Chi mô răng rứa là gì?​

Người Huế hỏi: "Mi đi mô rứa?", nếu so với ngôn ngữ chuẩn thì các bạn phải hiểu là "Mày đi đâu thế?" Chữ "mi", các bạn tạm hiểu đó là ngôi thứ 2 số ít, tương đương với "mày", "bạn". Tương tự như thế, "bọn mi" hay "tụi mi" thì tương đương với "chúng mày", "bọn mày" hay "các bạn". Ngôn ngữ trong phim Tàu thường được nhóm lồng tiếng dùng là "các ngươi", chúng đều có nghĩa như nhau vậy.

Mô = Đâu

Tê = Kia

Răng = Sao

Chi = Gì

Rứa = Vậy

Ni = Này

Nớ = Ấy

Ri = Thế này



Chúng ta lại tiếp tục nói về "chi, mô, răng, rứa"

Chữ "chi" tương đương với chữ "gì"

"Làm chi" có nghĩa là "làm gì?"

Ví dụ người Huế nói: "Mi đang làm cái chi rứa?" thì tiếng chuẩn là "Mày đang làm gì thế?" hoặc "Bạn đang làm gì vậy?"

Chữ "chi" không những được dùng rộng rãi trong tiếng Huế mà ngay cả hai miền Bắc, Nam cũng dùng rất nhiều.

Chúng ta không bàn nhiều về chữ này.

Mô tiếng Huế, miền Trung là gì?​

Chữ "mô" trong tiếng Huế mới thực sự là đặc trưng của Huế. "Mô" tạm hiểu là "đâu", là một từ thường được dùng trong câu hỏi. Tuy nhiên, trong một vài ngữ cảnh thì "mô" được hiểu theo nghĩa khác. Ví dụ, "Hôm nay mi tổ chức sinh nhật chỗ mô rứa?" bạn phải hiểu rằng "Hôm nay mày tổ chức sinh nhật ở chỗ nào thế?" hoặc "Hôm nay bạn tổ chức sinh nhật ở đâu thế?"

"Mô" được dùng trong câu này để chỉ địa điểm.

Nếu đặt trong ngữ cảnh khác thì "mô" có thể đóng vai trò là thán từ. Khi bạn hỏi: "Sao mày gặp tao mà lơ đi thế?", nếu người Huế trả lời là "mô mà!" thì bạn phải hiểu là "đâu có!", tức là phủ định vấn đề.

Răng tiếng Huế, miền Trung là gì?​

Chữ "răng" trong tiếng Huế tạm hiểu là "sao", thường được dùng trong câu hỏi, một vài trường hợp biểu thị ý nghĩa khác. Ví dụ, "răng mà mi noái lạ rứa?" thì bạn phải hiểu là "sao mà mày nói lạ thế" hoặc "sao bạn nói kỳ vậy". "Ui chao, răng rứa?" có nghĩa là "Ôi, sao thế?" hoặc "Ủa, sao vậy?". Nếu "răng" nằm đơn độc một mình thì đóng vai trò như câu hỏi tỉnh lược. Ví dụ, một người hối hả chạy vào, bạn hỏi "răng?" thì có nghĩa là "gì thế?", "sao thế", "sao mà vội vàng thế?". Khi bạn an ủi aiđó thì bạn dùng "không răng mô!", tức là "không sao đâu!", "không có vấn đề gì đâu!". Một thiền sư có viết bài thơ trong đó có hai câu rằng:

Hai chữ "răng" ở câu đầu có hai nghĩa khác nhau. Câu đó nghĩa là "không có răng nhưng cũng chẳng sao cả", ý nói đã già, răng rụng hết.

Rứa tiếng Huế, miền Trung là gì?​

Chữ "rứa" trong tiếng Huế tạm hiểu như chữ "thế", thường đặt ở cuối câu để làm câu hỏi hoặc có một số nghĩa khác khi nằm ở vị trí khác.

Ví dụ, "răng rứa?" nghĩa là "sao thế?". "Mi đi mô rứa?" nghĩa là "mày đi đâu thế?" hay "bạn đi đâu vậy?". Một đứa con nghịch ngợm, mẹ bảo hoài mà không nghe thì người Huế thường nói: "Nói mãi mà cứ rứa!". Nhiều trường hợp "rứa" được đặt đầu câu. Ví dụ, "Rứa hôm nay bác đi mô?" có nghĩa là "Thế hôm nay bác đi đâu?". Nếu đóng vai trò thán từ thì cũng như "thế". Ví dụ, bạn hiểu ra một vấn đề gì đó, bạn nói "rứa à!" hoặc "té ra là rứa!" có nghĩa là "thế à!" hoặc "hóa ra là thế!".. Trên đây tôi nói sơ lược về "chi, mô, răng, rứa" của tiếng Huế. Ngoài ra, còn có các từ khác như "tê, ni, nớ, ri.." sẽ được trình bày ở phần kế tiếp.

Chắc các bạn đã từng nghe những câu sau trong bài nhạc của Hoàng Quý Phương: "Trời đổ mưa mà em đi mô, anh có biết chi mô nà! Thôi bây chừ đưa em về với mạ, có chi mô mà em cứ khoóc hoài!"

Rất Huế đúng không các bạn? Nếu ai không hiểu thì tôi tạm thời "thông dịch" như sau: "Trời đổ mưa mà em đi đâu, anh chẳng biết gì cả. Thôi bây giờ đưa em về với mẹ, có sao đâu mà em cứ khóc hoài". Đó, các bạn xem, cái hay của đất Huế là vậy đó, rất chân chất, quê mùa nhưng ngọt ngào, đằm thắm. Nói như người xưa, "cái không hiểu" đó mới chính là "rất Huế".

Tê, ni, nớ, ri tiếng Huế, miền Trung là gì?​

Còn nói về tê, ni, nớ, ri.. thì tạm hiểu như sau:

Chữ "TÊ" có nghĩa như chữ "kia". Ví dụ, người Huế hỏi "đầu tê răng rứa?" thì nghĩa là "đầu kia sao vậy?" hoặc "đầu kia có chuyện gì thế?". Có câu chuyện vui thế này:

Có một người Huế khi ra Bắc, nghe nói rằng chữ "tê" ở Huế thì ngoài bắc dùng là "kia", chữ "răng" ở Huế thì ngoài bắc dùng là "sao". Khi đi tham quan, người Huế đó đã ghé vào quán nước để uống, chủ quán mang cho anh ta một cốc nước đá lạnh. Vì đang háo nước, anh ta vội vã nốc một hồi hết sạch. Vì do nước quá lạnh nên anh ta buốt hết cả răng. Đột nhiên anh ta kêu to, "trời ơi, kia cái sao quá!" Ngôn ngữ là vậy đó, "tê răng" của Huế là "kia sao" của miền bắc mà!

Chữ "NI" tạm hiểu là "này", ví dụ người Huế nói "bên ni" tức là "bên này". Đối ngược với "bên ni" là "bên nớ" hoặc "bên tê", tiếng chuẩn là "bên kia". Trongbài "Huế xưa" của Châu Kỳ có câu rằng "ở bên ni qua bên nớ, cách con sông chuyến đò chẳng xa, nhỏ sang thăm có tôi đợi chờ". NI và NỚ là chỉ cho bên này và bên kia vậy!

