TƯ LIỆU VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM NGUYỄN MINH CHÂU 1. Tiểu sử Nguyễn Minh Châu, có tên khai sinh là Nguyễn Thí, sau này đi học được cha mẹ đổi thành Nguyễn Minh Châu. Ông sinh năm 1930, quê ở làng Văn Thai, tên nôm là làng Thơi, xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Ông tốt nghiệp trường Kỹ nghệ ở Huế với bằng thành chung vào năm 1945, đến đầu năm 1950 Nguyễn Minh Châu học chuyên khoa tại trường Huỳnh Thúc Kháng Nghệ - Tĩnh và sau đó chính thức gia nhập quân đội, học ở trường Sĩ quan lục quân Trần Quốc Tuấn. Từ năm 1952 đến 1956, ông công tác tại Ban tham mưu các tiểu đoàn 722, 706 thuộc sư đoàn 320. Từ năm 1956 đến 1958, Nguyễn Minh Châu là trợ lý văn hóa trung đoàn 64 thuộc sư đoàn 320. Năm 1961, ông theo học trường Văn hóa Lạng Sơn. Năm 1962, Nguyễn Minh Châu về công tác tại phòng Văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ quân đội. Ông được kết nạp vào Hội nhà văn Việt Nam năm 1972. Nguyễn Minh Châu qua đời ngày 23, tháng 1 năm 1989 tại Hà Nội. 2. Phong cách sáng tác Nguyễn Minh Châu là một ngòi bút có ảnh hưởng lớn đối với nền văn học Việt Nam vào giai đoạn chiến tranh và thời kỳ đổi mới. Là một nhà văn nhạy bén với sự thay đổi của thời đại, đặc biệt là thời kỳ chiến tranh. Trong 29 năm cầm bút, tác phẩm của ông luôn được độc giả đón nhận rất nồng nhiệt. Mỗi thời kỳ sáng tác ông luôn để lại nhiều dấn ấn riêng trong lòng bạn đọc. Là một nhà văn, trước khi cầm bút lên viết điều đầu tiên phải hướng đến nhân dân và ý thức được sứ mệnh và trách nhiệm của bản thân. Nhận thức rõ được điều đó mà mỗi tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đều mang tính nhân văn rất cao. Trước cuộc kháng chiến chống Mỹ bùng nổ, ông đã có hơn 10 tác phẩm truyện ngắn và bút ký trên báo tạp chí Văn nghệ Quân đội. Vào những năm kháng chiến chống Mỹ, nổi bật có cuốn tiểu thuyết "Cửa sông", ở giai đoạn này ông tập trung khai thác về chủ đề chiến tranh thể hiện tinh thần yêu nước. Trong sáng tác khám phá con người và nghệ thuật là điều mà Nguyễn Minh Châu làm rất tốt. Ông là người đi tiên phong trong phong trào mở đường cho công cuộc đổi mới văn học. Ông luôn đi tìm sự thật và viết lên những góc khuất trong đời sống mang đến nhiều dư âm cho bạn đọc. Tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Minh Châu có tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa, nó là bài học về cuộc sống và con người. Ông đã có cái nhìn đa chiều, cách khai thác tác phẩm vô cùng hấp dẫn. Ẩn đằng sau hình ảnh khiến ai cũng phải xuýt xoa vì quá đẹp ấy lại là một sự thật không ai có thể ngờ đến. Cách ông vẽ ra hình tượng nhân vật cũng như xây dựng cốt truyện vô cùng độc đáo và sáng tạo. Tác phẩm không chỉ viết về những người phụ nữ lam lũ cả cuộc đời mà còn là sự bức xúc của ông với nạn bạo lực gia đình đã và đang diễn ra rất nhiều. Thế nên Chiếc thuyền ngoài xa đã để lại trong lòng bạn đọc rất nhiều ấn tượng, đó là số phận mỏng manh của người phụ nữ. 3. Tác phẩm tiêu biểu Cửa sông, Miền cháy, Bến quê, Chiếc thuyền ngoài xa, Mảnh đất tình yêu, Lửa từ những ngôi nhà, Những vùng trời khác nhau, Những người đi từ trong rừng ra, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành.. 4. Vinh danh Nguyễn Minh Châu được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học năm 2000. 