561
2
Nhiều nhóm người từ Trung Quốc di cư sang Việt Nam sinh sống, dần dần họ hội nhập vào cộng đồng người Việt, nhập quốc tịch Việt Nam, từ đó họ có tên gọi mới: Người Hoa. Người Hoa là một trong 54 dân tộc ở Việt Nam. Cộng đồng người Hoa định cư vào nhiều thời điểm và nhiều địa bàn khác nhau, đặc biệt là khu vực Nam bộ từ hơn 3 thế kỷ qua.
Vào giữa cuối thế kỷ XVII, tình hình Trung Quốc có nhiều biến động. Năm 1644, Lý Tự Thành chỉ huy quân khởi nghĩa nông dân chiếm Thủ đô Bắc Kinh, vua Sùng Trinh tự sát ở núi Môi Sơn. Một số con cháu và quan lại nhà Minh đã di cư lánh nạn xuống vùng Giang Nam phía nam Trung Quốc, đến thủ đô thứ hai là Nam Kinh, ủng hộ lập vua mới và lập nên nhà Nam Minh. Cùng thời gian này, viên quan cũ của nhà Minh là Ngô Tam Quế đã mở cửa biên cương, dẫn quân Thanh tiến vào Trung Nguyên, tiêu diệt Lý Tự Thành, chiếm lại Bắc Kinh. Triều đình nhà Nam Minh chia rẽ khiến quân Thanh xâm chiếm và đoạt được Nam Kinh. Tháng 2/1659, quân Nam Minh tan vỡ ở Ma Bàn Sơn. Vĩnh Lịch đế trốn sang Miến Điện.
Khi nhà Nam Minh bị lật đổ, một viên tướng nhà Minh là Trịnh Thành Công vẫn tiếp tục kháng chiến "Phản Thanh phục Minh". Sau khi kháng chiến thất bại ở đất liền, ông đưa quân lính di cư sang Đài Loan (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014).
Sau khi nhà Thanh chiếm được Trung Hoa, vùng Hoa Nam trở thành chiến trường giữa Mãn Thanh và các lực lượng chống đối. Để xa lánh ách thống trị của Mãn Thanh đã có các đợt di cư của người Hoa ra nước ngoài, tiêu biểu là đợt di cư của Trần Thượng Xuyên, Dương Ngạn Địch và của nhóm Mạc Cửu.
Năm 1645 triều đình Mãn Thanh ra lệnh bắt dân cắt tóc và theo tục của người Thanh là bím tóc đuôi sam. Nhiều người Hoa không đồng ý với chính sách cai trị của người Thanh, đã bỏ đất nước ra đi, tìm đất sống ở các nơi khác, trong đó có Đàng Trong. Tiêu biểu cho đợt dân di cư này là trường hợp của Mạc Cửu (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014). Nhóm người theo Mạc Cửu đã di cư đến vùng đất Mang Khảm (nay là Hà Tiên, thuộc tỉnh Kiên Giang).
Hình 1.6. Người Hoa ở Chợ Lớn thế kỷ XVIII
Nguồn: Hình ảnh Việt Nam
Từ những năm 1678, Mãn Thanh cấm dân duyên hải ra biển, cấm vận quân kháng chiến Đài Loan nên Trịnh Thành Công phải đưa các thương thuyền đến nhiều nước ở Đông Nam Á, trong đó có Đàng Trong để mua lương thực, khí tài. Một số người Hoa trong họ đã ở lại Đàng Trong. Đến khi phong trào kháng chiến ở Đài Loan tan vỡ (1683), các di thần nhà Minh đã kéo nhau ra đi, đến Đàng Trong định cư lâu dài. Tiêu biểu là đoàn người của Trần Thượng Xuyên, Dương Ngạn Địch (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014).
