Soạn bài: Bài học đường đời đầu tiên Ngữ văn 6 - Kết nối tri thức với cuộc sống Bài học đường đời đầu tiên trích trong Dế Mèn phiêu lưu kí (Tô Hoài) thuộc chủ đề Tôi và các bạn (Bài 1) của chương trình sách giáo khoa lớp 6 mới. Phần soạn bài dưới đây hi vọng mang đến cho bạn đọc những tri thức bổ ích liên quan đến bài học. Văn bản: Bài học đường đời đầu tiên (1) Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã. Lúc tôi đi bách bộ thì cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn. Đầu tôi to ra và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tôi lấy làm hãnh diện với bà con về cặp râu ấy lắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu. Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi, tôi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu. Cho ra kiểu cách con nhà võ. Tôi tợn lắm. Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm. Khi tôi to tiếng thì ai cũng nhịn, không ai đáp lại. Bởi vì quanh quẩn, ai cũng quen thuộc mình cả. Không nói, có lẽ họ nể hơn là sợ. Nhưng tôi lại tưởng thế là không ai dám ho he. Ấy vậy, tôi cho là tôi giỏi. Những gã xốc nổi thường lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba. Tôi đã quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ, khiến mỗi lần thấy tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm. Thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Tôi càng tưởng tôi là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. (2) Chao ôi, có biết đâu rằng: Hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi. Thế mới biết, nếu đã trót không suy tính, lỡ xảy ra những việc dại dột, dù về sau có hối cũng không thể làm lại được. Câu chuyện ân hận đầu tiên mà tôi ghi nhớ suốt đời. Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm. Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy tính nết lại ăn xổi ở thì (thật chỉ vì ốm đau luôn, không làm được), có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi. Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo: - Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào phá thì thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: Khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim Cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng tôi. Còn Dế Choắt than thở thế nào, tôi cũng không để tai. Hồi ấy, tôi có tính tự đắc, cứ miệng mình nói tai mình nghe chứ không biết nghe ai, thậm chí cũng chẳng để ý có ai nghe mình không. Dế Choắt trả lời tôi bằng một giọng rất buồn rầu: - Thưa anh, em cũng muốn khôn nhưng khôn không được. Đụng đến việc là em thở rồi, không còn hơi sức đâu mà đào bới nữa. Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa như thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đã nghĩ ròng rã hàng mấy tháng cũng không biết làm như thế nào. Hay là bây giờ em nghĩ thế này.. Song anh có cho phép nói em mới dám nói.. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang.. Chưa nghe hết câu, tôi đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng: - Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi! Đào tổ nông thì cho chết! Tôi về, không một chút bận tâm. (3) Một buổi chiều, tôi ra đứng cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống. Mấy hôm nọ, trời mưa lớn, trên những hồ ao quanh bãi trước mặt, nước dâng trắng mênh mông. Nước đầy và nước mới thì cua cá cũng tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cò, sếu, vạc, cốc, le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông, mòng, két ở các bãi sông xơ xác tận đâu cũng bay cả về vùng nước mới để kiếm mồi. Suốt ngày, họ cãi cọ om bốn góc đầm, có khi chỉ vì tranh một mồi tép, có những anh Cò gầy vêu vao ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ, chẳng được miếng nào. Khổ quá, những kẻ yếu đuối, vật lộn cật lực thế mà cũng không sống nổi. Tôi đứng trong bóng nắng chiều tỏa xuống ánh nước cửa hang mà suy nghĩ việc đời như thế. Bỗng thấy chị Cốc từ dưới mặt nước bay lên, đến đậu gần hang tôi, cách có mấy bước. Chừng rớ được món nào, vừa chén xong, chị ta tìm đến đứng chỗ mát rỉa lông, rỉa cánh và chùi mép. Tính tôi hay nghịch ranh. Chẳng bận đến tôi, tôi cũng nghĩ mưu trêu chị Cốc. Tôi cất tiếng gọi Dế Choắt. Nghe tiếng thưa, tôi hỏi: - Chú mình muốn cùng tớ đùa vui không? - Đùa trò gì? Em đương lên cơn hen đây! Hừ hừ.. - Đùa chơi một tí. - Hừ.. hừ.. Cái gì thế? - Con mụ Cốc kia kìa. Dế Choắt ra cửa, hé mắt nhìn chị Cốc. Rồi hỏi tôi: - Chị Cốc béo xù đứng trước cửa nhà ta ấy hả? - Ừ. - Thôi thôi.. hừ hừ.. Em xin vái cả sáu tay. Anh đừng trêu vào.. Anh phải sợ.. Tôi quắc mắt: - Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa! - Thưa anh, thế thì.. hừ hừ.. em xin sợ. Mời anh cứ đùa một mình thôi. Tôi lại mắng Dế Choắt và bảo: - Giương mắt ra xem tao trêu con mụ Cốc đây này. Tôi rình đến lúc chị Cốc rỉa cánh quay đầu lại phía cửa tổ tôi, tôi cất giọng véo von: Cái Cò, cái Vạc, cái Nông Ba cái cùng béo, vặt lông cái nào? Vặt lông cái Cốc cho tao Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn. Chị Cốc thoạt nghe tiếng hát từ trong đất văng vẳng lên, không hiểu như thế nào, giật nẩy hai đầu cánh, muốn bay. Đến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh nhau. Chị lò dò về phía cửa hang tôi, hỏi: - Đứa nào cạnh khoé gì tao thế? Đứa nào cạnh khoé gì tao thế? Tôi chui tọt ngay vào hang, lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ. Bụng nghĩ thú vị: "Mày tức thì mày cứ tức, mày ghè vỡ đầu mày ra cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu thì mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu!". Một tai họa đến mà đứa ích kỉ thì không thể biết trước được. Đó là: Không trông thấy tôi, nhưng chị Cốc đã trông thấy Dế Choắt đang loay hoay trong cửa hang. Chị Cốc liền quát lớn: - Mày nói gì? - Lạy chị, em nói gì đâu! Rồi Dế Choắt lủi vào. - Chối hả? Chối này! Chối này! Mỗi câu "Chối này" chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất. Rúc trong hang mà bị trúng hai mỏ, Choắt quẹo xương sống, lăn ra kêu váng. Núp tận đáy đất mà tôi cũng khiếp, nằm im thin thít. Nhưng đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý cảnh khổ đau vừa gây ra. Biết chị Cốc đi rồi, tôi mới mon men bò lên. Trông thấy tôi, Dế Choắt khóc thảm thiết. Tôi hỏi một câu ngớ ngẩn: - Sao? Sao? Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế, tôi hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt lên mà than rằng: - Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi này! Tôi hối lắm! Tôi hối hận lắm! Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ? Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình. Giá tôi không trêu chị Cốc thì đâu đến nỗi Choắt việc gì. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang thì tôi cũng chết toi rồi. Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn ở một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ to. Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên. (Tô Hoài – Tác phẩm văn học được giải thưởng Hồ Chí Minh, quyển II, NXB Văn học, Hà Nội, 2005, tr 874 - 880) Tri thức bổ trợ Bài học đường đời đầu tiên thuộc thể loại gì Bài học đường đời đầu tiên thuộc thể loại truyện đồng thoại. Vậy truyện đồng thoại là gì? Truyện đồng thoại là truyện viết cho trẻ em, có nhân vật thường là loài vật hoặc đồ vật được nhân cách hóa. Các nhân vật này vừa mang những đặc tính vốn có của loài vật hoặc đồ vật vừa mang đặc điểm của con người. Bố cục Bài học đường đời đầu tiên Đoạn trích chia làm 2 phần: - Phần 1: Từ đầu đến "sắp đứng đầu thiên hạ rồi") : Dáng vẻ bên ngoài và tính cách kiêu căng của Dế Mèn - Phần 2 (còn lại) : Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn Tóm tắt Bài học đường đời đầu tiên Đoạn trích kể về nhân vật Dế Mèn. Vì chăm chỉ luyện tập sức khỏe và ăn uống điều độ mà Dế Mèn trở thành một chàng dế khỏe mạnh, cường tráng. Nhưng Dế Mèn lại có một tính xấu là kiêu căng, coi thường người khác. Lúc nào cũng nghĩ mình là người ghê gớm, "có thể sắp đứng đầu thiên hạ". Vậy nên Dế Mèn thường cà khịa, to tiếng, quát nạt, đá ghẹo.. với tất cả mọi bà con trong xóm. Cạnh nhà Dế Mèn có anh Dế Choắt. Dế Choắt gầy gò, ốm yếu. Một hôm, Dế Mèn sang chơi, chê Dế Choắt sống cẩu thả, nhà cửa tuềnh toàng. Nhưng khi Dế Choắt nhờ Dế Mèn đào thông ngách sang nhà Dế Mèn thì Mèn chối phắt. Chưa dừng lại ở đó, Dế Mèn còn bày trò trêu chọc chị Cốc, khiến chị Cốc tức giận. Vì hiểu lầm nên chị Cốc giáng đòn xuống Dế Choắt. Dế Choắt bị thương nặng. Trước khi chết, Dế Choắt khuyên Dế Mèn từ bỏ thói hung hăng, hống hách. Dế Mèn thương bạn và vô cùng ân hận về việc làm của mình. Sau đó, Dế Mèn đã biết suy nghĩ và rút ra bài học đường đời đầu tiên. Ý nghĩa Bài học đường đời đầu tiên Qua câu chuyện của Dế Mèn, "Bài học đường đời đầu tiên" giúp chúng ta nhận thức được rằng: Tính kiêu căng của tuổi trẻ có thể làm hại đến người khác, khiến người ta phải ân hận suốt đời. Từ đó, câu chuyện khuyên mọi người cần sống thân ái đoàn kết với những người xung quanh. Hướng dẫn soạn bài, học bài Trả lời câu hỏi văn 6 Bài học đường đời đầu tiên Câu 1. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) Câu chuyện được kể bằng lời của nhân vật Dế Mèn – đây là nhân vật chính của tác phẩm. Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất (Dế Mèn xưng "tôi"). Câu 2. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) Một số chi tiết miêu tả Dế Mèn khiến em liên tưởng tới đặc điểm của con người là: - Những chi tiết miêu tả hình dáng: Cường tráng, bóng mẫm, nhọn hoắt, hủn hoẳn, giòn giã, bóng mỡ, đen nhánh, ngoàm ngoạp.. - Những chi tiết miêu tả hành động: Đạp phanh phách, vũ (múa) lên phành phạch, nhai ngoàm ngoạp, trịnh trọng vuốt râu, cà khịa, quát nạt, đá ghẹo. - Những chi tiết miêu tả suy nghĩ: Tôi tợn lắm, tôi cho là tôi giỏi, tôi tưởng: Lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba, càng tưởng tôi là tay ghê ghớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. - Những chi tiết miêu tả tính cách: Bướng, hãnh diện, trịnh trọng, khoan thai, oai vệ, tợn, ghê gớm.. => Những chi tiết trên vừa miêu tả chính xác đặc tính của loài dế, vừa khiến ta liên tưởng tới đặc điểm của con người. Lối miêu tả này thường được sử dụng ở loại truyện đồng thoại. (Ngoài ra cổ tích, ngụ ngôn cũng có lối miêu tả này). Câu 3. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) Trong cách Dế Mèn tự miêu tả và đánh giá về bản thân, em thích thái độ tự tin của Dế Mèn về sự khỏe mạnh, cường tráng của mình. Em không thích Dế Mèn ở thái độ kiêu căng tự phụ, xem thường mọi người, hung hăng hống hách, xốc nổi. Câu 4. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) + Khi thăm nhà Dế Choắt, Dế Mèn nói: - Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào phá thì thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: Khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim Cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. => Dế Mèn chê bai nhà cửa và lối sống của Dế Choắt. + Khi Dế Choắt nhờ giúp đỡ, Dế Mèn nói: - Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi! Đào tổ nông thì cho chết! => Dế Mèn từ chối lời đề nghị cần giúp đỡ của Choắt + Những câu nói đó thể hiện thái độ của Dế Mèn: Khinh bỉ, coi thường Dế Choắt. Câu 5. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) - Chứng kiến cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã có những cảm xúc, suy nghĩ: Sau khi bày trò trêu chị Cốc, gây ra cái chết cho Dế Choắt, Dế Mèn thương bạn, hối hận và suy nghĩ về thái độ, hành động sai lầm đúng của mình, từ đó Dế Mèn rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình. - Những cảm xúc đó cho thấy Dế Mèn đã có sự thay đổi: Biết suy nghĩ chín chắn hơn, không còn kiêu căng, xốc nổi như trước. Câu 6. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) Từ những trải nghiệm đáng nhớ, Dế Mèn đã rút ra được bài học: - Không nên kiêu căng, coi thường người khác. - Không nên xốc nổi để rồi hành động điên rồ. Câu 7. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) - Những hình dung của em về nhân vật Dế Choắt: + Chạc tuổi: Dế Mèn + Người: Gầy gò, dài lêu nghêu như gã nghiện thuốc phiện. + Cánh: Ngắn củn.. như người cởi trần mặc áo ghi nê. + Đôi càng: Bè bè, nặng nề + Râu: Cụt có một mẩu + Mặt mũi: Ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Như vậy, Dế Choắt tuy gầy gò, ốm yếu nhưng rất khiêm tốn, nhã nhặn. Dế Choắt đã tha thứ, bao dung độ lượng trước tội lỗi của Dế Mèn. - Nếu gặp một người bạn có đặc điểm như Dế Choắt, em sẽ không coi thường bạn, mà sẽ tôn trọng sự khác biệt của bạn, sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ khi bạn cần. Viết kết nối với đọc Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) kể lại một sự việc trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên bằng lời của nhân vật do em tự chọn. (SGK Ngữ văn 6, trang 19) Viết đoạn văn bằng lời Dế Choắt "- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Nghe anh Mèn nói thế, tôi liền nảy ra ý định nhờ anh giúp đỡ, tôi nói: - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang.. Chưa nghe tôi nói hết câu, anh Mèn đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi mắng: - Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi! Đào tổ nông thì cho chết! Nói xong, anh Mèn liền lập tức quay về hang của mình". Viết đoạn văn bằng lời chị Cốc "Khi tôi đang đứng rỉa lông, rỉa cánh trên bài nước giữa đầm, thì nghe có tiếng vọng ra trong lùm cỏ: Cái Cò, cái Vạc, cái Nông Ba cái cùng béo, vặt lông cái nào? Vặt lông cái Cốc cho tao Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn. Tôi giật mình, định bay. Nhưng ngẫm lại, không biết kẻ nào to gan dám chọc tức mình, giận dữ, tôi lò dò tiến về phía cửa hang nơi phát ra tiếng nói, hỏi: - Đứa nào cạnh khoé gì tao thế? Đứa nào cạnh khoé gì tao thế? Thấy một con dế ốm nhom đang loay hoay trong cửa hang, tôi nghĩ đây chính là đứa vừa chọc mình, tôi quát lớn: - Mày nói gì?" Tài liệu Soạn văn 6: Bài học đường đời đầu tiên (Soạn: Thùy Minh) Bài tiếp theo: Soạn bài: Thực hành tiếng Việt – Ngữ văn 6 - Kết nối tri thức với cuộc sống
Dế mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài có thể coi là một trong những truyện đồng thoại ra đời sớm và lôi cuốn nhất đối với các bạn đọc nhỏ tuổi. Nhà văn Tô Hoài đã rất thành công trong việc thu hút người đọc đi vào những tình tiết ly kỳ của chuyến hành trình phiêu lưu của Dế Mèn, nhất là phân đoạn có sự xuất hiện của người bạn tên là Dế Trũi. Những tình huống dở khóc dở cười và thú vị đã xảy ra được Tô miêu tả rất chân thực và gần gũi, khiến người đọc như hòa cùng cảm xúc với các nhân vật. Dù tác phẩm đã được ra mắt rất lâu rồi, thế nhưng sức hút và thông điệp ý nghĩa từ Dế mèn phiêu lưu ký vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày hôm nay.