5. Quan điểm của Nguyễn Minh Châu về sáng tác Nhà văn là người cố gắng đi tìm những hạt ngọt ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn của con người. Mỗi con người đều chứa đựng trong lòng những nét đẹp đẽ, kỳ diệu đến nỗi cả một đời cũng chưa đủ để nhận thức, khám phá tất cả những cái đó. Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phần bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối được nhiều điều trong cuộc sống con người. Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người. Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, thường trực về số phận, hạnh phúc của những người xung quanh mình. Trải qua lớp bụi của thời gian những tác phẩm của Nguyễn Minh Châu vẫn đem lại rất nhiều dấu ấn trong lòng bạn đọc. Hy vọng bài viết này sẽ đem đến cho bạn nhiều hiểu biết hơn về Nguyễn Minh Châu nhé. TÓM TẮT MỘT SỐ TÁC PHẨM 1. "Mảnh trăng cuối rừng" được bắt đầu kể về thời kỳ chống Mỹ diễn ra, Lãm người lái xe quân sự vận chuyển chuyến hàng đêm nay đưa hàng ra tiền phương. Sau khi trả hàng xong, Lãm rẽ đến thăm chị gái và người yêu đang ở trong đơn vị thanh niên xung phong. Trên đường đi, Lãm cho cô công nhân giao thông tên Nguyệt đi nhờ đến cầu Đá Xanh để gặp người yêu. Cô gái đó cùng tên với người yêu anh- Nguyệt, cô gái ấy tình nguyện dẫn đường để Lãm lái xe vượt qua đoạn đường ngầm vất vả. Ngay lúc đó, máy bay địch ào ạt ném bom thả pháo sáng, bắn khoảng 20 li đỏ lừ, dữ dội xuống khu vực ngầm. Nhưng tưởng bất ngờ như thế, Nguyệt bị hơi bom xô ngã nhưng cô lại dũng cảm đẩy Lãm vào chỗ nấp, còn bản thân thì che chắn phía ngoài. Chiếc xe lúc đó bén lửa, hai người vừa cố gắng dập lửa, vừa cho xe tiến lên vượt qua nguy hiểm. Nguyệt dò đường, để giúp xe vượt khỏi trọng điểm. Đến lúc này, Lãm mới tháy Nguyệt bị thương ở cánh tay. Dù mới trải qua nguy hiểm nhưng nụ cười vẫn tươi rói trên đôi môi của Nguyệt, trong lòng Lãm lúc đó vừa cảm phục Nguyệt vừa có một tình yêu gần như mê hoặc. Nguyệt và Lãm chia tay trong niềm lưu luyến, Nguyệt đi ngược về lại phía ngầm. Hôm sau, Lãm ghé thăm đơn vị thanh niên xung phong, anh không gặp được Nguyệt, nhưng biết được Nguyệt chính là người mà chị Lãm giới thiệu cho anh. Lãm vô cùng xúc động, anh viết lá thư đầu tiên gửi cho Nguyệt. 2. Truyện ngắn "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu kể về câu chuyện cuộc đời Nhĩ. Lúc còn trẻ, Nhĩ đã được đặt chân đến nhiều mảnh đất khác nhau trên khắp thế giới qua những chuyến công tác, nhưng bây giờ anh lại mắc phải căn bệnh tai quái khiến "bán thân bất toại", chỉ có thể sống dựa vào gia đình, vợ con. Cho đến khi nằm trên giường bệnh, Nhĩ mới nhận ra vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông mà lâu nay mình đã bỏ quên, nhưng khi nhận ra thì đã muộn. Nhĩ không còn cơ hội đặt chân lên mảnh đất ấy. Qua câu chuyện, tác giả thể hiện những suy ngẫm về triết lí cuộc đời con người. 