Review Sách Tập Truyện Nắng Khi Người Ta Ngủ – Những Thức Tỉnh Từ Tận Cùng Đêm Tối

Tập truyện nắng "Khi người ta ngủ" – những thức tỉnh từ tận cùng đêm tối

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài​

Giấc ngủ và những ẩn dụ hiện thực. Tựa đề Khi người ta ngủ gợi cảm giác yên bình, nhưng hóa ra đó chỉ là lớp vỏ bề ngoài cho một tập truyện đầy những thức tỉnh, những hiện thực khắc nghiệt được nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương tái hiện bằng giọng kể sắc lạnh, nhưng trầm lắng, nhân hậu. Những truyện ngắn trong tập không dẫn người đọc đi vào thế giới của giấc mơ, mà đẩy ta đối diện với phần thật nhất, trần trụi nhất trong đời sống: Những hoài nghi, những hoen ố đạo đức, những phận người bị đánh tráo giá trị – khi người ta ngủ, là lúc sự thật hiển hiện.

​

Những mảnh ghép đời sống trong góc nhìn văn chương. Tập truyện ngắn Khi người ta ngủ tập hợp các truyện mang tính tự sự, phản ánh đời sống với nhiều khía cạnh: Từ đời sống tình cảm, quan hệ gia đình, tình yêu, đến những góc khuất trong xã hội hiện đại – thương mại hóa, thực dụng, tha hóa quyền lực. Truyện mở đầu "Khi người ta ngủ" là một tuyệt phẩm của tinh thần phản ánh hiện thực gợi nhiều suy tư về thân phận phụ nữ trong thị trường tình dục trá hình, về thứ tình yêu vừa thuần khiết, vừa đau đớn, và sự băng hoại của đạo lý dưới lớp vỏ "hợp đồng", "nghề nghiệp". Nhân vật cô gái – ban đầu tưởng như một nhân viên nhà nước về quê thăm người yêu – hóa ra là "gái hợp đồng", đang bán thân để lấy tiền cứu người yêu khỏi vòng lao lý, và rồi chính kẻ được cô yêu thương ấy lại phản bội. Truyện khép lại bằng hình ảnh cô nằm ngủ như một thần vệ nữ trong tranh – trần trụi nhưng thánh thiện, khiến người đọc thấy xót xa, cay đắng nhưng không tuyệt vọng. Cái ngủ ở đây không chỉ là giấc ngủ thể xác, mà còn là sự vô cảm, thờ ơ, lãng quên của xã hội trước những phận người dễ bị tổn thương. Truyện ngắn này là một "lời thức tỉnh" đầy nhân văn, sâu lắng và ám ảnh.

Các truyện tiếp theo như "Thế chân kiềng", "Không ăn thịt chó nữa", "Ngày thường", "Ông Hà".. đều là những lát cắt chân thật của đời sống xã hội, phản ánh hiện thực từ nhiều tầng nấc: Đạo đức nghề nghiệp, thói giả dối, tham nhũng, hám lợi, ảo tưởng bản thân.. nhưng được kể lại bằng giọng văn điềm tĩnh, chừng mực, không lên gân. Chính cách kể giản dị đó lại là thứ khiến những bi hài trong tác phẩm thấm sâu, kéo dài dư âm.

​

Bút pháp hiện thực đậm chất báo chí nhưng giàu nhân văn. Có thể nói, phong cách kể chuyện của Nguyễn Nhuận Hồng Phương trong tập truyện này là sự giao thoa giữa văn chương và báo chí. Câu văn không cầu kỳ tu từ, không trưng trổ mỹ từ, mà giàu chất đời, sinh động, giàu quan sát. Giọng kể nhiều chỗ như lời tường thuật của một phóng viên đang ghi lại đời sống, nhưng không lạnh lùng mà ngập tràn cảm xúc. Ông không kể chuyện để giải trí, ông kể để lay động, để người đọc nhìn lại mình.

Trong truyện "Không ăn thịt chó nữa", chuyện ăn thịt chó vốn tưởng là chuyện cười, nhưng hóa ra lại là một bi kịch nhân sinh. Người kể – vốn là tín đồ của món thịt chó – đã từ bỏ thói quen ấy sau khi tận mắt chứng kiến đàn chó bị đâm mù mắt, cắt thủng tai để "vỗ béo", trở thành nạn nhân của chính "công nghệ thực phẩm sạch". Một truyện ngắn tưởng như tiếu lâm, lại kết thúc bằng một cú đánh mạnh vào lòng trắc ẩn của người đọc.

