Soạn bài: Gió lạnh đầu mùa, ngữ văn , tập 2 - Sách Chân trời sáng tạo

Kiến thức Ngữ Văn​

*Tác giả: Thạch Lam (1910 – 1942)

- Thạch Lam (1910-1942), tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh.

- Quê: Sinh ra Hà Nội; lúc nhỏ sống ở quê ngoại Cẩm Giàng, Hải Dương.

- Ông sáng tác nhiều thể loại: Tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút..

- Tác phẩm của ông ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống.

- Thạch Lam có sở trường về truyện ngắn; truyện ngắn Thạch Lam giàu chất thơ và thấm đượm niềm cảm thương chân thành đối với những kiếp người bất hạnh.

- Các tác phẩm chính: Các tập truyện ngắn Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942) ; tập tùy bút Hà Nội băm sáu phố phường (1943) ; tập tiểu luận, phê bình văn học Theo dòng (1941).



*Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

-Thể loại: Truyện ngắn

- Xuất xứ: Truyện ngắn được in trong tập Gió đầu mùa năm 1937

- Giá trị nội dung: Ấm áp tình yêu thương hồn nhiên, trong sáng của những đứa trẻ.

- Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm

- Ngôi kể chuyện: Ngôi thứ ba

- Tóm tắt truyện:

Sơn và Lan là hai chị em sinh ra trong một gia đình khá giả nơi phố huyện. Không giống như những đứa trẻ có điều kiện khác, hai chị em Sơn, Lan luôn hòa đồng, gần gũi với những đứa trẻ nghèo cùng phố huyện. Vào một ngày trời chuyển lạnh, hai chị em mặc áo ấm ra chợ chơi thấy Hiên – cô bé hàng xóm đang co ro bên cột quán với manh áo mong manh, rách tả tơi. Thấy vậy, hai chị em bèn đem tặng Hiên chiếc áo bông cũ. Chính chiếc áo bông ấy đã thắp sáng tình yêu thương, sưởi ấm cho Hiên cũng như những đứa trẻ nghèo nơi đây qua mùa đông giá rét. Câu chuyện đã để lại dư âm trong lòng độc giả, khiến độc giả vừa thấm thía nỗi khổ đau, bất hạnh, hoàn cảnh éo le của những con người nghèo khổ, vừa cảm nhận sâu sắc tình người ấm nồng, cao quý, thiêng liêng; từ đó thêm trân trọng cuộc sống này hơn.

- Bố cục:

Gồm 3 phần:

+ Phần 1 (Từ đầu đến rơm rớm nước mắt ) : Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa.

+ Phần 2 (Tiếp đến ấm áp vui vui ) : Cảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.

+ Phần 3 (Còn lại) : Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

- Giá trị nội dung: Qua việc hai chị em Sơn cho Hiên áo bông cũ cho Hiên và người mẹ cho vay tiền mua áo, tác giả ca ngợi những tấm lòng thơm thảo giàu tình thương giữa con người với nhau trong hoàn cảnh khổ cực, khắc nghiệt.

- Giá trị nghệ thuật: Nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm tinh tế cùng các thủ pháp đối lập, miêu tả tâm lí xuất sắc.

Gió Lạnh Đầu Mùa – Thạch Lam​

Buổi sáng hôm nay, mùa đông đột nhiên đến không báo cho biết trước. Vừa mới ngày hôm qua trời hãy còn nắng ấm và hanh, cái nắng về cuối tháng mười làm nứt nẻ đất ruộng, và làm giòn khô những chiếc lá rơi; Sơn và chị chơi cỏ gà ở ngoài đồng còn thấy nóng bức, chảy mồ hôi.

Thế mà qua một đêm mưa rào [1], trời bỗng đổi ra gió bấc [2], rồi cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt. Sơn tung chăn tỉnh dậy, nhưng khôg bước xuống giường ngay như mọi khi, còn ngồi thu tay vào trong bọc, bên cạnh đứa em bé vẫn nắm tay ngủ kỹ. Chị Sơn và mẹ Sơn đã trở dậy, đang ngồi quạt hỏa lò [3] để pha nước chè uống. Sơn nhận thấy mọi người đã mặc áo rét cả rồi.

Nhìn ra ngoài sân, Sơn thấy đất khô trắng, luôn luôn cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Trời không u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại [4] vì rét.

