Bài thơ: Song nữ tế tế thái thủy văn Tác giả: Bà huyện Thanh Quan Thể thơ: Phú Thời kỳ: Nguyễn Trước sàng linh khóc mà than rằng: Kỳ trăm năm chưa mãn, mẹ vội lên cõi Phật chẳng nhìn con, Ơn chín chữ khôn đền, con tìm khắp dưới trời không thấy mẹ. Mẹ lìa! Mẹ ơi! * * * con, tình thẳm thiết, sao đành, Con nhớ mẹ, nỗi say xưa, xiết kể. Duyên tác hợp, lạm nghe mười chín tuổi, rổ tần phồn từng theo dấu mẹ đi. Mối sinh thành đã hầu bảy tám lần, sân chi diệp lại ví dòng Tạ thị. Thúi từ nhân đà nực tiếng nghi gia, Đường thanh lịch cũng đủ mùi thù thế. Ngoài ba kỷ chưa vẹn nguyền giai lão, buồng hung từng gió tủi mưa sầu, Năm mươi lăm chưa trọn kiếp phù sinh, chồi liễu bỗng sương giăng nắng xế. Ôi! Lá rụng ngàn xuân, Mây lồng đỉnh dãy. Trên tiên cảnh chợt mách tin, thanh điểu rước cùng đi cho vẹn nghĩa tao khang, Dưới trần hoàn dầu cưu dạ từ ô tìm đâu thấy để đền ơn non bể. Núm đồng nghiêng, dễ cấm tiếng chuông rè, Chùm quả nặng, khôn nâng cành lá ủ. Song cũng biết một trai là có, nhưng đà mây bay hạc lánh, thừa điêu phải cậy tôn hàng, Đã hay mười gái cũng là không, khôn biết quả mãn thuyền đầy, tương sự chỉ nhờ tây nữ tế. Rày: Nhân tiết hạ thiên, Lâm tuần đoan ngọ. Gọi là bát nước điển hương, lòng thành kính dãi bày trong ngu tế. Tiêu đề nghĩa là bài văn của hai chàng rể tế mẹ vợ. Bài này được viết bằng chữ Nôm, chép trong Quốc phong ngẫu vịnh, ký hiệu VHv. 2248, lưu trữ tại Thư viện Hán Nôm. Cảm nhận: Tác phẩm này nắm bắt được nỗi buồn sâu sắc và nỗi nhớ, phản ánh chủ đề về mất mát, tình mẫu tử và sự trôi qua của thời gian. Hình ảnh phong phú, gợi lên cảm giác khao khát và tưởng nhớ, đặc biệt là trong bối cảnh vắng bóng người mẹ. Những tham chiếu đến các nghi lễ và lễ hội, như Lễ hội Đoan Ngọ, đặt nền tảng cho sức nặng cảm xúc trong truyền thống văn hóa, nhấn mạnh mối liên hệ giữa nỗi đau cá nhân và các hoạt động cộng đồng. Những dòng này truyền tải cuộc đấu tranh sâu sắc giữa sự gắn bó trần thế và hy vọng siêu việt về sự đoàn tụ, làm nổi bật khó khăn trong việc đền đáp tình yêu vừa sâu sắc vừa bất tận. Bản chất tuần hoàn của sự sống và cái chết được minh họa một cách đẹp mắt, cho thấy rằng mặc dù sự hiện diện vật lý có thể phai nhạt, nhưng mối liên kết của tình yêu vẫn tồn tại. Việc khám phá mối quan hệ gia đình, mất mát và sự phức tạp của trải nghiệm con người này tạo nên tiếng vang sâu sắc, tạo nên sự phản ánh mạnh mẽ về sự thay đổi không thể tránh khỏi và tác động lâu dài của những người chúng ta đã mất. Tác giả: Bà huyện Thanh Quan (1805-1848) tên thật là Nguyễn Thị Hinh, là một nữ thi nhân trong thời cận đại của lịch sử văn học Việt Nam. Bà người phường Nghi Tàm, huyện Vĩnh Thuận, gần Hồ Tây (nay là phường Quảng An, quận Tây Hồ), Hà Nội. Cha bà là Nguyễn Lý (1755-1837), đỗ thủ khoa năm 1783 đời vua Lê Hiển Tông. Bà là học trò của danh sĩ Phạm Quý Thích (1760-1825), và là vợ của Lưu Nghị (1804-1847) người làng Nguyệt Áng, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Ông Nghị đỗ cử nhân năm 1821 (Minh Mạng thứ 2), từng làm tri huyện Thanh Quan (nay là huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình), nên người ta thường gọi bà là Bà huyện Thanh Quan. Ông làm quan trải đến chức Bát phẩm Thư lại bộ Hình, nhưng mất sớm (43 tuổi). Dưới thời vua Minh Mạng, bà được mời vào kinh giữ chức Cung trung giáo tập để dạy học cho các công chúa và cung phi. Khoảng một tháng sau khi chồng mất, bà lấy cớ sức yếu xin thôi việc, rồi dẫn bốn con về lại Nghi Tàm và ở vậy cho đến hết đời. Không biết rõ chính xác về thời gian sống của bà nhưng theo nhiều tư liệu ghi chú là bà sinh năm 1805 và mất năm 1848 ở tuổi 43. Mộ bà được đặt bên bờ Hồ Tây (Hà Nội), nhưng sau này sóng gió đã làm sạt lở không còn tăm tích. Sáng tác của Bà huyện Thanh Quan còn lại rất ít ỏi, đều bằng chữ Nôm, theo thể Đường luật.
