Soạn văn: Dưới bóng hoàng lan - Thạch Lam, Ngữ văn 10, KNTT

Soạn văn: Dưới bóng hoàng lan (Thạch Lam), Ngữ văn 10, KNTT​

I. Tìm hiểu chung​

1. Tác giả



- Cuộc đời:

+ Tên khai sinh: Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân), 1910 – 1942.

+ Là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn.

+ Là con người điềm đạm, nồng hậu và rất đỗi tinh tế.

- Có biệt tài về truyện ngắn, truyện không có chuyện, chủ yếu khai thác nội tâm nhân vật.

- Mỗi truyện như một bài thơ trữ tình, giọng điệu điềm đạm, chứa đựng tình cảm chân thành và sự nhạy cảm tinh tế của nhà văn.

- Văn Thạch Lam trong sáng, giản dị mà thâm trầm, sâu sắc.

- Các tác phẩm chính:

+ Các tập truyện ngắn: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942)

+ Tiểu thuyết Ngày mới (1939)

+ Tập tiểu luận Theo dòng (1941)

+ Tùy bút Hà Nội ba sáu phố phường (1943)

2. Tác phẩm

A. Thể loại: Truyện ngắn

B. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: In trong Tuyển tập Thạch Lam

C. Phương thức biểu đạt: Tự tự

D. Tóm tắt văn bản Dưới bóng hoàng lan

"Dưới bóng hoàng lan" là truyện ngắn không có cốt truyện. "Dưới bóng hoàng lan" có 4 nhân vật: Hai bà cháu, cô thôn nữ Nga và cây hoàng lan. Thanh là một đứa trẻ mồ côi, một bà một cháu quấn quýt nhau. Thanh đi tỉnh làm, lần trở về thăm bà gần nhất cách đó đã hai năm. Mái nhà xưa và bóng bà "che mát" tâm hồn đứa cháu; hương thơm và bóng hoàng lan ướp hương và ủ ấp cho một mối tình êm đẹp "dịu ngọt chăng tơ..

E. Ý nghĩa nhan đề:

- Gợi sự tò mò của người đọc về nội dung câu chuyện liên quan đến cây hoàng lan.

- Nói đến nhân chứng cho tình cảm giữa Thanh và Nga.

G, bố cục

+ Đoạn 1, từ câu mở đầu đến" Ðể bà hái mấy lá rau nấu canh ăn cho mát ": Cảm xúc của Thanh khi trở về nhà bà và những biểu hiện tình cảm của bà dành cho cháu.

+ Đoạn 2, từ" Bà cụ đi ra "đến" Chàng đến trường kỉ ngồi ở bên đèn ": Thanh gặp lại Nga – người bạn gái thuở ấu thơ – và sự chớm nở tình cảm giữa đôi bạn trẻ.

+ Đoạn 3, từ" Sáng hôm sau, Thanh đã phải lên tỉnh "đến" cô lại giắt hoàng lan trong mái tóc để tưởng nhớ mùi hương ": Thanh ra đi, cảm thấy trong lòng trỗi dậy một niềm vương vấn về Nga.

II. Trả lời câu hỏi trong SGK



​

Câu 1: Câu chuyện được kể bằng lời của người kể chuyện ngôi thứ mấy? Ngôi kể ấy có nhất quán từ đầu đến cuối câu chuyện không?

- Truyện Dưới bóng hoàng lan được kể bằng lời của người kể chuyện ngôi thứ ba; ngôi kể này nhất quán trong toàn bộ tác phẩm.

Câu 2: Hình ảnh thiên nhiên, con người, cảnh sinh hoạt.. hiện ra qua đôi mắt của nhân vật nào? Việc chọn điểm nhìn như vậy có ý nghĩa gì?

- Điểm nhìn: + Từ người kể chuyện

+ Từ nhân vật Thanh

=> Tạo không khí trữ tình cho câu chuyện.

Câu 3: Lời đối thoại giữa bà và Thanh trong phần đầu của tác phẩm chủ yếu xoay quanh những chuyện gì? Tình cảm của các nhân vật bộc lộ như thế nào qua những lời đối thoại đó?

Đọc phần đầu của tác phẩm và ghi lại lời đối thoại giữa bà và Thanh:

" - Cháu đã về đấy ư? Bà cụ thôi nhai trầu, đôi mắt hiền từ dưới làn tóc trắng đưa lên nhìn cháu, âu yếm và mến thương.

- Đi vào trong nhà không nắng cháu.

- Nhà không có ai ư bà?

- Vẫn có thằng Nhân, hôm nay nó đi đong thóc bên kia xóm. Dễ chốc nó về. Con đã ăn cơm chưa?

- Dạ chưa. Con ở tầu về đây ngay. Nhưng con không thấy đói.

- Con rửa mặt đi, rồi đi nghỉ không mệt. Trời nắng thế này mà con không đi xe ư?

