Shershevsky nhớ được danh sách những từ vô nghĩa và đọc lại cho Luria bằng cách tạo ra những hình ảnh từ những từ ngữ đó, sử dụng trọng lượng và mùi vị của chúng. Thậm chí ông còn nhớ được cách vào viện nghiên cứu ở Ma-xcơ-va bằng cách gợi lại 'vị' mặn của những viên gạch trên bức tường dẫn vào nơi đó.
"Tại những cuộc hội thảo về trí nhớ, người ta dạy nhứng kỹ thuật phi thường dựa trên việc làm chủ trí tưởng tượng. Tuy vậy, không có gì phải nghi ngờ rằng Shershevsky đã thành công trong việc nâng tầm trí tưởng tượng của mình lên một mức mà hầu như toàn nhân loại không thể nào vươn tới được".
"Giọng cậu thực ra có màu xanh và những đường cong khá đẹp đấy", Jerome bắt chước bằng giọng mái, eo éo.
Itamar mỉm cười, quay sang Fabio và nói, "có một điều tôi vẫn chưa hiểu lắm. Rõ ràng một trí tưởng tượng phong phú, sáng tạo đâu chỉ là đặc trưng của người Do Thái. Vì chúng ta đang nói đến tri thức Do Thái, và đang tìm kiếm những khả năng độc đáo, đặc biệt của người Do Thái, anh có nghĩ là người Do Thái có trí tưởng tượng siêu phàm không, hay đơn giản chỉ là họ dùng trí tưởng tượng của mình theo một cách khác? Tôi cũng chẳng hiểu rõ câu hỏi của mình đặt ra nữa".
Fabio trả lời ngay lập tức, cứ như thể anh ta đã đoán trước được câu hỏi vậy. "Dĩ nhiên", anh ta đáp lại, "người Do Thái phát triển một trí tưởng tượng cực kỳ sáng tạo bởi vì họ không còn lựa chọn nào khác nữa. Người Do Thái hơn bất cứ dân tộc nào khác, biết rằng chỉ có trí tưởng tượng mới có thể cứu được họ thoát khỏi hoàn cảnh của mình. Chỉ với sự hỗ trợ của trí tưởng tượng, họ mới thâm nhập được vào trái tim tàn nhẫn của những kẻ áp bức và thuyết phục chúng đối xử với mình tốt hơn, và chỉ có sự giúp sức của trí tưởng tượng, họ mới có thể vượt qua được những rào cản mà những dân tộc khác đã đặt ra với họ. Và thậm chí nếu tất cả những nỗ lực này không mang lại cho họ thực tế tốt đẹp hơn thì ít nhất trí tuệ của họ sẽ đưa họ từ thực tế hà khắc đến với vương quốc tinh thần vượt xa khỏi thực tế đó".
"Các anh đã xem bộ phim của Pháp tên là La-Boom chưa? Nó khá nổi tiếng trong thanh thiếu niên ở thập kỷ 80. Nhớ không?"
"Có chứ', Jerome thốt ra vui vẻ trong khi tôi đang cố gắng hiểu xem Fabio đang dẫn đến đâu.
" MƠ ƯỚC LÀ THỰC TẠI CỦA TÔI ", Jerome bắt đầu gào lên giai điệu quen thuộc. Tôi bỗng nhớ đến rạp hát ba phòng ở Haifa. Nó luôn đông đúc, chật hẹp, đầy bọn trẻ con đủ mọi lứa tuổi, và tất cả chúng tôi cùng nhau hát vang giai điệu này với khí thế hệt như khi hát những bài hát trong chương trình The Hocky Horror Picture Show.
" Anh có để ý mình vừa nói gì không? "Fabio hỏi Jerome.
" Mơ ước là thực tại của tôi ", Itamar nhắc lại.
" Người viết lời bài hát này rất có thể khi đó đang nghĩ đến những mối tình trong sáng trẻ con và những hình ảnh đẹp đẽ. Người viết lên lời ca đó có thể không hề nghĩ nó được sử dụng là khẩu hiệu của Viktor Frankl (13) trong những ngày ông phải ở trại Aushwitz. Không có đến một hình hài của con người, không có gì giá trị, đói rách và ốm yếu trong thực tại của những cái lò và buồng khí, Viktor Frankl chẳng có gì ngoài một thứ - trí tưởng tượng. Ông đã viết lên một cuốn sách chân thật đến lạnh lùng có tên là Con người đi tìm ý nghĩa cuộc sống (Man's research for meaning).