Tương tự, trong "Ngày thường", hình ảnh một vị Phó chủ tịch ban ngày khước từ hối lộ vì nguyên tắc, nhưng đêm về trở thành người phục vụ trong quán ăn cùng vợ, rửa bát, bưng bê.. mang đến cảm giác vừa thương vừa nể. Cái nhân cách thật không nằm ở chức vụ, mà nằm ở cách người ta sống – và ông Phó chủ tịch ấy đã dạy ta bài học nhân văn ấy không bằng diễn văn, mà bằng chính đời sống của mình.

Ngôn ngữ sắc sảo, tiết chế và giàu tầng nghĩa. Nguyễn Nhuận Hồng Phương sử dụng ngôn ngữ như một nhà điêu khắc: Ít nhưng tạo hình rõ ràng. Trong truyện "Khi người ta ngủ", từng lời thoại, từng chi tiết nhỏ đều được chăm chút để bật ra tính cách nhân vật. Tiếng "sốt ruột" lặp đi lặp lại của ông chủ quán trọ không chỉ là tật nói, mà là tâm lý – một sự chộn rộn, ngờ vực, vụ lợi được che đậy bằng sự sốt sắng giả tạo. Những mẩu hội thoại giữa cô gái và ông chủ, giữa cô và lữ khách – giàu chất điện ảnh, chứa đựng nhiều tầng nghĩa – khiến cho truyện không bị sa vào kể lể mà đầy tính kịch, tính điện ảnh.

Bên cạnh đó, ông cũng sử dụng các chi tiết đắt giá như một "chiếc gương phản chiếu" : Hình ảnh cô gái ngủ cuối truyện "Khi người ta ngủ", hay tấm gương soi thần Vệ nữ, đã khiến người đọc giật mình. Sự trần trụi của cơ thể không đồng nghĩa với sự trần trụi trong tâm hồn – ngược lại, nhân vật nữ hiện lên vừa yếu đuối, vừa cao đẹp.

Giá trị nhân văn sâu sắc: Viết để cảnh tỉnh và cảm hóa. Tập truyện không chỉ kể những chuyện bi hài của người đời, mà đằng sau mỗi truyện là một suy tư đạo đức. Là một người từng đi qua rất nhiều thăng trầm của đời sống, Nguyễn Nhuận Hồng Phương viết với tư cách của người từng trải, từng đau, từng hiểu. Nhân vật của ông không bao giờ bị đẩy xuống tận đáy để bị khinh rẻ, mà luôn được cứu vớt – dù chỉ là một chút hy vọng mong manh. Đó là điều làm nên chiều sâu nhân văn trong sáng tác của ông.

"Khi người ta ngủ" – hiểu theo nghĩa đen là lúc con người thư giãn – nhưng trong nghĩa bóng, đó là lúc ta mất cảnh giác, là khi đạo lý bị thách thức, khi người ta ngủ là lúc xã hội dễ lâm vào lầm lạc. Và chính trong "giấc ngủ" của đạo đức ấy, nhà văn đã lay gọi một tiếng chuông tỉnh thức.

Một tiếng nói riêng trong dòng chảy truyện ngắn đương đại. Giữa bối cảnh truyện ngắn hiện nay đang loay hoay giữa chủ nghĩa hậu hiện đại, giễu nhại hay phi cấu trúc, Nguyễn Nhuận Hồng Phương trung thành với một lối viết truyền thống: Kể chuyện, đào sâu tâm lý, phản ánh hiện thực. Nhưng chính sự trung thành đó lại tạo nên bản sắc. Ông không chạy theo thời thượng, mà xây cho mình một "nghiệp văn" vững vàng.

Tập truyện Khi người ta ngủ giống như một bản kiểm kê đạo lý. Ở đó, ông không dạy đời, cũng không phán xét, mà chỉ lặng lẽ kể – để ta tự nhìn lại mình, tự hiểu những giá trị cần giữ. Cái đau trong truyện của ông không làm ta tuyệt vọng, mà làm ta tỉnh thức.

Một tiếng chuông đánh thức những lương tri lặng ngủ. Không ồn ào, không cầu kỳ, nhưng Khi người ta ngủ là một trong những tập truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Nhuận Hồng Phương – thể hiện tài năng kể chuyện, tư duy nhân văn và vốn sống phong phú của một nhà văn từng trải. Đây là cuốn sách không đọc vội, không đọc để giải trí, mà là để suy nghĩ, để lặng người. Như một cốc trà đắng – khi nhấp môi thì chát, nhưng để lại dư vị ngọt trong cổ họng, truyện ngắn của Nguyễn Nhuận Hồng Phương là lời nhắc nhở ta về phẩm giá con người – cả khi người ta thức, lẫn khi người ta ngủ.

Lê Gia Hoài

(Tạp chí văn nghệ Vĩnh Phúc)