Nhóm người do Trần Thượng Xuyên và Dương Ngạn Địch dẫn đầu, đến Đàng Trong, nhận được sự cho phép của chúa Nguyễn đã tiến vào phía nam khai phá 3 khu vực lớn là: Biên Hòa, Gia Định, Mỹ Tho vào năm 1679 (Vũ Lê, 2004).
Hình 1.7. Trần Thượng Xuyên thờ tại Đình Tân Lân, Biên Hòa
Nguồn: Website Người Kể Sử
Người Hoa đến khu vực Nam bộ kết hợp với người Việt và người Khmer đã định cư từ trước cùng khai mở các thành phố, làng mạc.. Người Hoa sống tập trung tạo hai khu vực cư trú lớn nhất thời đó là Minh Hương xã (dinh Phiên Trấn) và Thanh Hà xã (dinh Trấn Biên). Sau hơn một trăm năm, những người Hoa ở Thanh Hà xã lại di chuyển về chung sống, làm ăn với người Hoa ở Minh Hương xã, lập nên Sài Gòn (Chợ Lớn ngày nay) (Vũ Lê, 2004).
Năm 1850 – 1864, ở Trung Quốc lại nổ ra phong trào Thái Bình Thiên Quốc do người Khách Gia thuộc dân tộc Hán lãnh đạo để chống lại nhà Mãn Thanh. Cuộc nổi dậy kéo dài từ 1850 đến 1864, tuy nhiên đến năm 1872 quân nổi loạn mới bị xóa sạch. Sau khi cuộc chiến nổ ra, các cuộc giao tranh trải dài khắp Trung Quốc, tước đi sinh mạng của vô số người dân (Hồ Bạch Thảo, 2013). Một bộ phận người Trung Hoa đã bỏ nước, chạy sang Việt Nam, vào khu vực Chợ Lớn để sinh sống và làm ăn. Đây cũng là cuộc di cư lớn thứ hai của người Hoa qua Việt Nam.
Người Hoa định cư tại Chợ Lớn phần lớn thuộc về bốn nhóm người chính là Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến và Khách Gia. Trong quá trình cư trú, người Hoa có mặt ở hầu hết các quận, nhưng đông nhất vẫn là khu vực Chợ Lớn bao gồm quận 5, 6, 10 và một phần quận 11.
Vào giữa cuối thế kỷ XVII, tình hình Trung Quốc có nhiều biến động. Năm 1644, Lý Tự Thành chỉ huy quân khởi nghĩa nông dân chiếm Thủ đô Bắc Kinh, vua Sùng Trinh tự sát ở núi Môi Sơn. Một số con cháu và quan lại nhà Minh đã di cư lánh nạn xuống vùng Giang Nam phía nam Trung Quốc, đến thủ đô thứ hai là Nam Kinh, ủng hộ lập vua mới và lập nên nhà Nam Minh. Cùng thời gian này, viên quan cũ của nhà Minh là Ngô Tam Quế đã mở cửa biên cương, dẫn quân Thanh tiến vào Trung Nguyên, tiêu diệt Lý Tự Thành, chiếm lại Bắc Kinh. Triều đình nhà Nam Minh chia rẽ khiến quân Thanh xâm chiếm và đoạt được Nam Kinh. Tháng 2/1659, quân Nam Minh tan vỡ ở Ma Bàn Sơn. Vĩnh Lịch đế trốn sang Miến Điện.
Khi nhà Nam Minh bị lật đổ, một viên tướng nhà Minh là Trịnh Thành Công vẫn tiếp tục kháng chiến "Phản Thanh phục Minh". Sau khi kháng chiến thất bại ở đất liền, ông đưa quân lính di cư sang Đài Loan (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014).
Sau khi nhà Thanh chiếm được Trung Hoa, vùng Hoa Nam trở thành chiến trường giữa Mãn Thanh và các lực lượng chống đối. Để xa lánh ách thống trị của Mãn Thanh đã có các đợt di cư của người Hoa ra nước ngoài, tiêu biểu là đợt di cư của Trần Thượng Xuyên, Dương Ngạn Địch và của nhóm Mạc Cửu.