Chữ "NỚ" có nghĩa tương phản với "NI", bạn có thể dùng Nớ và Ni để chỉ địa điểm (bên nớ, bên ni) hoặc có thể dùng để chỉ đối tượng là người, ví dụ "Nếu Nớ ngỏ lời thì Ni cũng đồng ý", hiểu là "Nếu anh đã ngỏ lời thì em đây đồng ý"

Chữ "RI" trong tiếng Huế tạm hiểu là "đây", "đấy", ngoài ra còn dùng với nghĩa tương phản của "RỨA". Ví dụ, người Huế thường hỏi nhau là "MI ĐI MÔ RỨA?", hoặc "RỨA THÌ MI ĐI MÔ RI?" Các bạn hiểu sao? Đó là hai câu hỏi thường xảy ra trong trường hợp hai người đi và gặp nhau trên đường. Đơn giản, người này hỏi người kia là "mày đi đâu thế?", người kia sẽ hỏi lại là "thế thì mày đi đâu?" Cái hay của Huế phải chăng là cái RI, RỨA!

Các bạn chỉ cần chú ý một tí thôi thì tiếng Huế chẳng có gì khó cả, ngược lại còn rất là dí dỏm và đáng yêu nữa, nhất là nó được phát âm bởi các cô gái Huế đương độ xuân thì.

Cụm từ "CHI MÔ NÀ" thì như tôi đã nói, chúng có nghĩa là "gì đâu", ý phủ định.

Ví dụ, bạn bị mẹ mắng, bạn thanh minh bằng cách nói rằng:

CON CÓ LÀM CHI MÔ NÀ!

Ngoài ra, một số từ xưng hô đặc biệt cũng được sử dụng trong ngôn ngữ Huế.

Ví dụ:

Bố thì gọi là BA

Mẹ thì gọi là MẠ

Ông Bà thì gọi là ÔN MỆ: Ôn nội, Mệ nội, Ôn ngoại, Mệ ngoại

Bố Mẹ của Ông Bà thì gọi là CỐ

Em hoặc chị của Bà Nội hay Bà Ngoại thì đều gọi là MỤ

Ra đường gặp người già nếu không thân thích thì thường chào là "THƯA MỤ" (từ "Thưa" ở Huế được dùng như từ "Chào")

Chị gái hay em gái của Bố thì đều gọi là O (chữ O tương đương với Cô)

Anh trai hay em trai của mẹ đều được gọi là CẬU

Vợ của CẬU được gọi là MỢ (người vùng quê ở Huế còn gọi CẬU là CỤ, gọi MỢ là MỰ)

Chị gái hay em gái của mẹ đều gọi là DÌ

Chồng của DÌ được gọi là DƯỢNG

Vợ của CHÚ được gọi là THÍM

Chỉ có anh trai của Bố hoặc vợ anh trai của Bố thì mới được gọi là Bác.

Đặc biệt:


Xem thêm:

Chuyện tình răng tê mô rứa​

Không biết ai đã từng nghe qua nhà thơ Mường Mán chưa, còn tôi, tôi chỉ biết khi đặt chân đến Huế được một thời gian và đọc qua vài bài thơ của ông viết về xứ Huế. Qua những vần thơ ấy, tôi dường như đắm chìm vào khung trời Huế xưa, một Huế duyên dáng và e ấp như vành nón của người thiếu nữ, dù giờ đây Huế đã khác nhiều nhưng cái hồn của Huế thì ngàn năm còn đó, tôi đã yêu Huế từ lần đầu đặt chân bước đến, yêu Huế từ những hạt mưa đầu lạnh ngắt trời đông..

Hồi ấy, trường Quốc Học là trường dành riêng cho nam sinh, và trường Đồng Khánh là trường dành riêng cho nữ sinh. Học sinh hai trường này học rất giỏi, mỗi khi tan trường, nam sinh Quốc Học thường hay đón chờ nữ sinh Đồng Khánh chuyện trò, trao thư.. Từ đây đã hình thành nên nhiều chuyện tình, và bài thơ sau đây là sự mở đầu cho một chuyện tình yêu thời học trò ở Huế: Lời người con gái nghe có vẻ chua ngoa, nhưng không dấu được nỗi thích thú trong lòng, đầu câu chuyện là những lời trách móc, sợ dị nghị nhưng cuối câu chuyện là lời hẹn hò cho những lá thư:

Răng mà cứ theo tui hoài rứa?

