Vẻ đẹp hình tượng sông Hương trong trung tâm thành phố. Cái tôi tài hoa, uyên bác của HPNT

Đoạn trích:

"Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc, phía đó, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non. Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng" vâng "không nói ra của tình yêu. Và như vậy, giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét; sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý của mình; Huế trong tổng thể vẫn giữ nguyên dạng một đô thị cổ, trải dọc hai bờ sông. Đầu và cuối ngõ thành phố, những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị, với những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít; từ những nơi ấy, vẫn lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ mà không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được. Những chi lưu ấy, cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho sông Hương khi đi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh. Tôi đã đến Lê-nin-grát, có lúc đứng nhìn sông Nê-va cuốn trôi những đám băng lô xô, nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời mùa xuân; mỗi phiến băng chở một con hải âu nghịch ngợm đứng co lên một chân, thích thú với chiếc thuyền xinh đẹp của chúng; và đoàn tàu tốc hành lạ lùng ấy với những hành khách tí hon của nó băng băng lướt qua trước cung điện Pê-téc-bua cũ để ra bể Ban-tích. Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grát đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại; ôi, tôi muốn hóa làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thuỷ tinh để đi ra biển. Tôi cuống quýt vỗ tay, nhưng sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo. Hai nghìn năm trước, có một người Hi Lạp tên là Hê-ra-clít, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi qua nhanh, thế vậy! Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố.. Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng."

(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? , Hoàng Phủ Ngọc Tườn g, Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2014, tr. 199-200)​

Cảm nhận vẻ đẹp hình tượng sông Hương trong đoạn trích trên. Từ đó, nhận xét cái "tôi" tài hoa, uyên bác của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện trong đoạn trích.

BÀI LÀM

"Con sông dùng dằng con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu."​

(Thu Bồn)​

Sông Hương bao đời nay luôn là biểu tượng của cố đô, là một nhân chứng lịch sử cùng Huế đi qua bao thăng trầm, trở thành nguồn cảm hứng sáng tác cho biết bao thi sĩ. Cũng tự nhiên như thế, sông Hương đi vào những trang văn mềm mại của Hoàng Phủ Ngọc Tường, để lại thương nhớ không nguôi trong "Ai đã đặt tên cho dòng sông". Bằng vốn kiến thức sâu rộng về lịch sử, địa lý, nghệ thuật, kết hợp với lối nghị luận sắc bén, suy tư đa chiều, nhà văn đã tạo nên một sông Hương rất riêng, rất Huế trong lòng người đọc. Tác phẩm là sự kết tinh tài năng, phong cách và tình yêu, niềm tự hào của nhà văn cho con sông quê hương, cho xứ Huế và cho cả đất nước Việt Nam. Đoạn trích sau là một trong những đoạn đặc sắc của tác phẩm. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm bật lên vẻ đẹp hình tượng của người con gái sông Hương khi chảy vào lòng thành phố Huế. Từ đó, ông cho người đọc thấy lên cái "tôi" tài hoa và uyên bác của mình. "Từ đây, như đã tìm đúng.. một nỗi lòng".

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên viết về bút kí. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý.. Tất cả được thế hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa. "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là bút ký xuất sắc của ông, được in trong tập sách cùng tên. Tác phẩm là lời bộc lộ tình yêu, niềm tự hào của tác giả cho dòng sông Hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước. Đoạn trích sau là một trong những đoạn đặc sắc của tác phẩm. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm bật lên vẻ đẹp hình tượng của người con gái sông Hương khi chảy vào lòng thành phố Huế. Từ đó, ông cho người đọc thấy lên cái "tôi" tài hoa và uyên bác của mình.