- Có một tí đường đất, cần gì phải xe. Con đi bộ hàng ngày cũng được. "

-Nhân vật đối thoại:

Bà của Thanh và Thanh

-Bối cảnh đối thoại

Sau một thời gian xa bà đi làm việc trên tỉnh, lần này được nghỉ một ngày, Thanh tranh thủ về thăm bà. Lời đối thoại diễn ra khi cháu vừa gặp lại bà.

-Nội dung cuộc đối thoại

Xoay quanh chuyện Thanh từ trên tỉnh về, bà cháu thể hiện sự quan tâm nhau.

- Tình cảm của các nhân vật qua lời đối thoại

Cả bà và cháu bộc lộ tình cảm thân thương, trìu mến. Bà vui khi thấy cháu về, quan tâm cháu từng li từng tí (trời nắng, sợ cháu đi bộ mệt; hỏi chuyện ăn uống của cháu để làm cơm cho chóng; giục cháu vào nhà, rửa mặt, nghỉ ngơi). Cháu muốn biết có ai ở cùng bà, vì có lẽ không yên tâm nếu thấy bà ở một mình. Bên cạnh đó, giọng điệu nhẹ nhàng, ây yếm của các nhân vật trong từng lời đối thoại cũng là những biểu hiện rõ nét của tình cảm nhân vật.

Câu 4: Phân tích những biểu hiện tình cảm giữa Nga và Thanh được khắc họa trong tác phẩm?

* Hai nhân vật:

+ Là hàng xóm, quen thân từ nhỏ, như một người trong nhà.

+ Cô gái đã lớn, mang hương thơm hoa hoàng lan.

* Cuộc nói chuyện giữa Nga và Thanh:

+ Lời nói:" những ngày em.. hái hoa, em nhớ anh "– tâm tình nhẹ nhàng.

+ Hành động: Thanh dắt tay Nga ra vườn, với cành hoa thấp cho Nga tìm hoa, cài lên mái tóc Nga bông hoa.

- > cũng giản dị, đều là những chuyện vụn vặt (" anh chóng lớn quá "," tôi vẫn thế chứ chứ ")

+ Thanh có lúc lầm tưởng Nga chính là em gái ruột của mình.

- Sự biến đổi trong tình cảm của hai nhân vật: từ thân mật đến mức Thanh lầm tưởng Nga là em gái ruột, đến việc Thanh đã bắt đầu nhìn đôi môi thắm của Nga, đã nhớ đến hai bàn chân xinh xắn của Nga. Còn Nga đã biểu thị trực tiếp tình cảm của mình thông qua xưng hô" anh-em "và câu" em nhớ anh quá ".

- Những biểu hiện tình cảm giữa hai nhân vật gắn liền với hình ảnh hoa hoàng lan:

+ Khi trông thấy bóng cây hoàng lan, Thanh đã nghĩ đến Nga và gọi vui vẻ:" Cô Nga ". Người thiếu nữ cùng vội ngửng đầu và nở nụ cười:" Anh Thanh! Anh đã về đấy à? "

+ Kỷ niệm đáng nhớ là ngày cả hai cùng nhặt hoàng lan rơi: Thanh hỏi cô Nga có còn hay đi nhặt hoàng lan rơi nữa không, Nga đáp rằng:" Vẫn nhặt đấy. Nhưng không còn ai tranh nữa. "

+ Hai người dẫn nhau xem cây hoàng lan, Thanh như thoảng ngửi thấy hương hoàng lan trên tóc Nga.

+ Trong mùi hoàng lan thoảng thoảng bay, Thanh cầm lấy tay Nga.

- Câu chuyện kết thúc trong cảnh Thanh phải trở về tỉnh và không biết bao giờ mới quay trở về thăm nhà, nhưng đã hé lộ những tiến triển trong tình cảm giữa Thanh và Nga: Thanh đã gửi nhờ chào Nga.

Câu 5: Trong Dưới bóng hoàng lan, nghệ thuật viết truyện ngắn của Thạch Lam biểu hiện rõ nhất qua cốt truyện, nhân vật hay lời kể? Hãy phân tích một trong ba yếu tố đó.

* Nghệ thuật viết truyện

- Cốt truyện của văn bản Dưới bóng hoàng lan rất đơn giản, có thể tóm lược trong vài ba dòng, không có những tình tiết li kì, gay cấn. Truyện không lôi cuốn người đọc bằng cốt truyện hấp dẫn.

- Truyện ngắn này chỉ có một vài nhân vật. Các yếu tố như: Lai lịch, ngoại hình, hành động của nhân vật hầu như không có nét gì đặc biệt. Lời nói của nhân vật không nhằm thể hiện cá tính, mà chủ yếu bộc lộ đời sống tình cảm trong các mối quan hệ.

- Xuyên suốt từ đầu đến cuối là lời kể của người kể chuyện ngôi thứ ba, đậm tính trữ tình, nhấn đậm dấu ấn riêng của Thạch Lam. Lời kể đảm nhiệm nhiều chức năng: Giới thiệu, miêu tả nhân vật (nhất là những biểu hiện tinh tế trong tâm trạng) ; tả cảnh thiên nhiên, cảnh sinh hoạt; thể hiện điểm nhìn từ người kể chuyện và điểm nhìn từ nhân vật; tạo giọng điệu riêng cho tác phẩm;.. Như vậy, lời kể là yếu tố thể hiện rõ nhất nghệ thuật truyện ngắn của Thạch Lam.

