Tiền: Giấc Mộng và Xiềng Xích Tác giả: NTP (@mon29032010 ) Thể loại: Tản văn * * * Tiền. Một từ ngắn ngủi nhưng nặng trĩu. Nó len lỏi trong từng hơi thở của cuộc sống, từ những đồng xu leng keng trong túi áo một đứa trẻ đến những con số lạnh lùng trên màn hình của những tài khoản ngân hàng đồ sộ. Tiền là gì mà khiến con người ta khao khát, dằn vặt, tranh đoạt và đôi khi đánh mất chính mình? Từ buổi bình minh của loài người, khi những vỏ sò, hạt lúa được trao đổi lấy công cụ lao động, tiền đã tồn tại dưới những hình thức nguyên sơ nhất. Nó lớn lên cùng với nền văn minh, chuyển mình từ kim loại sang giấy, từ giấy sang những con số vô hình lặng lẽ chảy trôi qua từng giao dịch điện tử. Nhưng dù thay đổi thế nào, bản chất của nó vẫn không đổi: Một thứ được sinh ra để phục vụ con người nhưng lại có sức mạnh thao túng con người. Tôi đã từng nhìn thấy những ánh mắt sáng lên khi chạm tay vào đồng tiền đầu tiên tự mình kiếm được. Một cậu bé phụ quán cà phê nắm chặt tờ tiền lẻ trong tay, vừa chạy về nhà vừa nghĩ về món đồ chơi mình ao ước. Một người mẹ mỉm cười khi đếm từng đồng tiền dành dụm đủ để mua cho con một chiếc áo mới. Những khoảnh khắc ấy đẹp đẽ biết bao, bởi đó là khi tiền mang trong mình giá trị của sự lao động, của hy vọng và của những điều nhỏ bé làm nên hạnh phúc. Nhưng cũng chính tiền đã tạo nên những bi kịch mà có lẽ không gì có thể bù đắp được. Tôi đã thấy những gia đình tan vỡ vì tranh giành tài sản, những tình bạn hóa kẻ thù chỉ vì vài con số. Có những người từng nắm tay nhau vượt qua biết bao giông bão, đến cuối cùng lại đứng trước tòa, dằn vặt nhau chỉ vì một mảnh đất, một khoản tiền thừa kế. Những con số vô tri vô giác bỗng trở thành thứ quyền lực khiến con người đánh mất nhau. Có người nói: "Tiền không thể mua được hạnh phúc." Nhưng kỳ lạ thay, những ai chưa từng thiếu thốn sẽ chẳng bao giờ hiểu hết câu nói ấy. Khi bạn đứng trước một hóa đơn viện phí, khi trong túi không còn đủ tiền để mua một bữa ăn tử tế, khi giấc mơ của bạn bị ngăn cách chỉ bởi một con số mà bạn không sao chạm tới, lúc ấy, tiền không chỉ là một công cụ – nó là giới hạn, là nỗi tuyệt vọng, là khoảng cách giữa có và không, giữa hy vọng và bất lực. Tiền không xấu. Cũng như con dao không có lỗi khi nó được dùng để nấu một bữa cơm hay để gây ra một tội ác. Nhưng con người đã gán lên nó quá nhiều ý nghĩa, quá nhiều tham vọng và sợ hãi. Có người sợ mất tiền hơn sợ mất lòng tự trọng. Có người vì tiền mà chấp nhận đánh đổi những điều quý giá nhất: Danh dự, thời gian, thậm chí cả những mối quan hệ không thể mua lại được. Tôi đã từng tự hỏi: "Bao nhiêu tiền là đủ?" Câu trả lời của mỗi người sẽ khác nhau. Với một người nghèo, đủ là khi họ có một mái nhà kiên cố, một công việc ổn định và những bữa cơm no. Với một người tham vọng, đủ là khi họ có thể mua những thứ mà người khác không thể. Với một người từng mất mát, đủ là khi họ có thể mua lại những gì đã tuột khỏi tay. Nhưng tiền có một đặc tính kỳ lạ: Nó không có điểm dừng. Con người kiếm được một thì muốn mười, có mười lại khao khát trăm. Cuộc đuổi bắt ấy không bao giờ kết thúc, và đôi khi, đến cuối đời, ta mới nhận ra mình chưa bao giờ thực sự "đủ". Có những người dành cả cuộc đời để kiếm tiền, đến khi nằm trên giường bệnh mới nhận ra thời gian mới là thứ tài sản quý giá nhất. Cũng có những người lãng phí cả tuổi trẻ vì những thứ xa hoa, để rồi một ngày ngoảnh lại, họ không còn gì trong tay – không tiền, không sức khỏe, không những người yêu thương ở bên. Tiền là một nghịch lý: Nó có thể làm cho ta cảm thấy an toàn, nhưng cũng có thể khiến ta bất an hơn bao giờ hết. Tôi từng đọc ở đâu đó rằng, con người không thực sự làm chủ tiền bạc – chúng ta chỉ là những kẻ tạm thời nắm giữ nó. Tiền đến rồi đi, chảy qua tay ta như nước. Điều quan trọng không phải là ta có bao nhiêu, mà là ta đã dùng nó để làm gì. Nếu tiền chỉ là những con số vô nghĩa trong tài khoản, nó không khác gì những viên đá nằm im lặng trên bãi biển. Nhưng nếu nó có thể mua một bữa cơm cho người đói, một cơ hội cho ai đó đang chật vật, một niềm vui cho người ta yêu thương – thì lúc đó, nó mới thực sự mang ý nghĩa. Có những người kiếm tiền để chứng minh bản thân, có người kiếm tiền để mua lấy tự do. Nhưng rồi cuối cùng, tiền không phải là đích đến, mà chỉ là phương tiện. Một phương tiện mà nếu không biết cách kiểm soát, nó sẽ kiểm soát lại ta. Và rồi, khi ta hiểu rằng tiền chỉ là một phương tiện, ta bắt đầu nhìn nó với một ánh mắt khác. Không còn là những con số ám ảnh trong tài khoản, không còn là thước đo giá trị của một con người, không còn là nỗi lo sợ hay tham vọng đè nặng. Khi ấy, tiền chỉ đơn giản là một phần của cuộc sống – quan trọng, nhưng không phải tất cả. Có những người giàu có nhưng vẫn không thể tận hưởng sự giàu sang của mình. Họ đếm từng đồng, lo lắng cho từng khoản đầu tư, sợ hãi viễn cảnh mất mát. Họ quên mất rằng tiền không thể mua lại một ngày trọn vẹn bên gia đình, một buổi sáng thảnh thơi dạo quanh phố xá, hay một giấc ngủ không lo nghĩ. Và cũng có những người không nhiều tiền nhưng vẫn sống đủ đầy. Họ biết trân trọng từng khoảnh khắc, biết cách dùng tiền để làm đẹp thêm cuộc sống, thay vì để nó trở thành xiềng xích trói buộc mình. Tiền có thể mua được một ngôi nhà, nhưng không mua được một tổ ấm. Nó có thể mua được một chiếc giường êm ái, nhưng không mua được những giấc ngủ yên bình. Nó có thể mua được sự chú ý, nhưng không thể mua được sự chân thành. Tiền có sức mạnh, nhưng nó không toàn năng. Và quan trọng hơn cả, tiền chỉ thực sự có giá trị khi ta biết cách sử dụng nó đúng chỗ, đúng lúc, đúng người. Tôi từng chứng kiến một người đàn ông vô gia cư dành những đồng tiền lẻ cuối cùng của mình để mua thức ăn cho một con chó hoang. Trong khi ở một nơi khác, có kẻ tiêu hàng triệu chỉ để mua lấy một chút hư vinh phù phiếm. Sự khác biệt ấy không nằm ở số tiền, mà ở cách nó được sử dụng. Và, tôi nghĩ đến chính mình. Tôi đã từng chạy theo tiền như thế nào? Đã từng lo lắng về nó ra sao? Đã từng để nó ảnh hưởng đến những quyết định của mình nhiều đến mức nào? Và đến một lúc nào đó, tôi nhận ra rằng, có những thứ quý giá hơn tiền rất nhiều. Đó là những buổi sáng an yên, những giây phút bên cạnh người thân, những đam mê không bị chi phối bởi lợi nhuận, những điều nhỏ bé mà ta có thể làm để khiến cuộc sống của mình – và của người khác – trở nên tốt đẹp hơn. Tiền không phải là kẻ thù, cũng không phải là bạn thân. Nó chỉ là một thực thể trung lập, một thứ quyền lực vô tri mà ta có thể dùng để xây dựng hoặc hủy hoại. Khi ta hiểu được điều đó, ta không còn bị nó chi phối, không còn để nó định nghĩa mình. Khi ta biết cách làm chủ đồng tiền, ta mới thực sự tự do. Có lẽ, đến cuối cùng, điều quan trọng nhất không phải là ta có bao nhiêu tiền, mà là ta đã sống như thế nào với số tiền mình có. (Hết)
