MÙA XUÂN NHO NHỎ - Thanh Hải I. Tìm hiểu chung. 1. Tác giả: Thanh Hải (1930 - 1980) quê ở Thừa Thiên Huế. - Sự nghiệp thơ văn của ông gắn với hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ của dân tộc. - Những tác phẩm của Thanh Hải thường tạo được dấu ấn riêng trong lòng người đọc bởi vẻ đẹp bình dị trong sáng, ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu và cảm xúc chân thành, đằm thắm. 2. Tác phẩm: Mùa Xuân Nho Nhỏ. a. Hoàn cảnh sáng tác: Tháng 11 năm 1980 khi Thanh Hải đang bệnh nặng chỉ mấy tuần sau ông qua đời. Bài thơ là những dòng chữ cuối cùng mà nhà thơ để lại. Nó như một sự tổng kết về cuộc đời của ông và gửi gắm về lẽ sống cao cả, đẹp đẽ. b. Thể thơ: Năm chữ (Ngũ ngôn) c. Ý nghĩa nhan đề: - Kết cấu đặc biệt: Dùng tính từ "nho nhỏ" để cụ thể, để hữu hình mùa xuân mang đến những lớp nghĩa khác nhau. - Có hai lớp nghĩa: + Nghĩa thực: Gợi lên mùa xuân của đất trời, của thiên nhiên vũ trụ. + Nghĩa biểu tượng: Mùa xuân nho nhỏ ẩn dụ cho một cuộc đời đẹp, một lý tưởng sống đẹp. Nhà thơ muốn làm một mùa xuân nho nhỏ lặng lẽ, khiêm nhường để dâng hiến cho cuộc đời. => Nhan đề đã bộc lộ vẻ đẹp của một tâm hồn khiêm nhường trong sáng thiết tha yêu thương, gắn bó với cuộc đời. II. Phân tích. 1. Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân thiên nhiên (khổ một) * Bài thơ mở ra một khung cảnh thiên nhiên trong trẻo tươi sáng và tràn đầy sức sống của mùa xuân: "Mọc giữa dòng sông xanh Một bông hoa tím biếc Ơi con chim chiền chiện Hót chi mà vang trời" - Tác giả sử dụng nghệ thuật đảo ngữ: Động từ mọc đặt ở đầu câu để tô đậm sức sống mạnh mẽ đến bất ngờ của một bông hoa trên dòng sông xanh và gợi liên tưởng về một bông hoa đang từ từ vươn lên trên mặt nước tràn đầy sức xuân và sắc xuân. - Bức tranh xuân xứ Huế được chấm phá bằng một hệ thống hình ảnh chọn lọc và giàu sức gợi: Dòng sông, bông hoa, chim chiền chiện. + Đó là những hình ảnh bình dị, vẽ ra một không gian cao rộng của mùa xuân, một thiên nhiên đặc trưng cho xứ Huế. + Để cho bức tranh thiên nhiên mùa xuân thêm hài hòa tươi sáng nhà thơ đã sử dụng những gam màu tươi tắn: Màu xanh của dòng sông, màu tím của bông hoa. - Bầu trời cao rộng mở ra theo âm thanh của tiếng chim: Tiếng chim chiền chiện trong trẻo gợi tín hiệu của một buổi sớm mùa xuân mát lành, gợi không gian bầu trời cao rộng, ấm áp, gợi liên tưởng đến những khoảng không gian đầy ắp màu xanh. - Các từ cảm thán "ơi, chi" gợi nên một chất giọng ngọt ngào thân thương gần gũi. => Ở bốn dòng thơ đầu, tác giả đã phác họa được khung cảnh mùa xuân tươi đẹp đủ đầy cả màu sắc, hình ảnh, âm thanh và tràn trề nhựa sống, dạt dào niềm vui. * Cảm xúc say xưa và giao hòa với thiên nhiên đất trời. Khi đối diện với vẻ đẹp ấy cho dù là ai cũng phải ngỡ ngàng, xao xuyến đến say sưa: "Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng." + Hình ảnh "giọt long lanh rơi" thật giàu sức gợi: Đó có thể là giọt mưa mùa xuân, giọt sương của buổi sớm long lanh trong ánh sáng. Trong mối quan hệ với câu thơ trước, tiếng hót của con chim chiền chiện vang vọng nhưng không tan biến trong không gian mà đọng lại thành từng giọt trong vắt, long lanh. Như một thứ quà tặng của thiên nhiên xứ Huế, thi nhân đã vội vàng đưa đôi bàn tay để hứng lấy. + Tiếng chim từ chỗ được