Thực hành Tiếng Việt lớp 6 trang 99, 100 – Kết nối tri thức với cuộc sống

Thực hành Tiếng Việt lớp 6 trang 99, 100 – Kết nối tri thức với cuộc sống

Tri thức Tiếng Việt

​

1. Hoán dụ là gì?

- Là biện pháp tu từ dùng từ ngữ vốn chỉ sự vật, hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác có mối quan hệ tương cận nhằm tăng khả năng gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Ví dụ: Đầu bạc tiễn kẻ đầu xanh.

"Đầu bạc" chỉ người già cả, lớn tuổi; "đầu xanh" chỉ những người trẻ trung.

​

2. Có những kiểu hoán dụ nào?

Một số loại hoán dụ thường gặp:

- Lấy bộ phận để gọi toàn thể:

Ví dụ: Bàn tay ta làm nên tất cả.

Từ "bàn tay" chỉ con người lao động.

- Lấy phương tiện chỉ người dùng phương tiện:

Ví dụ: Tay búa ấy bậc ba.

Từ "tay búa" chỉ người thợ.

- Lấy vật để chỉ người sở hữu:

Ví dụ: Áo nâu liền với áo xanh

Nông thôn liền với thị thành đứng lên.

Các từ "áo nâu", "áo xanh" chỉ người nông dân và người công nhân.

- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng:

Ví dụ: Cả lớp ùa ra sân.

Từ "cả lớp" mang nghĩa chỉ những học sinh của lớp.

- Lấy cái cụ thể để nói về cái trừu tượng.

Ví dụ: "Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao".

Cái cụ thể ở đây là "một cây" và "ba cây" cái trừu tượng là chỉ số lượng ít nhiều.

- Lấy tên riêng nhân vật để chỉ tính cách con người:

Ví dụ: Hắn là một kẻ Sở Khanh.

Từ "Sở Khanh" là tên riêng nhưng dùng để chỉ những người bạc tình.

3. Phân biệt ẩn dụ và hoán dụ

Giống nhau: Đều lấy tên sự vật, hiện tượng này để gọi tên sự vật, hiện tượng khác.

Khác nhau:

- Ẩn dụ: Giữa hai vật, hiện tượng có mối quan hệ tương đồng, tức là giống nhau về một phương diện nào đó. Hoán dụ: Giữa hai vật, hiện tượng có mối quan hệ tương cận, tức là đi đôi, gần gũi với nhau.

- Cơ sở của ẩn dụ là dựa trên sự liên tưởng giống nhau của hai đối tượng bằng so sánh ngầm. Cơ sở của hoán dụ là dựa trên sự liên tưởng kề cận của hai đối tượng mà không so sánh.

Soạn bài: Thực hành Tiếng Việt lớp 6 trang 99, 100 – Kết nối tri thức với cuộc sống

Trả lời câu hỏi văn 6 trang 99, 100

​

Câu 1 – trang 99: Giải thích ý nghĩa của những từ ngữ in đậm:

a. Suốt một đời người, từ thuở lọt lòng trong chiếc nôi tre, đến khi nhắm mắt xuôi tay, nằm trên giường tre, tre với mình, sống có nhau, chết có nhau, chung thuỷ.

Cụm từ nhắm mắt xuôi tay trong câu trên là cách nói để chỉ cái chết.

b. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.

Các cụm từ mái nhà tranh, đồng lúa chín trong câu trên dùng để chỉ quê hương, thôn làng, đồng ruộng nói chung.

c. Thị thơm thị giấu người thơm

Chăm làm thì được áo cơm, cửa nhà.

Các từ áo cơm, cửa nhà dùng để nói đến của cải vật chất, những thứ tốt đẹp nói chung mà người tốt, hiền lành xứng đáng được hưởng.

Câu 2 – trang 100: Chỉ ra các biện pháp tu từ được sử dụng trong những câu sau và nêu tác dụng của chúng:

a. Đời cha ông với đời tôi

Như con sông với chân trời đã xa.

- Biện pháp tu từ: so sánh: Đời cha ông với đời tôi xa nhau như con sông, chân trời.

- Tác dụng: Vừa nhấn mạnh khoảng cách thời gian rất xa giữa các thế hệ cha ông và con cháu của hiện tại, vừa tạo nên tính gợi hình, biểu cảm cho câu thơ.

b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép quân thù. Tre xung phong vào xe tăng đại bác.

- Biện pháp tu từ: nhân hóa: "chống lại", "xung phong" – những hành động của con người được dùng để nói về cây tre.

- Tác dụng: Nhấn mạnh vai trò và phẩm chất cao quý của cây tre: tre cũng có những hành động và đức tính giống con người: dũng cảm, kiên cường, bất khuất. Đồng thời, phép nhân hóa còn làm tăng tính gợi hình, gợi cảm, làm cho câu văn thêm sinh động, hấp dẫn.

Câu 3 – trang 100: Những dòng thơ: Đẽo cày theo ý người ta/ Sẽ thành khúc gỗ chẳng ra việc gì gợi cho em liên tưởng đến thành ngữ nào? Giải thích ngắn gọn ý nghĩa của thành ngữ đó.

- Những dòng thơ trên khiến ta liên tưởng đến câu thành ngữ: Đẽo cày giữa đường.

- Ý nghĩa của câu thành ngữ "Đẽo cày giữa đường" : dùng để nói về những người không kiên định, không có chính kiến riêng, luôn bị tác động và thay đổi theo ý kiến người khác. Vì vậy, họ làm việc gì cũng khó đạt được kết quả, thậm chí làm hỏng cả những cái ban đầu vốn đã hoàn thiện.

Câu 4 – trang 100: "Tre già măng mọc" là một thành ngữ quen thuộc. Dựa vào bài "Cây tre Việt Nam", hãy nêu cách hiểu của em về thành ngữ này.

Thành ngữ "Tre già măng mọc": Thể hiện sự tiếp nối của các thế hệ. Thế hệ trước già đi, mất đi, đã có thế hệ sau kế tiếp.

Bài tập vận dụng: Viết một đoạn văn ngắn (5 – 7 câu) nêu cảm nghĩ về vẻ đẹp hương em, trong đoạn văn có sử dụng phép hoán dụ.

"Quê hương là chùm khế ngọt/ Cho con trèo hái mỗi ngày" – quê hương từ bao đời trở thành tiếng gọi thân thương đối với con người. Với tôi, quê hương là nơi tôi sinh ra, nơi có gia đình thân yêu, bạn bè trường lớp. Quê hương trong tôi là cánh đồng lúa xanh thì con gái, là lũy tre làng kẽo kẹt gió đưa, là hàng dừa nghiêng soi bóng nước, là dòng sông tắm mát tuổi thơ... Tôi yêu những chiều hè gió lộng, được thả mình trong tiếng sáo vi vu. Tôi yêu những con đường quê rợp bóng, lũ chúng tôi vui ríu rít tới trường. Tôi yêu cả những bàn tay lam lũ, lấm láp đất bùn cho bông lúa thơm hương...

(hoán dụ bàn tay lam lũ: chỉ người nông dân vất vả, nhọc nhằn).