Tính dẻo thần kinh hay neuroplasticity là gì? Thứ biến bộ não con người trở thành điều không tưởng

Tính dẻo thần kinh hay neuroplasticity là gì? Thứ biến bộ não con người trở thành điều không tưởng

​

Tính dẻo thần kinh hay neuroplasticity là 1 trong những chức năng quan trọng của bộ não, là nền tảng của quá trình phát triển và hồi phục của não bộ. Chính nhờ nó mà con người mới có thể phát triển và đạt nhiều thành tựu như hiện nay. Vậy tính dẻo thần kinh là gì? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu nhé!



1. Tính dẻo thần kinh là gì?

- Tính dẻo thần kinh (neuroplasticity) là khả năng của não bộ trong việc thay đổi và thích nghi bằng cách tái tổ chức các kết nối thần kinh, cho phép não phản ứng linh hoạt với trải nghiệm, học tập hoặc tổn thương. Khả năng này không chỉ tồn tại trong giai đoạn phát triển mà còn tiếp tục suốt đời, mặc dù mạnh mẽ hơn trong thời thơ ấu.



2 Các loại tính dẻo của thần kinh

- Tính dẻo về mặt chức năng: Là cách bộ não di chuyển chức năng của vùng não bị tổn thương sang vùng não không bị tổn thương.

Ví dụ: Người mù từ sớm hoặc bẩm sinh thì thính giác hoặc xúc giác của họ sẽ tốt hơn những người bình thường khác.

- Tính dẻo về mặt cấu trúc: Là cách bộ não thay đổi về cấu trúc vật lí như tạo các khớp nối thần kinh thông qua quá trình học tập.



3. Cơ chế hoạt động của tính dẻo thần kinh

- Bạn có biết rằng khi 1 đứa trẻ sinh ra, chúng có khoảng 2.500 khớp thần kinh, thậm chí đến năm 3 tuổi, con số này lên đến 15.000 khớp thần kinh trên mỗi tế bào thần kinh.

- Tuy nhiên, trung bình mỗi người lớn chỉ bằng 1 nửa số khớp thần kinh trên. Tại sao vậy? Bởi khi lớn lên, chúng ta sẽ có những trải nghiệm mới, 1 số khớp thần kinh được củng cố và cũng 1 số khớp thần kinh bị bớt đi. Quá trình này gọi là cắt tỉa synap.

- Các tế bào thần kinh sẽ luôn được sử dụng và không ngừng phát triển các liên kết mới, còn những tế bào thần kinh ít được dùng thì sẽ bị loại bỏ, đây cũng là cách con người thích nghi với môi trường mới.

Ví dụ: Nếu bạn luện tập chơi piano thường xuyên thì các kết nối thần kinh liên quan đến chơi piano sẽ được củng cố (như cảm nhận âm thanh, điều khiển ngón tay.). Việc củng cố này sẽ giúp bạn thành thạo piano hơn. Cũng như vậy, nếu bạn bỏ piano 1 thời gian thì trình độ của bạn cũng sẽ kém đi do các liên kết thần kinh về việc chơi piano sẽ bị loại bỏ. Điều đó chứng tỏ rằng bạn dùng não càng nhiều thì bạn càng thông minh!





4. Đặc điểm của tính dẻo thần kinh

- Có khả năng thay đổi suốt đời: Trước đây, người ta tin rằng tính dẻo thần kinh chỉ thay đổi vào khoảng thời gian đầu. Nhưng nghiên cứu hiện đại chỉ ra nó thay đổi suốt đời, dù chỉ có thời thơ ấu là mạnh nhất.

- Phản ứng với trải ngiệm và môi trường: Não liên tục điều chỉnh kết nối thần kinh qua môi trường và trải nghiệm. Việc học tập, luyện tập kỹ năng mới hoặc thay đổi thói quen đều có thể thúc đẩy tính dẻo thần kinh.

- Đóng vai trò chữa trị sau chấn thương: Sau các tổn thương như đột quỵ hoặc chấn thương sọ não, tính dẻo thần kinh cho phép não bộ tái tổ chức để phục hồi chức năng bị mất, bằng cách chuyển giao nhiệm vụ từ vùng bị tổn thương sang các vùng khác.

- Có thể ảnh hưởng bới yếu tố tiêu cực: Mặc dù tính dẻo thần kinh mang lại nhiều lợi ích, nhưng nó cũng có thể bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các yếu tố như căng thẳng mãn tính, lạm dụng chất kích thích hoặc môi trường sống không lành mạnh, dẫn đến sự hình thành các kết nối thần kinh không mong muốn.

- Áp dụng trong trị liệu: Tính dẻo thần kinh là cơ sở cho nhiều phương pháp trị liệu tâm lý, như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), giúp thay đổi các mô hình suy nghĩ và hành vi tiêu cực.



5. Những lợi ích của tính dẻo thần kinh

- Khả năng học hỏi những điều mới.

- Giúp nâng cao tư duy hiện có.

- Giúp phục hồi sau đột quỵ và chấn thương não.

- Khả năng tăng cường hay phục hồi khu vực bị mất chức năng.





6. Cách cải thiện tính dẻo thần kinh

- Như đã nói ở trên, tính dẻo thần kinh thay đổi theo môi trường và trải nghiệm, nhất là khi còn trẻ. Vậy nên để ảnh hưởng 1 cách tích cực lên trí óc, chúng ta cần thay đổi môi trường 1 cách mới mẻ, thử thách, phong phú hơn, trải nghiệm thêm nhiều thứ hơn như:

+ Học 1 ngôn ngữ mới.

+ Học cách chơi 1 nhạc cụ.

+ Du lịch. Khám phá. Trải nghiệm những địa điểm mới.

+ Làm thêm nhiều hoạt động sáng tạo.

+ Đọc sách.

- Nghỉ ngơi: Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng giấc ngủ rất quan trọng trong việc phát triển các nhánh trong não. Vậy nên bạn hãy tạo ra 1 lịch trình ngủ nhất quán và ngủ đủ giấc nhé!

- Chơi các trò chơi trí não như: Cờ vua, cờ tướng.. cũng giúp tăng cường trí não.

7. Kết luận

Vậy tính dẻo thần kinh là một đặc điểm nổi bật của não bộ, cho phép nó thích nghi và thay đổi dựa trên trải nghiệm và môi trường. Dù bạn đang phục hồi sau một tổn thương não hay đơn giản là học một kỹ năng mới, tính dẻo thần kinh đóng vai trò then chốt trong quá trình đó. Việc hiểu và tận dụng tính dẻo thần kinh có thể giúp cải thiện khả năng học tập, phục hồi chức năng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tính chất đó chứng minh rằng ta luôn có thể phát triển trí thông minh của bản thân nếu học đúng cách. Vậy mới nói "bộ não của con người là 1 trong những vật thể phức tạp nhất vũ trụ" các bạn nhỉ!