* * * (13) Nhà tâm thần, nhà thần kinh học người Áo, người sáng lập ra tâm lý trị liệu, người sống sót sau ngục tù chiến tranh.
* * *
"Tôi đã đọc cuốn đó rồi", Itamar cắn môi vẻ đau đớn.
"Frankl đã liên kết những ý nghĩ và những giấc mơ nho nhỏ của mình để giúp ông đứng vững và cho ông niềm hy vọng. Trong tất cả những điều đó, có một điều nổi bật hẳn lên". Fabio lôi ra một cuón sách nhỏ có bìa mềm và mở đến trang anh ta đã đánh dấu bằng tem vàng. "Các anh có muốn nghe không?'
" Sao lại không chứ?'Jerome nhún vai, "hôm nay tôi thấy hơi buồn chán một tý".
Fabio đỡ gáy cuốn sách và đọc. "Chân tôi bị thâm tím hết cả vì đôi giày tệ hại đó. Tôi đã bật khóc vì đau đớn. Tôi phải đi trong một hàng dài những 'thây ma' từ trại đến khu lao động. Từng đợt gió lạnh cắt da cắt thịt quất vào chúng tôi khi tôi nghĩ đến cuộc đời khốn khổ này không biết đến khi nào mới kết thúc. Tối nay chúng tôi sẽ được ăn gì? Liệu chúng tôi có được thêm phần xúc xích để đổi lấy một lát bánh mì không? Tôi căm thù sự tồn tại này, sự tồn tại buộc tôi phải ngẫm nghĩ, từ ngày này qua ngày khác, từ giờ này sang giờ khác, về những chuyện tầm thường đến vậy. Tôi đã buộc tâm trí mình phải nghĩ đến chuyện khác. Bỗng nhiên, tôi thấy mình đang đứng sau bục diễn giả ở một phòng hội thảo đẹp lộng lẫy, tràn ngập ánh sáng và hơi ấm. Một đám đông thính giả đang ngồi trước mặt tôi trên những chiếc ghế bọc da thanh nhã. Tôi diễn thuyết về khái luận tâm lý tại những trại tập trung. Tất cả những điều trước đó đè nặng lên tôi giờ trở thành một thực tại xa vời. Bằng cách này, tôi cảm thấy mình vươn lên trên thực tại đau đớn, quay lại nhìn cái thực tại đó như một điều đã qua trong quá khứ. Những vấn đề của tôi và chính tôi trở thành chủ đề của đề tài nghiên cứu khoa học, tâm lý của mình!'.
" Nghe hơi buồn nhỉ ", Jerome lẩm bẩm." Những điều họ phải chịu đựng.. anh nói gì nhỉ, chúng ta chuyển chủ đề đi ".
" Tôi không nghĩ thế ", Fabio tựa sát vào bàn hơn." Điều đó không hề buồn bã. Nó mang đầy cảm hứng bởi vì chống lại mọi thử thách, trí tưởng tượng của Frankl trở thành thực tế! Viktor Frankl, cha đẻ của trị liệu ý nghĩ, một trong những nhà tâm lý học quan trọng nhất thế kỷ XX. Từ ngày thoát khỏi Auschwits, ông đã được mời đến diễn thuyết tại hơn 138 trường đại học trên khắp thế giới. Những ý nghĩ mang tính tưởng tượng của Frankl là nguồn gốc và là sức mạnh giúp ông sống sót. Chỉ mình những ý nghĩ đó thôi đã giup ông đứng vững và cho ông niềm hy vọng ".
" Đây chính là ví dụ rõ ràng nhất về chiến thắng của tâm hồn con người, một ví dụ chứng minh rằng trí tưởng tượng có thể vượt qua được cả thực tại tồi tệ nhất ", Itamar xen vào.
