Soạn văn: Thực Hành Tiếng Việt trang 54 , Ngữ văn 10 kì II, Cánh Diều

Soạn văn: Thực Hành Tiếng Việt (trang 54), Ngữ văn 10 Kì II, Cánh Diều​

I. Lí thuyết​

1. Khái niệm: Phép chêm xen (thành phần phụ chú) là thêm vào câu một cụm từ không có quan hệ trực tiếp đến quan hệ ngữ pháp trong câu văn nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, cảm xúc chủ quan về các sự vật được đưa ra.

2. Vị trí và dấu hiện nhận biết: Thành phần chêm xen có thể được đặt giữa câu hoặc cuối câu. Các bộ phận đều được tách ra bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặt đơn hoặc dấu gạch ngang.

3. Tác dụng: Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Hơn nữa, chúng còn bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết. Những phần chêm xen đó có vai trò có vai trò quan trọng trong bình diện nghĩa tình thái của câu (thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá của người nói, người viết đối với sự việc, hiện tượng mà các thành phần khác biểu hiện)

II. Thực hành giải bài tập trong Sách giáo khoa



Bài 1: Tìm và so sánh bộ phận chêm xen trong mỗi cặp câu trích trong truyện ngắn Ngày cuối cùng của chiến tranh của Vũ Cao Phan dưới đây có tác dụng gì, giống nhau và khác nhau như thế nào?​

Al) Tôi nói với maxơ Giám đốc Cô nhi viện, người đàn bà bận đồ đen, rằng do nhiệm vu quân sự, chúng tôi sẽ ở lại đậy.

A2) Tôi để Vinh, một tiểu đội trưởng trinh sát già dặn, ở lại đài quan sát rồi cùng các chiên sĩ bước theo ma xơ.

Bl) Lúc đó, buổi sáng cùa một ngày trước Ba mươi tháng Tư, năm người lính dửng bên chiếc cổng sắt xiêu vẹo, phía trong nhô cao một tháp xi măng lênh khênh.

B2) Vào phiên liên lạc sớm với trung đoàn, tôi được nhắc tăng cường cảnh giác và được biết thêm rằng ngày hôm nay - rất có thể là ngày hôm nay - các binh đoàn bộ binh sẽ tiến vào nội đô.

Gợi ý đáp án

a1, a2. Thành phần chêm xen: người đàn bà bận đồ đen, một tiểu đội trưởng trinh sát già dặn

- > Tác dụng: Bổ sung thông tin chi tiết về đặc điểm chủ thể được nhắc đến trong câu văn.

- > Giống: Làm rõ đặc điểm nhận diện của nhân vật.

- > Khác:

+ Ngữ liệu a1 bổ sung thông tin chi tiết về đặc điểm ngoại hình của nhân vật.

+ Ngữ liệu a2 bổ sung thông tin chi tiết về phẩm chất, năng lực của nhân vật.

b1, b2. Thành phần chêm xen: buổi sáng cùa một ngày trước Ba mươi tháng Tư, rất có thể là ngày hôm nay

- > Tác dụng: Bô sung ý nghĩa thời gian được xác định trong câu nói.

+ b1: Bổ sung thông tin thời gian cần thiết cho cụm từ chỉ thời gian "lúc đó", đánh dấu thời điểm xảy ra trước ngày miền Nam giải phóng. Chúng dùng để bổ sung ý nghĩa cho thời gian, thời điểm hết sức quan trọng trong diễn biến của cốt truyện và sự kiện của câu chuyện mà tác giác đang kể.

+ b2: Bổ nghĩa cho danh ngữ thời gian "ngày hôm nay", kèm sắc thái biểu cảm một về khả năng đoạn bộ binh sẽ tiến vào nội đô như lời trần thuật, thời điểm hết sức quan trọng trong diễn biến của cốt truyện và sự kiện của câu chuyện mà tác giả đang kể.

- > Khác: B1 bổ ngữ cho trạng ngữ; b2 bổ ngữ cho ngữ danh từ.

Bài 2: Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen trong những ngữ liệu sau:​

A. Trước hết, người Hà Nội, kết quả của tinh hoa bốn phương tụ hội, đua trí, đua tài học hỏi người ngoài và nâng cao nên trở thành những người Việt Nam lao động giỏi, làm thợ giỏi, làm thấy cũng giỏi. (Trần Quốc Vượng)

B. Chèo buông, đò ngang trôi theo dòng xuôi về phía hạ nguồn. Ông và dì, một già một trẻ, một lành lặn, một thương tật tựa đỡ vào nhau. Bóng di và ông in trên mặt sông lẫn trong bóng chiều cháy đỏ. (Sương Nguyệt Minh)

C. Từ giờ phút này, nhà nguyện bị phong tòa, xin ma xơ thu xếp để tất cả mọi người, nhất là trẻ em, chuyển hết về đằng kia. Tôi tuyên bố. (Vũ Cao Phan)