Sơn cũng thấy lạnh, vội vơ lấy cái chăn trùm lên đầu rồi cất tiếng gọi. Mẹ Sơn nghe thấy, đặt chén nước chè xuống, bảo chị Lan:

– Con vào buồng lấy thúng áo ra, mẹ mặc cho em, đi.

Rồi quay lại bảo Sơn:

– Con sang đây mà ngồi cho ấm. Bước khéo để cho em bé ngủ.

Sơn kéo chăn lên đắp cho em, rồi co ro đứng dậy sang phản bên này, ngồi xếp bằng bên khay nước. Mẹ Sơn rót cho một chén. Sơn cầm lấy chén chè nóng ấp vào mặt, vào má cho ấm rồi để mắt vào miệng chén cho hơi bốc lên. Bà Sơn thường vẫn bảo làm thế cho tỉnh mắt.

Người vú già [5] xù xù cái áo bông cánh [6] rách, xách siêu nước từ dưới nhà lên, vừa xuýt xoa vừa nói:

– Rét quá, múc nước cóng cả tay.

Vú giơ tay hơ trên hỏa lò. Mẹ Sơn hỏi:

– Năm nay rét sớm hơn mọi năm vú nhỉ?

Người vú già ra vẻ nhớ lại, đáp:

– Cũng chả bằng cái năm mợ đi cân gạo [7] bên Sông. Gớm, mới rét làm sao! Sáng tôi dậy bà sai đi chợ, cứ run lên cầm cập.

Sơn cũng nhớ cái rét năm ấy rõ rệt lắm, như mới đây thôi, buổi sớm hôm ấy, mẹ Sơn cũng ngồi uống nước chè như sáng hôm nay và cũng lấy áo rét ra mặc. Chị Lan từ trong buồng đi ra, khệ nệ ôm cái thúng quần áo đặt lên đầu phản. Mẹ Sơn đặt cái vỉ buồm [8], lục đống quần áo rét. Sơn nhận ra cũng những cái áo Sơn đã mặc năm ngoái, năm kia, một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ. Sơn cầm giơ những cái áo lên, thấy mát lạnh cả tay. Từ bộ quần áo thoảng ra hơi mốc của vải gấp lâu trong hòm, làm Sơn nhớ lại những buổi đầu mùa rét từ bao giờ, lâu lắm, ngày Sơn còn nhỏ.

Mẹ Sơn giơ lên một cái áo bông cánh đã cũ nhưng còn lành lặn, nói:

– Đây là cái áo của cô Duyên đây.

Duyên là đứa em gái bé của Sơn, chết từ năm lên bốn tuổi. Mẹ Sơn nhắc đến làm Sơn nhớ em, cảm động và thương em quá. Vú già là người đã nuôi Duyên từ lúc mới đẻ, với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ:

– Giá bây giờ em nó có còn cũng chả mặc được.

Mẹ Sơn yên lặng không nói gì. Nhưng đến lúc nói với Sơn lại để mặc áo, Sơn thấy mẹhơi rơm rớm nước mắt.

Sơn đã mặc xong áo ấm áp, cả cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm. Sơn đứng trên giường trước mặt mẹ, đã quay đi quay lại bốn lần để mẹ Sơn ngắm áo.

Sau cùng, mẹ Sơn vuốt các tà áo cho phẳng phiu, rồi đẩy Sơn ra, bảo:

– Thôi, con đi chơi.

Sơn xúng xính rủ chị ra chợ chơi. Nhà Sơn ở quay lưng vào chợ, cạnh một dãy nhà lá của những người nghèo khổ mà Sơn quen biết cả, vì họ vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn. Sơn biết lũ trẻ con các gia đình ấy chắc bây giờ đương đợi mình ở cuối chợ để đánh khăng, đánh đáo.

Không phải ngày phiên, nên chợ vắng không. Mấy cái quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề. Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt. Nhưng chân trời trong hơn mọi hôm, những làng ở xa Sơn thấy rõ như ở gần. Mặt đất răn lại và nức nẻ những đường nho nhỏ, kêu vang lên tanh tanh dưới nhịp guốc của hai chị em.

Đến cuối chợ đã thấy lũ trẻ đang quây quần chơi nghịch. Chúng nó thấy chị em Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy, tuy Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với, chứ không kiêu kì [9] và khinh khỉnh [10] như các em họ của Sơn.