" Tối đã tìm ra được một thứ khác khá thú vị về mối liên hệ giữa người Do Thái và trí tưởng tượng đây, "Fabio tiếp tục rút một trang giấy khác," Người Do Thái có khả năng sống trong những ý kiến hoàn toàn mang tính chất tưởng tượng như thể chúng là những sự việc cụ thể', anh ta đọc to, "Điều này được viết bởi một nhà nghiên cứu người Đức tên là Fritz Lentz. Những bài báo ông viết đã được những kẻ cầm đầu Đức Quốc xã đọc rất kỹ, mặc dù chính bản thân ông cũng không đồng ý với việc coi chủ nghĩa bài Do Thái là cơ sở cho bất cứ nghiên cứu nào." Khả năng này của người Do Thái mang lại nhiều lợi thế ", ông viết, khi nói về những động thái mang tính cách mạng trong đó trí tưởng tượng được sử dụng như một động lực để đem lại những thay đổi to lớn." Những người như Marx và Lassalle ở thế kỷ XIX, Einstein, Rosa Luxemburg, Toller và Trotsky tất cả họ đều là người Do Thái ", Lentz giải thích." Họ, những người Do Thái, có thể để đầu óc mình hoàn toàn chìm trong những sáng kiến không tưởng và chính vì thế, họ có thể đưa ra những lời hứa đầy sức thuyết phục, cùng với sự chân thành xuất phát từ bên trong, đối với công chúng ".
" Nhà nước Israel cũng là một sáng kiến không tưởng, thành quả của trí tưởng tượng mạnh mẽ của Theodor Herzel ", Itamar nói thêm.
" Để thiết lập nên một nhà nước nơi tất cả những người Do Thái cuối cùng có thể sống chung trong tự do và có quyền định đoạt những vấn đề của chính mình theo cách họ cho là thích hợp nhất. Và nhà nước đó ở đâu chứ? Ở giữa một Phương Đông hoang dã, xung quanh là hàng triệu người Ả Rập.. "
" Trong một đất nước cằn cỗi, không nước, không tài nguyên thiên nhiên ", tôi bổ sung.
" Một ý tưởng hoàn toàn điên rồ ", Jerome khẳng định." Ý tưởng về năm triệu người Do Thái với tám triệu ý kiến khác nhau có thể thành công trong việc đièu hành một quốc gia! Thật khôi hài làm sao.. "
" Chính thế đấy. Thực tế là sự tồn tại của đất nước Israel chính là một minh chứng rõ ràng cho quan điểm rằng trí tưởng tượng còn mạnh hơn cả thực tại ", Fabio tiếp tục." Nếu người ta có thể hình dung ra một thực tại khác, bỏ ra ngoài tất cả ý niệm về sự logic và tính khả thi, rất có thể ta sẽ nhận ra được thực tại đó.
"Và người Do Thái đã biết điều đó từ rất lâu rồi. Đối với họ, sử dụng trí tưởng tượng là một việc mang tính bản năng. Đó là yêu cầu cơ bản và thiêt yếu nhất trong việc phát triển trí tuệ để tìm ra con đường sống sót cho mình".
"Thực sự thì tớ chẳng tin vào mấy cái buổi tự thảo luận chuyên đề gì đó đấu, mà tớ cũng chẳng tin rằng trí tưởng tượng là một cách để tạo ra sự khác biệt. Tất cả những thứ đó đối với tớ là vô nghĩa', Jerome thốt lên khi vẫy tay gọi cô bồi bàn." Một Corona nhé ", hắn gọi to.
" Ở đây chúng tôi không có cái đó đâu ", Fabio trả lời." Gọi thứ gì khác đi ".
Jerome có vẻ ngạc nhiên tột độ.
" Thế quái nào mà trong một quán cà phe Latino như Càfe Ladino này lại không có bia Mexico chứ? "
Fabio mỉm cười hơi bối rối và quay qua cô bồi bàn." Đem cho anh ấy một cốc Budweiser, miễn phí ".
" Tại sao cậu lại nghĩ những điều đó là vô nghĩa?', tôi hỏi
Jerome nghĩ, một lúc để nhớ lại chủ đề mà chúng tôi đang nói đến lúc trước.
"Những quan điểm kiểu như trí tưởng tượng có thể thay đổi thực tại.. cũng giống như kiểu tớ mà tưởng tượng mình giàu có và thành công như Donald Trump thì tớ sẽ là Donald Trump ấy. Hoàn toàn và dứt khoát là vớ vẩn".
