Tản Văn Trao Duyên - Bi Kịch Của Trái Tim Và Định Mệnh - Hoàng Hiệp

Trao Duyên - Bi Kịch Của Trái Tim Và Định Mệnh

Tác giả: Hoàng Hiệp

Thể loại: Tản văn

​

Trong vô vàn trang viết thấm đẫm nhân tình của "Truyện Kiều", trích đoạn "Trao duyên" là một điểm lặng bi thương, nơi trái tim người con gái tan vỡ giữa lằn ranh tình và hiếu, giữa khát vọng yêu thương và số phận nghiệt ngã. Ở đó, ta thấy Thúy Kiều hiện lên không chỉ như một nhân vật văn học, mà là hình tượng sống động của hàng vạn trái tim phụ nữ trong xã hội phong kiến đương thời đó là: Yêu tha thiết, hy sinh tận cùng, nhưng lại chẳng thể nắm giữ hạnh phúc của chính mình.

Mở đầu đoạn trích, Thúy Kiều cất lời khẩn khoản với Thúy Vân:

"Cậy em, em có chịu lời

Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa."​

Chữ "cậy" mở đầu như một tiếng nấc nghẹn. Không phải "nhờ" hay "nhờ vả" thông thường, mà là một sự gửi gắm tận đáy lòng - một lời van xin từ chị gái dành cho em ruột, không chỉ về trách nhiệm mà là cả tình yêu, cả một mối duyên sâu đậm. Việc "lạy" và "thưa" của Kiều không đơn thuần là lễ nghĩa, mà là một cách nàng tạ lỗi, tạ ơn, và tiễn biệt chính tình yêu của mình.

Bối cảnh đoạn trích là khi Kiều buộc phải bán mình chuộc cha, dứt ruột rời xa Kim Trọng - mối tình đầu trong sáng nhưng chưa trọn vẹn. Để giữ trọn đạo hiếu mà không phụ chữ tình, Kiều chọn cách nhờ em thay mình tiếp nối mối duyên dang dở. Một hành động tưởng như hợp lý nhưng lại đẫm máu tim gan.

"Ngày xuân em hãy còn dài

Xót tình máu mủ thay lời nước non."​

Kiều biết rằng mình đang đặt lên vai em một gánh nặng - gánh nặng của lời thề non hẹn biển với người yêu. Nhưng đồng thời, nàng cũng tự xót xa cho thân phận của mình, một "tấm son gột rửa" không xong, phải nhìn tình yêu rơi vào tay người khác, do chính mình dâng trao.

Điều đau đớn nhất ở "Trao duyên" không nằm ở hành động trao gửi, mà nằm ở cái cách Kiều phải tận mắt nhìn mối tình đầu bị rút khỏi trái tim, như rút từng mạch máu sống:

"Mất người còn chút của tin

Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa."​

Chỉ còn lại "của tin", "phím đàn", "mảnh hương" là những tàn tích vật chất của một mối tình đã chết. Nhưng trái tim thì vẫn sống, và nỗi đau thì không gì khỏa lấp. Giữa lúc tưởng như Kiều đã dằn lòng được để nhường lại tình yêu, thì nỗi đau trong nàng lại dâng trào dữ dội hơn bao giờ hết:

"Giữa đường đứt gánh tương tư

Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em."​

Một cách nói đầy chua xót: Duyên nàng là gánh tương tư đứt gánh, là đoạn tình dang dở. Thứ tình cảm em mình tiếp nối giờ chỉ là "tơ thừa", là những mảnh vụn từ trái tim vỡ nát. Nàng đâu thể không buồn, đâu thể dễ dàng trao đi một điều từng là tất cả của mình.

"Kể từ khi gặp chàng Kim

Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề"​

Từng kỷ niệm ngọt ngào nay hiện về như những nhát dao cứa vào tâm can. Thúy Kiều không kể để trách, mà kể để níu giữ, để tưởng niệm một mối tình đẹp từng có, và để nói với chính mình rằng trái tim này từng thực sự yêu.

"Kể làm sao xiết muôn vàn ái ân."​

Tình yêu quá lớn, kỷ niệm quá nhiều, mà lời thì không đủ để diễn tả. Kiều không còn là người trao duyên nữa, nàng lúc này là một kẻ thất tình, một người con gái đổ sụp trước định mệnh.

Với thể thơ lục bát truyền thống, dễ đọc, dễ nhớ, dễ đi vào lòng người, Nguyễn Du khiến từng câu chữ như thấm đẫm nước mắt, khiến người đọc không chỉ xót xa mà còn đồng cảm sâu sắc.

Càng về cuối đoạn trích, cảm xúc của Kiều càng dâng trào mãnh liệt. Nàng bắt đầu nói với người vắng mặt - Kim Trọng như thể chàng đang hiện hữu trước mặt mình:

"Trăm nghìn gửi lạy tình quân

Tơ duyên ngắn ngủi có ngần ấy thôi!"​

Từ "tình quân" cất lên như một tiếng gọi đứt ruột, thiêng liêng và đau đớn. Kiều không còn giữ nổi sự bình tĩnh khi phải chấp nhận rằng tình duyên chỉ "có ngần ấy thôi". Đoạn kết là sự vỡ òa cảm xúc, khi nàng tưởng tượng một ngày sau này Kim Trọng trở về, không thấy mình, chỉ còn thấy "mảnh trăng bóng xế", "nén nhang tàn" - những biểu tượng của chia ly và tuyệt vọng:

"Trông ra ngọn cỏ lá cây

Thấy hiu hiu gió thì hay chị về."​

Câu thơ khiến người đọc nghẹn ngào, Kiều hình dung cảnh mình đã chết, hồn phảng phất trong làn gió nhẹ, trở về như một linh hồn cô đơn trong gió sương. Và kết thúc đoạn trích là câu nói như đóng dấu số phận:

"Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!"​

Một lời xin lỗi muộn màng, một tiếng thở dài đầy cay đắng. Kiều không phụ chàng vì thay lòng, mà phụ vì không thể sống khác - vì định mệnh đã trói chặt nàng vào hiếu đạo, vào khuôn khổ, vào những hy sinh không có lối về.

Nguyễn Du đã dành toàn bộ tâm huyết để vẽ nên một Thúy Kiều vừa lý trí vừa đầy cảm xúc, vừa cao thượng vừa bất lực. Đó không chỉ là một cuộc trao duyên đơn thuần, mà là bi kịch của thân phận - nơi người phụ nữ bị đẩy vào thế phải chọn một điều thiện này để đánh đổi một điều thiện khác: Chọn hiếu để mất tình, chọn hy sinh để chuộc lấy sự yên lòng cho người thân, nhưng cái giá là cả một đời xót xa.

"Trao duyên" là một bản nhạc buồn lặng lẽ, vang lên giữa trời đất cổ kính, nhưng âm vọng mãi đến hôm nay. Nó khiến người đọc không chỉ xót thương cho Thúy Kiều, mà còn cho biết bao người từng phải nuốt nước mắt, gạt bỏ tình riêng để sống theo những khuôn khổ đạo đức mà xã hội dựng nên.

Tác giả: Hoàng Hiệp​