Cái ông ni mới dị chưa tề

Sớm trưa chiều ba bữa đi về

Đưa và đón mần chi không biết!

Ôi đôi mắt chi mà tha thiết

Đừng có nhìn loạn bước tui đi!

Lá thư tình ông gởi mần chi?

Cha mẹ biết rầy la tui chết!

Tội tui lắm! Cách cho vài bước

Đừng đi gần hai đứa song đôi

Xa xa cho kẻo bạn tui cười

Mai vô lớp cả trường dị nghị!

Theo chi rứa răng không biết dị

Thôi được rồi! Đưa lá thư đây!

Mai tan trường đợi ở gốc cây

Tui sẽ tới trả lời cho biết..

Đó là bước đầu trao thư và nhận thư, lối xưng hô vẫn còn xa cách lắm, người ta bảo dấu hiệu để nhận biết người con gái Huế đã bằng lòng yêu bạn hay chưa là qua cách xưng hô, con gái Huế khi chưa yêu thì thường xưng "ông, tui", đến khi xưng "ông, em" thì tình cảm đã lớn thêm một cấp độ nhưng người con gái Huế vẫn đang còn tìm hiểu và thử thách chàng trai. Đừng nghĩ rằng người con gái Huế xưng ông là vì người con trai lớn hơn mình quá nhiều tuổi, mà đó là vì con gái Huế muốn thế:

Em sanh ra đã là con của Huế

Nên gắn liền với mấy chữ mô tê

Có khó chi mô ông chẳng hiểu tề

Huế "răng rứa" như của ông "sao dậy"

Em gọi "ông" có chi mô mà lẫy

Ông không già thì để ý mần chi

Tại xưng anh em thấy nó kì kì

Người ta nghe được.. Ôi thôi dị chết

Ông biết rồi răng giả vờ cho mệt

Mần người ta noái chậm khổ ghê nơi

Huế em tiếng khó nghe rứa người ơi

Đến đây rồi.. Ráng mở tai cho lớn

Nhiều chàng trai đã "lẫy" khi người con gái Huế xưng ông tui như vậy, và như trên những vần thơ đó, người con gái Huế giải thích thật dễ thương.

Và rồi chắc cũng có thư qua, về. Tháng ngày trôi đi, không biết đã xong học kỳ I, học kỳ II chưa, hay là chàng trai ấy và cô gái Huế ấy đã bước sang năm học mới nhưng bài thơ sau thì chắc chắn là chuyện tình của họ đã đi qua được những cửa ải khó khăn ban đầu của sự ngại ngùng, của tâm lí hồi hộp khi trao lời muốn nói. Tình cảm đã thân thiết hơn, trong cách nói chuyện đã bớt đi phần e ngại, người con gái Huế đã xưng "em" không còn xưng "tui, ông" xa cách như trước nhưng vẫn giữ được khoảng cách nam – nữ. Sau giai đoạn đưa thư làm quen, đây là lúc đã được chấp nhận và bắt đầu nhớ thương, tìm đến nhà:

Tôi nhớ mãi một câu "rứa hí"

Em chào tôi "Rứa hí! Em về"

Lời nhẹ nhàng mà dạ tôi tê

Tiếng chào nhỏ đủ nghe "rứa hí"..

Đã bao lần tôi về bên Huế

Với tôi Huế không nói điều chi

Chỉ đám cỏ non bờ sông chảy thế

Là tôi nghe tiếng Huế thầm thì

Con phố vắng tôi lần tìm quán nhỏ

"Mệ bán cho con năm đồng thuốc lá"

Mệ nhìn tôi rồi cười hỉ hả:

"Có rứa mà chú cũng mần thơ"