"Donald Trump thì rõ ràng là cậu không thể rồi", Itamar giải thích "nhưng cậu có cơ hội được giàu có và thành công như Jerome".
"Tuyệt nhỉ", hắn khoát tay vẻ coi thường. "Đổi chủ đề đi. Tớ chán nói chuyện này rồi".
"Chủ đề gì?" Itamar hỏi.
"Cái vụ nghiên cứu của các cậu ấy, về trí tuệ của người Do Thái, sự thông thái của người Do Thái, bộ óc, đầu lâu, xương sọ Do Thái.. đại loại thế".
"Cậu không có hứng thú với bí ẩn về trí tuệ Do Thái hả?" Itamar hỏi giọng mỉa mai.
"Sao phải hứng thú chứ, tớ có được lợi lộc gì đâu? Các cậu thực sự nghĩ mình có thể tìm ra điều đã biến ông thầy đạo người Vilna đó thành một thiên tài rồi có thể làm điều tương tự với một cái đầu đất như tớ sao?"
Itamar nhìn tôi, mắt lấp lánh.
"Phải", cậu ta phản lại và nhìn hắn vẻ cương quyết.
"Ha!"
"Tớ nghiêm túc đấy", Itamar trả lời
"Ha! Ha!", Jerome ha đến 2 lần.
"Tớ sẵn sàng bỏ tiền ra".
"Thế thì cậu mất tiền rồi đấy", Jerome đáp mà thậm chí còn không thèm nhìn lại Itamar.
Itamar nhặt túi lên và rút tập Séc ra. Không nói một lời, cậu ta lấy bút và bắt đầu viết một tấm séc. Jerome nhìn tôi, ánh mắt chứa đựng cả một câu hỏi lớn. Tôi nhún vai. Càng ngày mọi chuyện càng trở nên thú vị. Itamar là một người điềm đạm và nghiêm túc, không phải kiểu người làm bất cứ điều gì theo cảm hứng bất chợt, nhất là khi liên quan đến tiền bạc như thế này. Cậu ta xé tấm sec và đưa nó cho Jerome. Jerome nhìn tấm sec chàm chặp, sửng sốt.
"Chuyện gì vừa xảy ra thế?'
" Tớ sẵn sàng đưa cho Jerome số tiền này nếu cậu ta chịu tham gia một cuộc thí nghiệm ", Itamar giải thích.
" Cậu muốn tớ làm phẫu thuật cấy não hả, có phải số tiền này để chi cho việc cấy não không đấy? "
" Không. Cậu sẽ phải tự mình cải thiện lấy bộ não của cậu! Nhưng cậu sẽ làm điều đó theo một cách mà chưa bao giờ được thực hiện trên những người như cậu', cậu ta mỉm cười, "phương pháp của người Do Thái".
"Tớ không hiểu", Jerome nói khi đung đưa vẻ khó chịu trên chiếc ghế.
Itamar rút một cuốn sổ ra và xé lấy một trang trắng, chưa viết gì.
"Chúng ta sẽ không làm như người ta vẫn hay làm trong những buổi tự thảo luận chuyên đề về những thứ mà cậu cho là vô nghĩa. Bây giờ cậu viết ra đây 2 điều mà cậu muốn làm được trong năm nay. Mà không, trong 3 năm tới đi. 2 mục tiêu quan trọng trong 3 năm. Trong lúc đó, tớ và Eran sẽ tiếp tục thu thập thêm những kỹ thuật và phương pháp mà người Do Thái đã thực hiện trong suốt nhiều thế kỷ qua. Bọn tớ sẽ sắp xếp chúng thành một cuốn sách, và cuốn sách đó sẽ là chỉ dẫn cho cậu. Cậu sẽ phải áp dụng mọi điều bọn tớ khám phá ra để đạt được những mục tiêu đã đề ra. Cậu có hiểu tất cả những điều này không?"
Ý tưởng này tôi phải thừa nhận cực kỳ thú vị. Vấn đề, tôi nên nói rõ, nằm ở con người được chọn để thực hiện nó, với tất cả lòng tôn trọng của tôi dành cho anh bạn Jerome thân mến của tôi.