cảm nhận bằng thính giác chuyển thành thị giác rồi xúc giác. Đó chính là nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác được Thanh Hải sử dụng một cách tài tình. + Đại từ "tôi" điệp lại hai lần đi liền với hành động hứng cho thấy thái độ trân trọng của thi nhân trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Đồng thời gợi sự tận hưởng, giao hòa với mùa xuân. => Chỉ với vài nét vẽ đan xen một chút chất nhạc, Thanh Hải đã phác họa được một bức tranh có cái hồn của mùa xuân xứ Huế, đủ đầy cả về màu sắc, hình ảnh lẫn âm thanh. Từ đó bộc lộc được niềm say sưa ngây ngất của tác giả trước thiên nhiên, đất trời mùa xuân. _ Còn nữa_
_Tiếp_ 2. Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân đất nước (khổ 2+3) - Từ vẻ đẹp của mùa xuân quê hương Thanh Hải đã mở rộng để khám phá, ngợi ca vẻ đẹp của mùa xuân đất nước: "Mùa xuân người cầm súng Lộc giắt đầy trên lưng Mùa xuân người ra đồng Lộc trải dài nương mạ Tất cả như hối hả Tất cả như xôn xao" + Nhà thơ cảm nhận mùa xuân đất nước qua hình ảnh "người cầm súng" và "người ra đồng" biểu trưng cho hai nhân vật quan trọng của đất nước là chiến đấu và lao động. + Hình ảnh "người cầm súng" đi liền với hình ảnh "Lộc giắt đầy trên lưng" gợi liên tưởng đến vòng lá ngụy trang của người chiến sĩ đang nảy những chồi non lộc biếc cùng các anh ra trận để bảo vệ tổ quốc. + Hình ảnh "người ra đồng" đi liền với hình ảnh "Lộc trải dài nương mạ" gợi liên tưởng đến những cánh đồng màu mỡ, xanh tươi của những bàn tay khéo léo, reo trồng. + Điệp từ "mùa xuân" và "lộc" gợi quang cảnh mùa xuân tươi đẹp đang vươn những chồi non, lộc nõn, gợi thành quả trong công cuộc dựng xây và bảo vệ đất nước. + Điệp từ "tất cả" đi liền với những từ láy "hối hả, xôn xao" làm cho nhịp thơ trở nên nhanh gấp, gợi một nhịp sống sôi động, hối hả, khẩn trương. - Trước mùa xuân của đất nước nhà thơ đã bày tỏ niềm tự hào về quê hương đất nước và niềm tin vào tương lai: "Ðất nước bốn nghìn năm Vất vả và gian lao Ðất nước như vì sao Cứ đi lên phía trước." + Tính từ "vất vả, gian lao" đã giúp tác giả đúc kết chặng đường "bốn nghìn năm" dựng nước và giữ nước với biết bao thăng trầm, thử thách. Trong suốt chiều dài lịch sử ấy đất nước ta đã trải qua bao đau thương, mất mát song đã khẳng định được sức mạnh, ý chí và bản lĩnh của dân tộc mình. + Hình ảnh so sánh "Đất nước như vì sao" gợi lên những liên tưởng và ý nghĩa sâu sắc: Gợi liên tưởng đến nguồn sáng lấp lánh tồn tại vĩnh hằng trong không gian và thời gian. Gợi ý nghĩa về dân tộc việt nam ta trong suốt chiều dài lịch sử, từ trong đêm tối nô lệ đã phá tan xiềng xích để tỏa sáng. Gợi niềm tin của tác giả về một tương lai tươi sáng, rộng mở với khí thế đi lên, mạnh mẽ không gì cản nổi. + Điệp từ "đất nước" cùng với cấu trúc song hành diễn tả sự vận động đi lên của lịch sử và khẳng định sự trường tồn, vĩnh cửu của đất nước. + Cụm từ "cứ đi lên" thể hiện ý chí, lòng quyết tâm và niềm tin sắt đá của nhà thơ và cả dân tộc về tương lai tươi sáng của đất nước. => Với giọng thơ vừa tha thiết sôi nổi, vừa trang trọng đã gói trọn niềm yêu mến, tự hào, tin tưởng của nhà thơ vào đất nước. 3. Khát vọng và lý tưởng sống cao đẹp của nhà thơ (còn lại) - Từ những cảm xúc vui mừng say sưa ngây ngất trước vẻ đẹp của thiên nhiên đất trời