Thằng Cúc, con Xuân, con Tí, con Túc sán gần giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn. Sơn nhận thấy chúng ăn mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Nhưng hôm nay, môi chúng nó tím lại, và qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi, mỗi cơn gió đến, chúng nó lại run lên, hai hàm răng đập vào nhau.

Thằng Xuân đến mó vào chiếc áo của Sơn, nó chưa thấy cái áo như thế bao giờ. Sơn lật vạt áo thâm, chìa áo vệ sinh và áo dạ cho cả bọn xem. Một đứa tắc lưỡi, nói:

– Cái áo này mặc thì nóng lắm. Chắc mua phải đến một đồng bạc chứ không ít, chúng mày nhỉ.

Đứa khác nói:

– Ngày trước thầy tao cũng có một cái áo như thế, về sau bán cho ông Lí mất.

Con Túc ngây ngô giương đôi mắt lên hỏi Sơn:

– Cái này cậu mua tận Hà Nội phải không?

Sơn ưỡn ngực đáp:

– Hà Nội, chứ ở đây làm gì có. Mẹ tôi còn hẹn mua cho tôi một cái áo nhiều tiền hơn nữa kia.

Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé, từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, gọi:

– Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi.

Hiên là đứa con gái bên hàng xóm, bạn với Lan và Duyên. Sơn thấy chị gọi nó không lại, bước đến gần, trông thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Chị Lan cũng đến hỏi:

– Sao áo của mày rách thế Hiên, áo lành đâu không mặc?

Con bé bịu xịu [11] nói:

– Hết áo rồi, chỉ còn cái này.

– Sao không bảo u mày may cho?

Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc thì còn lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa. Sơn thấy động lòng thương cũng như ban sáng Sơn đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên đùa nghịch ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí, Sơn lại gần chị thì thầm:

– Hay là chúng ta đem cho nó cái áo bông cũ, chị ạ.

– Ừ, khá đấy. Để chị về lấy.

Với lòng ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng lặng yên đợi, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui.

Nhưng cái vui của Sơn không được bao lâu. Bữa cơm về tới nhà, Sơn không thấy mẹ đâu cả, hỏi vú già:

– Mợ tôi đi đâu hở vú?

– Chị Lan và cậu cứ ăn cơm trước đi. Mợ cậu ăn cỗ đến trưa mới về.

Rồi vú già nhìn rõ vào mặt Sơn, hỏi:

– Có phải cậu đem cho con Hiên cái áo bông cũ phải không?

Sơn ngạc nhiên đáp:

– Phải, nhưng sao vú biết?

– Con Sinh nó nói với tôi đấy (Sinh là đứa em họ Sơn, vẫn hay nói hỗn với vú già, nên vú ấy ghét). Nó lại còn bảo hễ mợ về, nó sẽ sang mách với mợ cho cậu phải đòn.

Sơn lo quá, sắp ăn, bỏ đũa đứng dậy, van:

– Thế bây giờ làm thế nào, hở vú? Mợ tôi biết thì chết.

– Ai bảo cậu dại dột đem cho nó áo? Bây giờ cậu sang bảo cái Hiên trả lại thì không việc gì.

Sơn vội vàng đi ra chợ tìm Hiên nhưng không thấy con bé ở đó. Đến nhà cũng không thấy ai, mẹ nó cũng không có nhà. Hai chị em lo sợ, đi ra cánh đồng tìm cũng không gặp. Gần đến buổi chiều, Sơn và chị chưa đòi được áo.

Lan trách em:

– Sao em lại nghĩ đem cho nó áo ấy, có phải bây giờ mẹ mắng chết không.

– Ai bảo chị về lấy? Nếu chị không về lấy thì em biết đâu.

Chị Lan đấu dịu:

– Thôi, bây giờ phải về nhà vậy, chứ biết làm thế nào.

– Nhưng mà em sợ lắm.

Chị Lan thở dài, nắm chặt lấy tay em, an ủi:

– Đằng nào cũng phải về cơ mà. May ra có lẽ mẹ không mắng đâu.

Hai chị em lo lắng dắt nhau lẻn về nhà. Đến cửa Sơn nghe thấy tiếng mẹ nói ở trong với tiếng một người đàn bà khác nữa, nghe quen quen. Lan dắt tay Sơn khép nép [12] bước vào: Hai chị em ngạc nhiên đứng sững ra khi thấy mẹ con Hiên đang ngồi ở cái ghế con, trên đất trước mặt mẹ, tay cầm cái áo bông cũ.