Jerome cắn môi. "Chắc chắn rồi, việc gì phải nghĩ chứ?", hắn bằng lòng, mặc dù giọng có đôi chút kích động. "Ok, vậy là xong. Bắt đầu viết đi!" Itamar yêu cầu.
"Viết cái gì?"
"Hai mục tiêu mà cậu muốn đạt được".
"Không vấn đề", hắn còn bút và bắt đầu viết mà không cần suy nghĩ.
"1. Tôi muốn có một triệu đô la trong ngân hàng", hắn đọc to trong lúc viết.
"Ok". Itamar gật đầu. "Còn mục tiêu thứ 2?"
Jerome ngừng lại một lúc. "Các cậu hứa không được cười đâu nhé!" hắn có vẻ lo lắng.
"Sao bọn tớ có thể làm thế chứ?"
Hắn viết số "2".
"Thực ra, tớ chưa nói với các cậu nhưng gần đây tớ đã nghĩ đến việc học một khóa Quản trị kinh doanh. Tớ nghĩ có thể tớ sẽ học được nhiều điều từ đó", hắn giải thích vẻ hối lỗi.
"Tuyệt!" Itamar mỉm cười. "Viết ra đi!"
"2. Học quản trị kinh doanh", Jerome viết lên trang giấy.
Itamar cầm lấy tờ giấy và nhìn vào đó. "Gần như hoàn hảo rồi".
"Cậu nói thế nghĩa là sao?" Jerome bối rối.
"Nếu chúng ta định làm theo cách của người Do Thái, chúng ta sẽ không đi hết con đường này. Có nhớ Fabio nói gì không?"
"Tưởng tượng một thứ mà tớ muốn hả, không đâu?"
"Không hẳn thế", Itamar mỉm cười trong khi nhìn qua Fabio.
"Tưởng tượng một thực tại khác bỏ ra ngoài tất cả những ý niệm về sự logic và tính khả thi", Fabio nhắc lại.
"Nâng cao khát vọng của cậu lên một bậc nữa. Một triệu đô la trong tài khoản ngân hàng là một mục tiêu thực tế cũng như việc theo học một khóa học về kinh doanh".
"Cậu bảo tớ viết gì hả, 50 triệu Đôla chắc? Thật lố bịch".
"Xuất sắc!" Itamar nói. "Viết ra đi".
Jerome nhìn lại Itamar với ánh mắt để sự Hoài Nghi, xóa chữ "Một triệu" đi - và viết thay vào đó là "50 triệu". Hắn nhìn chằm chằm vào dòng chữ, im lặng trong vài giây. "50 triệu đô la trong ngân hàng", hắn lẩm bẩm. Trong một giây, tôi thề là đã thấy mắt hắn sáng lên cứ như thể, hắn, Jerome nhỏ bé đã viết ra một con số tưởng tượng đầy hoang đường là 50 triệu Đôla vậy.
"Thế còn khóa học thì sao?"
"Cậu không muốn đơn giản là chỉ theo học. Cậu muốn có một tấm bằng", Itamar nói với hắn.
"Sao lại chỉ là một tấm bằng được chứ?" Jerome cười tinh quái. "Tớ muốn là một tiến sĩ, giống như cậu".
Itamar mỉm cười ủng hộ.
"2", Jerome nhanh chóng ghi ra, "có bằng tiến sĩ về quản trị kinh doanh" Hắn có vẻ thực sự thích thú với tất cả những chuyện này. Ý tưởng của Itamar đang bắt đầu có hiệu quả.
"Cậu có biết logic của một hệ thống dựa trên việc tưởng tượng và đặt ra những mục tiêu ngoài khả năng thể hiện của mình không?" Itamar nói và tiếp tục luôn mà không chờ đợi một câu trả lời. "Cậu tập trung tâm trí vào việc kiếm 50 triệu đô la và bỗng nhiên việc kiếm chỉ có 2 hay 3 triệu thôi trở thành một chuyện khá dễ dàng. Mà số tiền đó còn nhiều hơn con số ban đầu cậu viết ra nhé. Đồng thời, khi cậu đã quyết định rằng mình sẽ phải có được bằng tiến sĩ thì cậu sẽ tiếp cận việc học hành của mình như thể cậu thực sự đã là một tiến sĩ rồi. Điều đó có nghĩa là những tài liệu cần nghiên cứu sẽ dễ dàng và ít thách thức hơn bởi vì cậu tiếp cận những tài liệu đó với một suy nghĩ trong đầu rằng cậu đã biết tất cả nội dung của chúng".