Trải qua một hành trình dài, giờ đây sông Hương hiện lên với vẻ đẹp của người thiếu nữ hân hoan khi vào trung tâm thành phố Huế. Từ ngã ba Tuần về thành phố, sông Hương mang vẻ đẹp trầm mặc và cổ kính của đất kinh thành. Về Huế sông Hương lượn nhẹ nhàng ôm lấy chân đồi Thiên Mụ xuôi dần về cố đô. Sông Hương và thành phố Huế hiện lên như cặp tình nhân được gặp gỡ sau bao năm xa cách. Người con gái hân hoan, rạo rực, "vui tươi hẳn lên" khi biết mình đã đã tìm đúng điểm hẹn tình yêu, về bên người tình mong đợi. Ở đây, tài văn chương của Hoàng Phủ Ngọc Tường như được dịp biểu lộ thăng hoa. Có thể ví đoạn sông Hương từ ngoại ô Kim Long đến Cồn Hến là đoạn bút ký hay nhất của nhà văn khi miêu tả vẻ đẹp của người con gái này. Bằng những cảm nhận tinh tế, biện pháp nhân hóa và ngòi bút lãng mạn, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa hình ảnh sông Hương vô cùng sinh động và đầy tính chân thực, đồng thời thể hiện tình yêu say đắm mãnh liệt với dòng sông. Không chỉ vậy, người nghệ sĩ còn tài hoa khi vẽ nên những đường uốn lượn mềm mại của dòng sông. Sông Hương giờ đây không còn "đổi dòng, uốn mình" liên tục nữa mà "kéo một nét thẳng thực yên tâm", băng thẳng về phía người tình xứ Huế. Bởi cô gái ấy đã nhìn thấy cây cầu trắng của thành phố nơi cuối đường – đó là dấu hiệu cho thấy hành trình của sông Hương đã gần đến đích. Hình ảnh sông Hương băng băng chảy về thành phố Huế làm ta liên tưởng đến hình ảnh của Thúy Kiều khi "xăm xăm băng lối vườn khuya một mình" để tìm Kim Trọng. Điều này một lần nữa khẳng định cái hay của Hoàng Phủ Ngọc Tường khi nhân hóa sông Hương thành một cô gái có tâm hồn, có ý thức đi tìm tình yêu cho chính mình. Với ông, sông Hương chính là hình ảnh kết tinh mới lạ của tư duy đa chiều và sự kết hợp của kiến thức sâu rộng.

Khi nhắc đến cố đô Huế, sẽ thật thiếu sót nếu Hoàng Phủ Ngọc Tường không nhắc đến cầu Tràng Tiền. Giữa cái nền xanh của dòng sông Hương, cây cầu hiện lên "in ngần trên trời", đẹp đẽ và "nhỏ nhắn như những vành trăng non". Chính nhà thơ Nguyễn Bính cũng xao xuyến với vẻ đẹp này mà viết nên hai dòng thơ:

"Cầu cong như chiếc lược ngà

Sông dài mái tóc cung Nga buông hờ."

Nếu Nguyễn Bính so sánh cầu Tràng Tiền như chiếc lược ngà, thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại so sánh với vành trăng non – một hình ảnh độc đáo. Nhà văn đã khéo léo phối hợp hình ảnh sông Hương và cầu Tràng Tiền - biểu tượng xứ Huế, tạo nên vẻ đẹp hài hòa mang nét trầm mặc cổ kính, làm say đắm lòng người, giúp khắc sâu hình ảnh vào lòng người đọc. Như vậy, Hoàng Phủ Ngọc Tường với tư duy đa chiều, vốn hiểu biết phong phú về nhiều phương diện, cùng những liên tưởng so sánh độc đáo và ngôn ngữ giàu sắc thái biểu cảm đã cho ta thấy nhịp sóng rạo rực của dòng sông Hương với tâm trạng của người con gái vui tươi, háo hức khi dến với điểm hẹn tình yêu và được gặp người mong đợi.​