Lưu ý: Với yêu cầu phân tích, HS có thể chọn một trong ba yếu tố, tùy cách nhìn nhận, miễn là thể hiện được kĩ năng phân tích yếu tố trong truyện và nắm được đặc điểm riêng của tác phẩm.

Câu 6: Theo bạn, nhan đề Dưới bóng hoàng lan có ý nghĩa gì?

Gợi ý: Nhan đề truyện gợi những ý nghĩa:

- Không gian thân thuộc, ở nơi đó, con người thể hiện những tình cảm đẹp đẽ, thuần hậu với nhau.

- Không gian mát mẻ, tình lặng, đối lập với cuộc sống phồn tạp bên ngoài.

- Nơi ươm mầm một mối tình đôi lứa trong sáng, đẹp đẽ.

Câu 7: Cảnh nào được miêu tả trong truyện gợi cho bạn nghĩ đến một bức tranh đẹp? Nếu cần chọn một cảnh để vẽ minh họa, bạn sẽ chọn cảnh nào? Vì sao?

Gợi ý: Để có thể nhận xét xác đáng về những đề xuất của HS, GV cần đọc lại truyện và chọn một vài đoạn giàu chất họa. Ví dụ:

-".. trên con đường gạch Bát Tràng rêu phủ, những vòng ánh sáng lọt qua vòm cây xuống nhảy múa theo chiều gió. [..] Thanh đi bên bà, người thẳng, mạnh, cạnh bà cụ gầy còng. Tuy vậy chàng cảm thấy chính bà che chở cho chàng, cũng như những ngày chàng còn nhỏ.. "

-" Chàng lặng nằm xuống giường, duỗi chân tay, khoan khoái. Ngoài khung cửa sổ, trời xanh ngắt ánh sáng; lá cây rung động dưới làn gió nhẹ. Một thân cây vút cao lên trước mặt. Cùng một lúc, chàng lẩm bẩm: "Cây hoàng lan!", mùi hương thơm thoang thoảng đưa vào.. "

-" Thanh dắt nàng đi xem vườn; cây hoàng lan cao vút, cành lá rủ xuống như chào đón hai người. Có lúc gần nhau, Thanh thấy mái tóc Nga thoang thoảng thơm như có giắt hoàng lan. Nhưng hoa lan chưa rung, vẫn còn tươi xanh ở trên cành. [..] Thanh chẳng biết nói gì; chàng vít một cành lan xuống giữ ở trong tay để Nga tìm hoa, rồi nhẹ nhàng buông ra cho cành lại cong lên. Nắng soi vào vai hai người, nhưng dưới chân đất vẫn mát như xưa.. "

Câu 8: Nhà thơ Thế Lữ cảm nhận: Dưới bóng hoàng lan là tác phẩm" nhân từ như một lời yên ủi "(Thạch Lam- về tác giả và tác phẩm, NXB Giao dục, Hà nội, 2003, tr. 147). Từ gợi ý đó, bạn hãy phân tích tình cảm của tác giả đối với con người và cuộc sống được thể hiện qua tác phẩm.

- Giải thích nhận định:

+ Nhân từ là hiền lành, thương người

+ yên ủi là làm dịu những đau khổ, buồn phiền.

=> Như vậy, theo Thế Lữ, đọc truyện này, độc giả cảm thấy như nhận được một tình thương mến, khiến lòng người được vỗ về, an ủi.

- Tình cảm của tác giả đối với con người và cuộc sống được thể hiện qua tác phẩm:

+ Đó là thứ tình cảm nồng ấm được biểu hiện ở tình yêu thương sâu lắng của Thanh dành cho quê hương, ở tình bà - cháu mộc mạc nhưng đầy gắn bó. Thanh đi làm xa nhưng trong tâm hồn chàng luôn dành một khoảng lớn để nhớ về quê nhà, về người bà tóc đã bạc, lưng đã còng, về những kỉ niệm tuổi ấu thơ dưới bóng hoàng lan.

- Bà của Thanh yêu cháu không chỉ bằng tình yêu của người bà mà bằng tình yêu của cha, của mẹ, bởi Thanh đã mồ côi từ khi còn nhỏ, trong căn nhà vắng, chỉ có hai bà cháu ngày ngày" quấn quýt với nhau".

- Trong tác phẩm còn lấp lánh một thứ tình cảm đẹp đẽ vô ngần, đó là tình yêu lứa đôi - một mối tình đầu dịu dàng, e ấp mà vẫn thật nồng nàn như hương hoàng lan. Thanh và Nga là cặp thanh mai - trúc mã, thuở nhỏ thường hay chơi đùa cùng nhau và tình yêu của họ nảy nở trên cơ sở tình bạn thuở ấu thơ rất đẹp.

+ Sự nâng niu, trân trọng đối với từng cảnh vật, từng kỉ niệm