"Đó là sự khác nhau giữa những buổi thảo luận chuyên đề tự học và" Những buổi thảo luận chuyên đề kiểu Do Thái "nếu chúng ta có thể gọi như thế", Fabio phụ họa. Mọi người thường bảo bạn phải đặt ra những mục tiêu thực tế và nghĩ đến những cách thực tế để đạt được những mục tiêu đó. Ý tưởng cơ bản của người Do Thái là: Hãy tưởng tượng ra điều ngớ ngẩn nhất có thể. Hãy đặt ra những mục tiêu phi thực tế đến không tưởng, và sau đó hãy suy nghĩ một cách thực tế về việc bạn có thể đạt được những điều đó bằng cách nào, bởi vì không có gì là không thể cả ".
" Không có gì là không thể ", Itamar nhắc lại." Có hàng đống người kiếm được những khoản tiền vượt xa mức nhu cầu của một người bình thường có những người khi còn trẻ phải chật vật xoay sở mới kiếm được 300 đô la để trả tiền thuê nhà. Đưa con người lên mặt trăng cũng là một ý tưởng phi thực tế, nhưng đầu tiên bạn học bay, rồi sau đó qua mỗi lần nỗ lực, bạn học được cách nâng cao hiệu quả và khả năng của mình. Dần dần, cuối cùng bạn thiết kế được một quả tên lửa. Nghe thì có vẻ Bất Khả Thi nhưng thật sự có thể làm được.
"Và điều đó sẽ chỉ phụ thuộc vào bạn thôi", tôi kết luận.
Jerome nhìn chăm chăm xuống sàn nhà lát gỗ sẫm màu. Tôi lấy một chiếc khăn ăn trên bàn và viết ra nguyên tắc đầu tiên của trí thông minh Do Thái.
"Nguyên tắc của trí tưởng tượng mang ý nghĩa tiên tri - nhận thức điều Bất Khả Thi bằng những phương thức Khả Thi.
" Ok. Vậy chúng ta bắt đầu thế nào đây? "Jerome thốt lên. Hắn muốn bắt đầu, đó đã là một dấu hiệu tốt rồi.
" Vì tấm séc của Itamar hả? "Tôi không thể ngăn mình hỏi câu này được.
" Không ", hắn ném cho tôi một ánh mắt ngạc nhiên." Bỗng nhiên tớ cảm thấy rất hào hứng. Tớ cũng không biết tại sao ". Hắn vẫn tiếp tục nhìn thẳng vào mắt tôi nhưng tôi biết tâm chỉ hắn đang bồng bềnh ở nơi khác. Itamar vỗ vai hắn.
" Cảm ơn các bạn ", Fabio đứng dậy," nhưng tôi có việc phải làm đây ".
" Anh tuyệt lắm ", Itamar đáp lại khi họ bắt tay nhau.
" Chúng tôi sẽ dành hẳn một phần của cuốn sách cho anh ", tôi nói với Fabio khi chúng tôi bắt tay.
" Cảm ơn Quý ngài phóng khoáng ", Jerome nhiệt thành, xuất phát từ đáy lòng." Bia ngon lắm ".
Fabio nhận ra rằng cô bé bồi bạn vẫn chưa mang bia tối nên ra hiệu bảo Jerome đợi một lát khi anh ta lao về phía bếp.
" Tuần sau tớ không đến được rồi ", tôi nói với cả nhóm," Tớ sẽ đi châu Âu vài ngày ".
" Ngay lúc mọi thứ bắt đầu thú vị ", Jerome nhặng xị lên
Nhưng tớ sẽ về và mang cho cậu sôcôla Toblerone".
"Tớ ghét Toblerone"
"Không sao. Vậy thì tớ sẽ mang về cho cậu gói tiết kiệm thôi", tôi đùa. "Cậu biết sao không? Thay vì sôcôla, tớ sẽ mang cho cậu nguyên tắc tiếp theo của trí thông minh Do Thái", tôi nói mà không biết liệu có giữ được lời hứa hay không..