Sông Hương "xăm xăm" chạy đến cố đô, nhưng khi chạm mặt lại hiện lên với vẻ đẹp của người con gái e thẹn, ngại ngùng. Sông Hương giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, uốn một cánh cung thật nhẹ sang Cồn Hến. Đường cong mềm mại ấy khiến sông Hương trở nên duyên dáng, dịu dàng, e ấp. Khác với dòng sông mãnh liệt và dữ dội ở thượng nguồn, giờ đây sông Hương mang trong mình dáng vóc thanh thoát của người thiếu nữ khi đối diện người yêu. Khi đã đứng trước người tình mong đợi người con gái ấy lại "uốn một cánh cung rất nhẹ nhàng đến Cồn Hến". Hành động lảng tránh đó như "sự tố cáo" về tình yêu mãnh liệt, "như một tiếng" vâng "không nói ra của tình yêu". Qua đó ta thấy được tâm hồn lãng mạn, cùng tài năng lấy âm thanh để miêu tả hình ảnh, kết hợp diễn tả tâm lý tinh tế, nhà văn cũng gợi ta nhớ đến sự kín đáo, thẹn thùng của những nàng thơ xứ Huế. Tóm lại, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa thành công hình ảnh người thiếu nữ sông Hương dịu dàng, thơ mộng với bao cảm xúc e thẹn, ngại ngùng khi gặp người yêu. Qua đó, cũng bật lên cái tinh tế, sự quan sát tỉ mĩ, tinh tường trong việc miêu tả hình ảnh hết sức tâm lý và độc đáo của ông.

Để làm nổi bật vẻ đẹp đặc trưng của dòng Hương ở Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với với sông Xen của Pa-ri và sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét. Sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố Huế, là dòng sông chỉ dành cho riêng Huế. Nó giữ cho Huế trong tổng thể vẫn nguyên dạng là 1 đô thị cổ trải dài hai bờ sông. Những chi nhánh sông đảo tỏa đi khắp đô thị với hình ảnh "những cây đa cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít", mà ở đó vẫn "lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài", khiến Huế tựa như "một linh hồn mô tê xưa cũ". Vẻ đẹp cổ kính ấy của Huế, của sông Hương "không có một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được". Những chi lưu cùng 2 hòn đá nhỏ đã làm giảm hẳn lưu tốc của lòng sông kiến cho sông Hương khi đi qua thành phố chỉ còn là 1 mặt hồ yên tĩnh để hòa vào nhịp sống thanh thoát, trầm mặc cổ kính, thơ mộng của cố đô. Thiên nhiên đã ban tặng cho người dân xứ Huế 1 dòng sông mang linh hồn, cốt cách của chính họ. Có thể nói lời nhận xét tràn đầy tình yêu say đắm ấy không chỉ thể hiện tình cảm gắn bó sâu nặng mà còn thể hiện niềm tự hào, kiêu hãnh của Hoàng Phủ Ngọc Tường đối với dòng sông thuộc về quê hương xứ sở mình sinh ra và lớn lên.

Một lần nữa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nổi bật lên vẻ đẹp đặc trưng của sông Hương. Đó là vẻ đẹp của điệu chảy "du dương" tựa một bản tình ca nhẹ nhàng dành riêng cho cố đô. Bấy giờ, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhớ về chuyến đi thực tế khi đến Lê-nin-grát. Tại đây ông đã gặp dòng sông Nê-va với "những đám băng lô xô, nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời mùa xuân". Khung cảnh tuyệt đẹp khiến nhà văn khó lòng kiềm nén cảm xúc mà "muốn hóa làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thủy tinh để đi ra biển". Thế nhưng trước ấn tượng ấy, ông bất chợt nhận ra "sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo", sự ồn ạt của sông Nê-va không để lại nhiều cảm xúc cho Lê-nin-grát, không hòa hợp được vẻ đẹp trầm mặc vốn có của thành phố. Chính vào khoảnh khắc đó, nhà văn lại nhớ về dòng sông Hương. "Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố". Cách gọi "con sông Hương của tôi" là cách nói rất giàu tình cảm mà nhà văn dành cho dòng sông của quê hương, đất nước. Qua ngòi bút lãng mạn, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện tình yêu say đắm, mãnh liệt với sông Hương, với xứ Huế. Bên cạnh đó, nhà văn còn cảm nhận vẻ đẹp của dòng sông từ góc độ âm nhạc "đây là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế". Trong mắt Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương tựa một bản tình ca nhẹ nhàng, sâu lắng dành riêng cho cố đô. Trong sông Hương có Huế, trong Huế có sông Hương, tạo nên vẻ đẹp hài hòa mang nét trầm mặc cổ kính. Qua đó nhà văn cho ta thấy thành phố Huế và sông Hương như cặp tình nhân, hòa hợp đến say đắm lòng người.