3. "Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành" là câu chuyện về người đàn bà tên Quỳ, với những kỷ niệm thời chiến tranh cùng người yêu của cô là anh trung đoàn trưởng Hòa. Hòa hy sinh, Quỳ luôn dằn dặt, khổ đau và rồi cô lấy Ph (bạn cũ của Hòa) làm chồng. Rồi tai họa rơi xuống, Ph bị đi tù. Quỳ luôn sống trong những mộng tưởng. Người ta đưa cô vào bệnh viện tâm thần. Hòa bình đã không thể làm lành hết những vết thương ở trong cô. Có lẽ vì thế cô luôn phải sống cô đơn, phiêu du cùng hoài niệm. Sự khắc nghiệt của chiến tranh đã in dấu lên cuộc đời của mỗi thân phận con người bé nhỏ. Tập truyện nằm trong bộ sách Mỗi nhà văn một tác phẩm. Sách tập hợp các truyện ngắn xuất sắc nhất của nhà văn trong đó có truyện vừa Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành. Tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đem đến cái nhìn đa diện về số phận con người với muôn mặt phong phú, thể hiện khả năng giải mã những mặt phức tạp của cuộc đời. Nguyễn Minh Châu đã làm sôi động văn đàn vào thời kì đổi mới văn học với thể loại truyện ngắn. 4. Nguyễn Minh Châu qua những trang thư và nhật ký để đời QĐND -Năm 2011, Nxb Kim Đồng phát hành cuốn sách "Nguyễn Minh Châu từ dấu chân người lính đến lão Khúng ở quê". Tựa đề của cuốn sách nói lên sự dịch chuyển trong ngòi bút của Nguyễn Minh Châu qua hai mảng đề tài lớn là người lính và nông dân, thể hiện trong những tiểu thuyết, truyện ngắn một thời vang bóng: "Cửa sông" (1966), "Mảnh trăng cuối rừng" (1970), "Dấu chân người lính" (1972), "Lửa từ những ngôi nhà" (1977), "Những người đi từ trong rừng ra" (1982), "Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành" (1983).. và những sáng tác cuối đời như "Cỏ lau" (1989), "Phiên chợ Giát" (1989), "Khách ở quê ra" (1989). Các tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đem đến cho người đọc một cảm nhận như nhà văn Nguyễn Đình Thi từng nhận xét: "Con người này nắm vững đến tuyệt vời chất liệu mình viết. Ông biết rõ cả đời sống người lính, cả đời sống của miền Trung". "Chất liệu" chân thật làm nên sức sống cho các trang truyện ngắn, thiên tiểu thuyết của Nguyễn Minh Châu là mảnh đất màu mỡ cần được khám phá. Chúng tôi tìm đến bà Nguyễn Thị Doanh – vợ của cố nhà văn Nguyễn Minh Châu để được hiểu thêm về những chân trời mà tác giả của "Dấu chân người lính" đã đến, đã nhìn, đã cảm, đã viết. Căn hộ trong Khu tập thể Thương Mại, đường Võ Thị Sáu, Hà Nội mà bà Doanh và cô con gái đầu đang trú ngụ là nơi chồng bà chưa một lần ở, nhưng đâu đây như vẫn thấy sự níu kéo bền bỉ, âm thầm của người ở lại với người đã đi xa 23 năm trước đó là: Bức chân dung đen trắng Nguyễn Minh Châu với chiếc mũ bê rê đội lệch và "đôi mắt rất hóm" - đúng cái thần của ông, đặt trang trọng trong phòng khách hay cách bày biện căn phòng đơn giản như bà Doanh giải thích: "Ông nhà tôi không thích mua sắm nhiều đồ đạc. Ông bảo để cho thoáng, lấy không khí mà thở". Trao cho chúng tôi một cuốn sổ phô-tô cỡ lớn đã được đóng gáy kỹ càng, bà Doanh tâm sự: "Đây là nhật ký của ông nhà tôi. Suốt 30 năm vợ chồng sống với nhau, vì phải lo cái ăn cho cả gia đình, tôi không hiểu nhiều về công việc của chồng mình. Nhưng từ khi ông ấy mất, hơn 226 bài viết của 174 tác giả là bạn bè, đồng nghiệp viết về Nguyễn Minh Châu và những gì ông ấy ghi trong 23 cuốn nhật ký này mới làm tôi thật sự hiểu sâu sắc về chồng mình. Càng đọc, càng biết, tôi càng tôn trọng, càng dồn hết tình yêu thương cho ông ấy". Câu nói của bà Doanh khiến người nghe phải động lòng: "Mỗi lần được ai biếu một bài viết nào về Nguyễn Minh Châu, tôi đều để lên bàn thờ cho ông ấy" xem ". Chúng tôi bắt đầu buổi trò chuyện bằng xúc cảm xôn xao trước tình yêu sâu sắc của một người vợ xứ Nghệ dành cho chồng mình. Ba trong số 