Thấy hai con về, mẹ Sơn ngửng lên nhìn rồi nghiêm nghị bảo:

– Kìa, hai cô cậu đã về kia. Thế áo bông của tôi đâu mà tự tiện đem cho đấy?

Sơn sợ hãi, cúi đầu lặng im, nép vào sau lưng chị. Bác Hiên vừa cười vừa nói:

– Tôi về thấy cháu nó mặc cái áo bông, tôi hỏi ngay. Nó bảo của cậu Sơn cho nó. Tôi biết cậu ở đây đùa, nên tôi phải vội vàng đem lại đây trả mợ. Thôi, bây giờ xin phép mợ tôi về.

Mẹ Sơn hỏi:

– Con Hiên không có cái áo à?

– Bẩm nhà cháu độ này khổ lắm, Chẳng để dành được đồng nào may áo cho con cả. Thành thử vẫn cái áo từ năm ngoái nó mặc mãi.

Mẹ Sơn với cái âu đồng [13], lấy tiền đưa cho bác Hiên:

– Đây tôi cho bác mượn năm hào cầm về mà may áo cho con.

Khi bác Hiên bước ra khỏi cửa, mẹ Sơn vẫy hai con lại gần, rồi âu yếm ôm vào lòng mà bảo:

– Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta không sợ mẹ mắng ư?

Thạch Lam)​

Hướng dẫn soạn bài: Gió lạnh đầu mùa, ngữ văn, tập 2 - sách "Chân trời sáng tạo

** Chuẩn bị đọc

1. Dựa vào nhan đề, em đoán xem văn bản này viết về điều gì?

- Dựa vào nhan đề, em đoán văn bản này kể về cuộc sống của con người khi trời chuyển lạnh.

2. Em đã bao giờ làm một việc tốt nhưng bị người khác hiểu lầm và chê trách hay chưa?

- Em đã từng làm nhiều việc tốt, trong đó có việc tốt nhưng lúc đầu đã bị hiểu lầm và chê trách. Đó là em việc em thấy một em bé đang khóc, em đã dỗ dành bé, nhưng lại bị hiểu nhầm là đã trêu chọc bé, làm bé khóc.



** Trải nghiệm cùng văn bản

1. Hình ảnh Cúc, Xuân, Tý, Túc gợi cho em suy nghĩ gì về cuộc sống của những đứa trẻ nghèo?

- Hình ảnh của Cúc, Xuân, Tý, Túc gợi cho em hình ảnh về cuộc sống của những đứa trẻ nghèo khổ cơ cực, ở dãy nhà lá tồi tàn. Chúng bần hàn đến nỗi trong những ngày gió lạnh đầu mùa, chúng không có áo ấm mặc, vẫn mặc bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ, rét đến nỗi môi tím lại, da thịt thâm đi, môi run lên, răng thì đập vào nhau.

- > Chúng cóc cuộc sống nghèo khổ, đáng thương.

2. Việc Sơn và chị quyết định cho Hiên cái áo thể hiện tính cách gì của hai chị em?

- Việc Sơn và chị quyết định cho Hiên chiếc áo kỉ vật về em gái thể hiện chị em Sơn có lòngthương người những người nghèo, tốt bụng, bao dung, đùm bọc, giúp đỡ những đứa trẻ nghèo.

- > Chị em Sơn sống giàu tình thương, có lòng trắc ẩn đáng quý.

3. Theo em, trong đoạn tiếp theo, chị em Sơn sẽ gặp chuyện gì?

- Theo em, đoạn tiếp theo hai chị em Sơn sẽ bị mẹ hiểu nhầm, bị mắng vì cho mất cái áo kỉ vật, nhưng khi hiểu rõ câu chuyện, hai chị em sẽ được mẹ khen vì có lòng tốt giúp đỡ người khác.



*** Suy ngẫm và phản hồi

1. Chỉ ra một số từ ngữ thể hiện những ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật Sơn trong đoạn văn dưới đây:

Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc thì lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa. Sơn thấy động lòng thương, cũng như ban sáng Sơn đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước vẫn chơi cùng với Hiên, đùa nghịch ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí, ().