Không chỉ vậy, trong cảm nhận của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương đẹp nhất vào lúc đêm khuya. Để chứng minh điều đó nhà văn đưa ta về với sông Hương vào những đêm rằm tháng bảy để nhìn thấy "trăm nghìn ánh hoa đang bồng bềnh" từ điện Hòn Chén trôi về Huế "ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như vấn vương một nỗi lòng". Một vẻ đẹp thật nhẹ nhàng, yên ả, thanh thoát, tình tứ của sông Hương. Có lẽ điệu chảy "ngập ngừng" ấy là tình cảm tha thiết của người con gái dành cho người yêu, thế nên nàng sông Hương cứ muốn ở mãi trong lòng người tình cố đô. Điều này một lần nữa khẳng định cái hay của Hoàng Phủ Ngọc Tường khi nhân hóa sông Hương thành một cô gái có tâm hồn, có ý thức về tình yêu của chính mình. Tất cả đều ánh lên một vẻ đẹp thật thơ, thật mộng của dòng sông Hương. Qua đó thể hiện niềm tự hào của nhà văn về con sông quê hương với điệu chảy nhẹ nhàng, xao xuyến lòng người. Sông Hương là món quà mà thượng đế ban tặng cho Huế, là bài thơ trữ tình muôn thuở của cổ đô.

"Con sông vùng vằng, con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu" (Hà Đức Trọng)​

Như vậy, vẻ đẹp của sông Hương là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca và âm nhạc, là nơi hội tụ, kết tinh nền văn hóa dân gian của cố đô. Bằng ngòi bút lãng mạn, những liên tưởng đặc sắc, cùng với ngôn ngữ giàu sắc thái biểu cảm, nhà văn đã gieo lên những trang tùy bút hình ảnh con sông Hương với điệu chảy nhẹ nhàng, thơ mộng. Từ đó tác giả bộc lộ tình yêu và niềm tự hào sâu sắc dành cho dòng sông xứ Huế.

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khéo léo kết hợp nghệ thuật nhân hóa và sự tưởng tượng phong phú, vẽ nên dòng sông Hương vô cùng sinh động khi có linh hồn, cảm xúc và tâm trạng của một con người. Hơn nữa, nhà văn còn sử dụng hình ảnh độc đáo, góp phần gây ấn tượng trong lòng người đọc. Với vốn hiểu biết phong phú, cùng sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ cũng là một điểm nổi bật cho đoạn trích trên. Tất cả những sáng tạo nghệ thuật trên đã giúp Hoàng Phủ Ngọc Tường xây dựng thành công hình ảnh người con gái sông Hương nhiều xúc cảm trong tình yêu, với vẻ đẹp dịu dàng, chung thủy. Từ đó, tác giả bộc lộ tình yêu và niềm tự hào sâu sắc dành cho con sông quê hương của cố đô. Đồng thời cũng là tình yêu thiết tha của nhà văn đối với xứ Huế mộng mơ, với non sông đất nước Việt Nam.

Nói tóm lại, hành trình sông Hương vào lòng thành phố Huế trong đoạn trích trên đã góp phần lớn vào sự thành công của tác phẩm. Đồng thời qua đó, cái "tôi" tài hoa, uyên bác của nhà văn cũng được nổi bật, giúp người tiếp cận với tác phẩm và đưa "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" trở thành tác phẩm tiêu biểu của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Có thể nói những dòng văn của nhà văn sẽ sống mãi trong lòng người đọc bởi "Ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường có rất nhiều ánh lửa" (Nguyễn Tuân). Hơn hết tác phẩm gửi đến bài học cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước và ý thức về trách nhiệm bản thân. Từ đó giúp ta phấn đấu, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.