23 cuốn nhật ký (viết năm 1971, 1972, 1973) đã được bà Nguyễn Thị Doanh cùng Nxb Hà Nội tập hợp trong cuốn" Di cảo Nguyễn Minh Châu-Tập 1-2009). Còn rất nhiều "mảnh tâm hồn" của nhà văn quân đội này đang nằm trong những bức thư, những trang nhật ký còn lại và trong trí nhớ người vợ hiền của ông. Nhắc đến Nguyễn Minh Châu không thể không nhắc tới tiểu thuyết "Dấu chân người lính", lấy bối cảnh là quãng thời gian xảy ra Chiến dịch Đường 9-Nam Lào. Nhưng khi nói về sự thai nghén ban đầu của tác phẩm này, trong bức thư gửi người bạn tên là Phạm Đức Hữu, Nguyễn Minh Châu lại kể về một "chân trời khác", năm 1968: "Một buổi sáng đứng trước mặt dốc đồi đầy sương, nhìn Sư đoàn 324 vừa được điều ra Bắc một tuần để nghi binh, lại bí mật hành quân trở vào chiến trường làm nhiệm vụ nổ súng trước 10 ngày để lôi chủ lực địch ra Đường 9 chuẩn bị cho trận đánh Xuân Mậu Thân, tôi đứng rơm rớm nước mắt nhìn họ hành quân. Lứa tuổi khác nhau nhưng gương mặt hốc hác, mắt hầu hết bị đỏ vì ngái ngủ, gồng gánh, mang vác. Tất cả gợi lên trong tôi một cảm giác là cả một dân tộc đang gánh vác.. Đó là cảm xúc đầu tiên tạo sức mạnh cho tôi viết Dấu chân người lính". Tác phẩm ra đời năm 1972 ấy không chỉ mang tới sức bật trong ngòi bút của Nguyễn Minh Châu từ sau tiểu thuyết "Cửa sông" (1966), truyện ngắn "Những vùng trời khác nhau" (1970) mà còn đem tới sức bật trong tinh thần, khát vọng được tranh đấu của lớp lớp thanh niên khi đó. Những trang tiểu thuyết lung linh tình anh em, tình đồng chí, tình yêu đôi lứa hay hùng tráng với những Khe Sanh, Tà Cơn, đồi Không Tên.. được các chiến sĩ chuyền tay nhau, có khi thiếu sách, xé ra, mỗi người chỉ giữ lại một mảnh mà như đã giữ được một trang ước vọng đời lính cho mình. Thật thú vị khi biết rằng những áng văn như "Dấu chân người lính" lại được vun đắp lên từ những trang nhật ký "ngổn ngang" các sự kiện, những mảnh đời, thỉnh thoảng còn xen kẽ hình vẽ máy bay minh họa hay hai dòng chữ nguệch ngoạc, dòng trên dòng dưới: "Chuyện một đời – tên một tác phẩm mới của tôi". Dừng ở trang ghi chép về Quảng Trị, bà Doanh nhớ lại: "Quảng Trị như có một sức hút mãnh liệt với Nguyễn Minh Châu. Sau năm 1975, ông đã vác ba lô vào Nam nhưng vẫn thấy thiếu thiếu gì đó, lại trở lại Quảng Trị nhiều lần". Những chuyến trở lại "miền đất chết, miền đất giao tranh trong một hoàn cảnh mới" ấy đã cho ra đời "Miền cháy" (1977), tiểu thuyết đánh dấu sự chuyển hướng trong nghiệp bút nghiên của Nguyễn Minh Châu. Đó là viết về chiến tranh cách mạng và người lính dưới góc độ hậu chiến. Trong một cuộc tọa đàm tại tuần báo Văn nghệ, Nguyễn Minh Châu nói "đời sống của ngày hôm nay, nó bắt tôi phải quan tâm". Và bà Doanh hiểu về chồng mình như sau: "Cũng vì ông ấy sống gần gũi với bộ đội quá, ông thấu hiểu họ". Trong bức thư gửi vợ năm 1969, ông viết: "Tết Mậu Thân, các chiến sĩ không biết mai là Tết. Không có hoa đào, bọn anh cắt giấy, lấy máu tô lên làm màu đỏ hoa đào để các chiến sĩ vui Tết. Các chiến sĩ của mình dũng cảm, trẻ, có văn hóa". Do đó Nguyễn Minh Châu rất quan tâm sự trở về xã hội của họ sau chiến tranh. Những con người "dũng cảm, trẻ, có văn hóa" ấy có thể bị cuốn theo những bụi bặm của dòng đời như vấn đề đạo đức của người lính được Nguyễn Minh Châu đề cập trong truyện ngắn "Bức tranh" (1975). Hay những anh hùng chốn đạn bom