xứ Huế vào xuân, vào tương lai tươi sáng của đất nước, Thanh Hải đã có những lời ước nguyện thật thiết tha, cảm động. "Ta làm con chim hót Ta làm một cành hoa Ta nhập vào hòa ca Một nốt trầm xao xuyến." + Đại từ "ta" bộc lộ một cách trực tiếp tâm niệm của thi nhân. + Điệp cấu trúc ngữ pháp "ta làm, ta nhập" đặt ở vị trí đầu của ba câu thơ đã khiến cho nhịp thơ trở nên nhẹ nhàng, khiến cho câu thơ như một lời thủ thỉ, tâm tình về ước nguyện hóa thân, hiến dâng cho quê hương, đất nước của nhà thơ. + Hệ thống hình ảnh "con chim hót, cành hoa, nốt trầm xao xuyến" là những hình ảnh giản dị nhưng cũng thật hàm xúc: Con chim cất cao tiếng hót để làm vui cho đời, cành hoa điểm sắc cho mùa xuân, một nốt trầm trong muôn vàn nốt nhạc của bản hòa ca muôn điệu lắng đọng bâng khuâng. Đó là những hình ảnh hết sức giản dị, nhỏ bé song đã cho thấy ước nguyện khiêm nhường mà cao quý của thi nhân. Những hình ảnh này có sự đối ứng chặt chẽ với những hình ảnh mở đầu của bài thơ để khẳng định một lẽ tự nhiên, tất yếu: Con chim sinh ra là để dâng tiếng hót cho đời, bông hoa sinh ra là để tỏa hương sắc, bản hòa ca tưng bừng rộn rã song không thể thiếu nốt trầm. Gợi liên tưởng đến mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng, giữa con người và đất nước. => Cống hiến cho đời, cho đất nước là một lẽ sống tốt đẹp mà Thanh Hải luôn theo đuổi. - Từ khát vọng sống cao quý, tác giả đã nâng lên thành một lý tưởng sống cao cả: "Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc." + Tác giả xin được làm một mùa xuân nho nhỏ để góp phần làm đẹp cho mùa xuân lớn của dân tộc. Đây chính là một hình ảnh ẩn dụ đặc sắc. + Tính từ "nho nhỏ" thể hiện ước muốn, khát vọng khiêm tốn, giản dị của nhà thơ. Gợi về những gì đẹp đẽ và tinh túy nhất của cuộc đời con người để góp cho mùa xuân đất nước. + Tính từ "lặng lẽ" cho thấy vẻ đẹp của một tâm hồn, lối sống và nhân cách. Mùa xuân của Thanh Hải không ồn ào, khoa trương, náo nhiệt mà lặng lẽ hiến dâng, dâng cho đời một cách tự nguyện, không đòi hỏi sự đền đáp. Đó chính là lối sống cống hiến đẹp đẽ vô tư trong sáng nhất mà con người cần hướng tới. + Điệp cấu trúc ngữ pháp "Dù là" và hình ảnh tương phản "tuổi hai mươi >< khi tóc bạc" khiến cho lời thơ như một lời hứa, lời tự nhủ với mình. Đồng thời khẳng định sự tồn tại bền vững của những khát vọng sống, lý tưởng sống là cống hiến, hi sinh. => Cả khổ thơ là lời tổng kết của nhà thơ về cuộc đời mình, một cuộc đời thật đẹp, xứng đáng để chúng ta suy ngẫm, học tập và noi theo. - Bài thơ khép lại trong giai điệu ngọt ngào, êm dịu của khúc ca mùa xuân xứ Huế: "Mùa xuân - ta xin hát Câu Nam ai, Nam bình Nước non ngàn dặm mình Nước non ngàn dặm tình Nhịp phách tiền đất Huế." + Câu Nam ai là khúc nhạc buồn thương da diết để gợi con đường đầy hi sinh gian khổ mà đất nước đã đi qua. + Câu Nam bình là khúc nhạc êm ái, dịu ngọt để gợi mùa xuân hiện tại với cuộc sống thanh bình ấm no. + Nhịp phách tiền là điệu nhạc rộn ràng để khép lại bài thơ, đó là giai điệu của cuộc sống mới, sức sống mới của dân tộc. => Đoạn thơ cho thấy tình yêu đời, yêu cuộc sống trỗi dậy thật mãnh liệt trở thành khúc hát tâm tình trong những dòng thơ cuối, khúc hát đó thật cảm động, cao quý và đáng trân trọng biết bao! III. Tổng kết Ghi nhớ: Sgk _Hết_