Trả lời:

- Những từ ngữ thể hiện những ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật Sơn trong đoạn văn liên quan đến chiếc áo bông kỉ vật của Sơn: chợt nhớ (nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa), thấy động lòng thương, đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước, ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí.

2. Các sự việc chính trong Gió lạnh đầu mùa có thể tóm tắt thành chuỗi như sau:

A) Những cơn gió lạnh đầu mùa thổi đến phố chợ.

B) Chị em Lan, Sơn xúng xính trong những chiếc áo ấm đắt tiền; những đứa trẻ nghèo hàng xóm vẫn mặc những chiếc áo mong manh thường ngày; riêng Hiên vẫn mặc chiếc áo rách tơi tả, đang co ro vì lạnh.

C) Ái ngại về hoàn cảnh của Hiên, Sơn và Lan quyết định về nhà lấy áo bông của Duyên (đứa em xấu số), giấu mẹ, mang sang cho Hiên.

D) Chuyện đến tai người nhà, Sơn và Lan sợ bị mẹ mắng. Đi đòi lại áo không được, không dám về nhà.

Đ) Mẹ Hiên mang áo bông sang nhà trả lại, may mắn được mẹ Sơn và Lan cho vay tiền mua áo ấm cho Hiên.

Em hãy cho biết:

-Các sự việc trên liên quan với nhau như thế nào?

Trả lời

Các sự việc trên được sắp xếp lô gic, liên quan chặt chẽ với nhau. Đây là trình tự các sự việc chính trong truyện, sự việc trước dẫn đến sự việc sau, cuối cùng đưa đến một kết quả cuối cùng.

-Nếu không có sự việc (c) thì có xảy ra sự việc (đ) hay không?

Trả lời:

Nếu không có sự kiện (c) (Ái ngại về hoàn cảnh của Hiên, Sơn và Lan quyết định về nhà lấy áo bông của Duyên (đứa em xấu số), giấu mẹ, mang sang cho Hiên) thì sẽ không có sự kiện (đ) (Mẹ Hiên mang áo bông sang nhà trả lại, may mắn được mẹ Sơn và Lan cho vay tiền mua áo ấm cho Hiên).

- Bởi vì có hành động hai chị em cho Hiên áo thì mới có hành động mẹ Hiên mang áo đến trả lại (nói cách khác: Sự việc trước là nguyên nhân của sự việc sau, sự việc sau là kết quả sự việc trước).

3. Hành động cho áo góp phần thể hiện tính cách gì của Sơn và Lan? Hành động ấy có ý nghĩa gì với Hiên?

- Hành động cho áo góp phần thể hiện tính cách nhân hậu, tốt bụng, giàu tình thương, giàu lòng trắc ẩn, biết yêu thương, san sẻ, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn của chị em Sơn. Hành động của chị em Sơn tuy nhỏ bé nhưng lại thật cao cả, đáng quý.

- Hàng động đó của hai đứa trẻ có ý nghĩa vô cùng to lớn với Hiên vì giúp Hiên có áo ấm để mặc, không còn phải chịu cảnh đứng co ro, môi thâm tím, lạnh run trong cơn gió lạnh đầu mùa đông; giúp Hiên thấy ấm lòng, hiểu ra được tấm lòng đồng cảm, quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ của người khác với hoàn cảnh của mình.

4. Vì sao người mẹ không trách mắng Sơn và Lan? Hành động của hai đứa trẻ đã tác động thế nào đến cách ứng xử của hai người mẹ ở cuối truyện?

Người mẹ không trách mắng Sơn và Lan vì sau khi nghe rõ việc, người mẹ đã hiểu tính cách đáng quý của con mình: Tốt bụng, giàu tình thương, biết quan tâm và sẻ chia với người có hoàn cảnh khó khăn. Đó là phẩm chất của con mà người mẹ đang giáo dục.

-Hành động của hai đứa trẻ đã tác động thế nào đến cách ứng xử của hai người mẹ:

+Với mẹ Hiên: Mẹ Hiên đem chiếc áo bông đến trả mẹ của Sơn.

- >Cho thấy dù sống khó khăn, khổ cực nhưng mẹ Hiên vẫn giữ vững phẩm chất tốt đẹp: Thật thà, trong sạch, tự trọng," Đói cho sạch, rách cho thơm ".

Nội dung HOT bị ẩn:

Bạn cần đăng nhập & nhấn Thích để xem