có thể trở nên "xa lạ với những lo toan đời thường, bất an trong thời bình" như ông thể hiện ở các tiểu thuyết "Lửa từ những ngôi nhà" (1977), "Những người đi từ trong rừng ra" (1982). Viết về chiến tranh cách mạng dưới góc độ hậu chiến, Nguyễn Minh Châu quan tâm sâu sắc số phận người phụ nữ trong và sau chiến tranh. Ông đã từng gặp những người phụ nữ mộc mạc, nhân hậu trong kháng chiến như bà Doanh kể: "Năm 1952, trong lần đi đánh đồn ở Thái Bình, Nguyễn Minh Châu bị thương ở chân, phải nhờ hai cô du kích khênh về trạm. Mỗi lần cô này trở vai thì cô kia liền mắng:" Mày trở nhẹ thôi, thương binh đau ". Đến một cái chợ, hai cô thích ăn bánh đúc quá nên đặt ông trên đê, úp lên mặt chiếc nón rách để tránh nắng. Một lát sau, bao nhiêu các bà, các chị đi qua bỏ kẹo lạc, bánh đúc, mía vào võng cho bộ đội bị thương. Ông rất cảm động vì điều đó". Sau này, thân phận của người phụ nữ bị đeo bám bởi tấn bi kịch của chiến tranh như nhân vật Quỳ trong truyện ngắn "Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành" (1983), hay hình ảnh những người đàn bà ôm con chờ chồng mỏi mòn hóa đá trong truyện vừa "Cỏ lau" (1989) được Nguyễn Minh Châu khắc họa với lòng cảm thông chân thật như một sự tri ân tới những người mẹ, người chị, nữ du kích ông từng gặp trước đó. Năm 2000, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học-Nghệ thuật được trao cho Nguyễn Minh Châu. Phần thưởng sau hơn 10 năm ông đi xa càng khiến bà Doanh nhớ thương hình ảnh giản dị của chồng mỗi lần từ Văn nghệ quân đội về: "Ông ấy thường mang theo chiếc túi vải xám để trước ghi-đông. Lúc đi túi xẹp lép, lúc về lại đầy ắp sách bên trong. Được ít tiền nhuận bút đưa cho vợ, ông lại dí dỏm nói:" Mình phải cho con ăn đủ để chúng học, cho tôi ăn đủ để tôi để lại tí tị ti cho đời ". Vậy mà cái" tí tị ti cho đời "ấy đã khiến Nguyễn Minh Châu phải trăn trở, nung nấu mãi không thôi. Sau người lính, nỗi khắc khoải nhân sinh, cuộc sống của những người nông dân chốn quê hương cứ đeo đuổi suy nghĩ của ông trong thời kỳ Đổi mới, và ngay cả 11 tháng nằm trên giường bệnh vì bệnh ung thư máu. Không ít lần Nguyễn Minh Châu nói về làng Thơi, Quỳnh Hải, Quỳnh Lưu, Nghệ An quê nhà. Song điều gì khiến người xây dựng nhân vật lão Khúng vẫn còn day dứt về quê hương? Bà Doanh kể:" Có lẽ cả đời ông ấy không bao giờ quên cảnh tượng những ngôi mộ giả chạy dài ven biển. Sau mỗi trận bão, hàng chục người đàn ông ra đi không trở về, cũng không có xác. Gió đem tiếng khóc vượt qua hàng phi lao từ làng dưới lên làng trên trở thành nỗi ám ảnh về sự khắc khổ với những đứa trẻ ". Nắm rõ tính cách và số phận của người nông dân miền Trung, Nguyễn Minh Châu đã cho ra đời" Chiếc thuyền ngoài xa "(1983), " Khách ở quê ra "(1989), " Phiên chợ Giát "(1989). Chỉ 3 ngày trước lúc đi xa mãi mãi ở tuổi 59, tác giả của" Dấu chân người lính "mới ngừng bút. Tên các tác phẩm cần viết:" Chân trời vỏ đạn "," Xứ con người ", tiểu thuyết về nông dân-nông thôn.. được đánh số thứ tự, liệt dài từng trang giấy. Đôi tay gầy của người phụ nữ 78 tuổi mân mê những cuốn nhật ký của chồng như một báu vật. Bà ước nguyện trước lúc đi gặp ông nhà phải làm được một cuốn sách tập hợp các bài viết về Nguyễn Minh Châu và cuốn còn lại là những trang nhật ký Nguyễn Minh Châu ghi chép về Quảng Trị vì" chúng ta.. còn nợ bộ đội nhiều quá".