D. Các chiến sĩ trinh sát cùa tôi khá đấy. Tôi cũng đã thấy đôi điều ngờ ngợ và giờ đây thì rất nhanh, như một phán ứng nghề nghiệp, tất cả các dữ kiện được xâu lại đê bật lên thông tin chủ yếu này: Ma xơ Giám đốc đã giấu ai đó - những ai đó - trong nhà nguyện kia vào lúc chùng tôi vừa hành quân đến đây. Ai? (Vũ Cao Phan)

Gợi ý đáp án

A. Thành phần chêm xen: kết quả của tinh hoa bốn phương tụ hội/ làm thợ giỏi, làm thấy cũng giỏi

- > Tác dụng: kết quả của tinh hoa bốn phương tụ hội giúp bổ sung ý nghĩa phụ chú cho danh ngữ người Hà Nội. Nhờ đó người đọc hiểu về nguồn gốc dân trí, dân sinh của người HN. Cụm từ làm thợ giỏi, làm thầy cũng giỏi chú thích, bổ sung nghĩa tu từ để nhấn mạnh cho việc lao động giỏi của người Hà Nội

B. Thành phần chêm xen: một già một trẻ, một lành lặn, một thương tật

- > Tác dụng: Bổ sung ý nghĩa phụ chú và tác dụng biểu cảm cho cụm từ Ông và dì . Nhờ đó, người đọc hiểu thêm về hai số phận con người hận chiến tranh với những đau thương, mất mát. Trong câu này, thành phần chêm xen.

C. Thành phần chêm xen: nhất là trẻ em

- > Tác dụng: Bổ sung ý nghĩa phụ chú cho thành phần chính của câu. Trong đó, thành phần chêm xen nhất là trẻ em phụ chú thêm ý nghĩa cho cụm danh từ tất cả mọi người đồng thời nhấn mạnh quan điểm coi trọng, ưu tiên đối với trẻ em.

D. Thành phần chêm xen: như một phán ứng nghề nghiệp, những ai đó

- > Tác dụng: Bổ sung ý nghĩa phụ chú cho thành phần chính của câu. Trong đó, thành phần chêm xen như một phán ứng nghề nghiệp phụ chú cho ý nghĩa của rất nhanh, những ai đó phụ chú thêm ý nghĩa về số lượng cho ai đó

Bài 3: Biện pháp chêm xen trong những câu dưới đây có tác dụng thể hiện nội tâm cùa nhân vật như thế nào?

A. Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy).

(Phan Thị Thanh Nhàn)

B. Chi Phèo hình như đã trông thấy trước tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau. (Nam Cao)

Gợi ý đáp án

A. Thành phần chêm xen: Anh vô tình anh chẳng biết điều/Tôi đã đến với anh rồi đấy..

- > Tác dụng: Thành phần chêm xen làm tăng gợi mở cho lời tỏ tình bất ngờ như một sự trách móc dễ thương của cô gái, để rồi thú nhận tình cảm đặc biệt dành cho chàng trai

B. Thành phần chêm xen: Cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.

- > Tác dụng: Bổ sung nghĩa cho điều muốn bộc lộ. Nhà văn muốn nhấn mạnh đến nỗi sợ lớn nhất của con người trong hoàn cảnh như Chí là sự cô độc chứ không phải sự ốm đau. Đói rét, ốm đau mới chỉ là nỗi đau thể xác; sự cô độc là nỗi đau về tinh thần, điều mà ai cũng sợ nhất.

Bài 4: Hãy viết một đoạn văn (khoảng 5-7 dòng) có sử dụng biện pháp chêm xen, sau đó, nhận xét về tác dụng tu tư của chúng.

Gợi ý đáp án:

Tình nghĩa thầy trò là một thứ tình cảm hết sức thiêng liêng. Những người thầy, người cô đã dám hi sinh một cuộc sống sung để theo đuổi việc "đưa đò" cho "người khách" đến được bến bờ tương lai đi xây dựng đất nước. Thầy cô luôn không cần biết rằng liệu những "người khách" ấy có nhớ đến mình hay không. Thầy cô như những người cha người mẹ thứ hai dạy những đứa con yêu của mình bài học làm người, biết đứng lên khi vấp ngã và đối đầu với thử thách. Thầy cô như những ngọn hải đăng soi sáng cho biết bao thế hệ học sinh giữa biển khơi tri thức. Thầy cô những người cha người mẹ thứ hai đã cống hiến thầm lặng để chúng ta nên người. Ôi! Những đứa học sinh ngây thơ chúng em làm sao biết được mỗi lần thầy cô trách phạt là một con dao cứa vào tim. Đau xót biết chừng nào! Ẩn sau mỗi nụ cười khi thấy chúng em đạt thành tích xuất sắc là niềm hạnh phúc khôn cùng. Thầy cô luôn là người dõi theo chúng ta từ phía sau mà chẳng mong chờ chúng ta ngoái đầu nhìn lại. Sinh nên người. Chính vì lẽ đó chúng ta cần phải biết tôn trọng, yêu thương, kính mến thầy cô giáo. Và hơn hết, ta phải cố gắng học thật giỏi để mãi xứng đáng là học trò của thầy cô.

- Phép tu từ: Phép chêm xen trong đoạn văn: Những người cha người mẹ thứ hai

- Tác dụng: Nhấn mạnh công lao to lớn của thầy cô.

​