Năm 1645 triều đình Mãn Thanh ra lệnh bắt dân cắt tóc và theo tục của người Thanh là bím tóc đuôi sam. Nhiều người Hoa không đồng ý với chính sách cai trị của người Thanh, đã bỏ đất nước ra đi, tìm đất sống ở các nơi khác, trong đó có Đàng Trong. Tiêu biểu cho đợt dân di cư này là trường hợp của Mạc Cửu (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014). Nhóm người theo Mạc Cửu đã di cư đến vùng đất Mang Khảm (nay là Hà Tiên, thuộc tỉnh Kiên Giang).
Hình 1.6. Người Hoa ở Chợ Lớn thế kỷ XVIII
Nguồn: Hình ảnh Việt Nam
Từ những năm 1678, Mãn Thanh cấm dân duyên hải ra biển, cấm vận quân kháng chiến Đài Loan nên Trịnh Thành Công phải đưa các thương thuyền đến nhiều nước ở Đông Nam Á, trong đó có Đàng Trong để mua lương thực, khí tài. Một số người Hoa trong họ đã ở lại Đàng Trong. Đến khi phong trào kháng chiến ở Đài Loan tan vỡ (1683), các di thần nhà Minh đã kéo nhau ra đi, đến Đàng Trong định cư lâu dài. Tiêu biểu là đoàn người của Trần Thượng Xuyên, Dương Ngạn Địch (Huỳnh Ngọc Đáng, 2014).
Nhóm người do Trần Thượng Xuyên và Dương Ngạn Địch dẫn đầu, đến Đàng Trong, nhận được sự cho phép của chúa Nguyễn đã tiến vào phía nam khai phá 3 khu vực lớn là: Biên Hòa, Gia Định, Mỹ Tho vào năm 1679 (Vũ Lê, 2004).
Hình 1.7. Trần Thượng Xuyên thờ tại Đình Tân Lân, Biên Hòa
Nguồn: Website Người Kể Sử
Người Hoa đến khu vực Nam bộ kết hợp với người Việt và người Khmer đã định cư từ trước cùng khai mở các thành phố, làng mạc.. Người Hoa sống tập trung tạo hai khu vực cư trú lớn nhất thời đó là Minh Hương xã (dinh Phiên Trấn) và Thanh Hà xã (dinh Trấn Biên). Sau hơn một trăm năm, những người Hoa ở Thanh Hà xã lại di chuyển về chung sống, làm ăn với người Hoa ở Minh Hương xã, lập nên Sài Gòn (Chợ Lớn ngày nay) (Vũ Lê, 2004).
Năm 1850 – 1864, ở Trung Quốc lại nổ ra phong trào Thái Bình Thiên Quốc do người Khách Gia thuộc dân tộc Hán lãnh đạo để chống lại nhà Mãn Thanh. Cuộc nổi dậy kéo dài từ 1850 đến 1864, tuy nhiên đến năm 1872 quân nổi loạn mới bị xóa sạch. Sau khi cuộc chiến nổ ra, các cuộc giao tranh trải dài khắp Trung Quốc, tước đi sinh mạng của vô số người dân (Hồ Bạch Thảo, 2013). Một bộ phận người Trung Hoa đã bỏ nước, chạy sang Việt Nam, vào khu vực Chợ Lớn để sinh sống và làm ăn. Đây cũng là cuộc di cư lớn thứ hai của người Hoa qua Việt Nam.
Người Hoa định cư tại Chợ Lớn phần lớn thuộc về bốn nhóm người chính là Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến và Khách Gia. Trong quá trình cư trú, người Hoa có mặt ở hầu hết các quận, nhưng đông nhất vẫn là khu vực Chợ Lớn bao gồm quận 5, 6, 10 và một phần quận 11.