Chuyện tình yêu thời học trò chỉ có thế thôi. Những lá thư hò hẹn, những ánh mắt nhìn.. Nghĩ về nhau nhiều lắm mà chẳng dám nói chi nhiều. Thế rồi, chắc là hết học, cô gái lấy chồng theo sự sắp đặt của ba mạ. Cả hai đều buồn. Lần cuối chia tay tình cảm cũng rất trong veo, vẫn là "bên nớ", "bên ni" đầy khoảng trống:

Rứa thì rứa, biết mần răng được

Bên nớ về, bên ni biết mần răng

Bên nớ về, bên ni đứng tần ngần

Nỏ được cầm tay

Chỉ lặng thinh không nói

Có chi mô mà rầu rầu tức tưởi

Lần cuối cùng thì cũng rứa mà thôi

Tôi không muốn có một kết thúc như thế này nhưng thơ văn xưa đã viết vậy, câu chuyện tình Huế qua những vần thơ "răng, rứa" cũng đành chịu như vậy mà thôi:

Ngày dạm hỏi

Bên nớ lên chùa trốn biệt

Ba Mạ tìm buông lời tiếng bẽ bàng

Rứa thì rứa biết mần răng được

Bên ni buồn khi bên nớ sang ngang

Hôm hôn lễ, bên nớ bày hoa sứ

Cái loài hoa hai đứa mình yêu

Bên ni biết, bên nớ còn chưa hết

Vẫn còn thương, thương lắm biết bao nhiêu

Rồi cả cuộc đời, mấy chục thu qua đổi dời cách biệt, phận con người bé nhỏ nào có chống chọi được với thời gian, nhưng chàng trai thế mà đã dành cả đời chỉ để nhớ thương người con gái ấy:

Ngày gặp lại, bên nớ thành bà ngoại

Mà bên ni vẫn là cứ trai tân

Bên nớ hỏi: Răng mà tội rứa

Bao năm rồi còn chưa chịu thành thân

Rứa thì rứa.. Có chi mô mà hỏi

Chưa quên được người, đâu muốn khổ cho ai..

Chuyện tình Huế theo răng rứa rồi có một kết thúc buồn như thế, tôi ước gì đó sẽ là một câu chuyện có hậu, Huế mà, thời xưa qua bao đời vua đời chúa, người con gái không thể cãi lời cha mẹ..

Chuyện tình Huế theo răng rứa rồi có một kết thúc buồn như thế, tôi ước gì đó sẽ là một câu chuyện có hậu, Huế mà, thời xưa qua bao đời vua đời chúa, người con gái không thể cãi lời cha mẹ..

Tôi cũng có một chuyện tình với Huế, với người con gái Huế, tôi – một chàng trai Quãng đến với Huế mang theo mảnh hồn rách nát say mèm tình cũ, thế rồi, tôi đã gặp em, nàng Tôn nữ đã sưởi ấm trái tim đang khắc khoải bởi tình đầu. Ngày qua tháng lại, để giờ đây, tôi ước gì mối tình của mình cũng là một kết thúc có hậu, ước gì chỉ như câu chuyện bên trên thôi, để tôi có thể dõi theo cuộc đời của em từ một phía cũng nguôi lòng, nhưng đời chưa bao giờ là thế.

Bao năm tháng qua, tôi vẫn bên Huế và nhớ hình bóng người con gái đã mãi mãi đi vào miền dĩ vãng, mỗi đợt Huế lại mưa dầm, tôi lại không thể cầm được lòng mình mà nhớ về một câu mắng yêu hay vài câu hát với cái giọng dễ thương ngày ấy, mồi một điếu thuốc, ngắm nhìn từng giọt cà phê rơi trong căn phòng quạnh vắng, ước gì em – người con gái Huế một lần trở lại, để tôi lại được một lần đắm chìm vào màu mắt nâu đằm thắm ấy..

Cái ông ni, răng mà không biết dị

Tên làm gì, hỏi tuổi để mần chi?

Đường ngược dòng chừ ngõ đó ông đi

Răng lì lợm cứ theo tui hoài rứa?

Huỳnh Minh Nhật