Scopolamine - Thuốc tạo zombie Trong thế giới thực vật, ít chất nào mang theo sự bí ẩn và rùng rợn như scopolamine là một alkaloid tropane được tìm thấy trong các loài cây thuộc họ Cà như cà độc dược, cà dược, và belladonna. Dù là sản phẩm tự nhiên, scopolamine không phải là một chất nhẹ nhàng. Trái lại, nó từng được gọi bằng nhiều biệt danh gây ám ảnh như "hơi thở của quỷ" hay "thuốc zombie", bởi khả năng thao túng ý thức con người một cách kỳ lạ. Hình 1. Cây Borrachero chủ yếu phân bố ở Colombia được dùng để chiết xuất Scopolamine. (Cổng thông tin điện tử chính phủ) Scopolamine hoạt động như một chất kháng cholinergic mạnh, ức chế các thụ thể muscarinic acetylcholine trong hệ thần kinh. Khi được hấp thụ vào cơ thể, đặc biệt qua đường hô hấp hoặc tiêu hóa, nó có thể gây ra trạng thái mất phương hướng, ảo giác, lú lẫn, mất trí nhớ tạm thời, và thậm chí mất khả năng phản kháng. Ở liều cao hơn, người dùng hoàn toàn có thể thực hiện các hành động mà không giữ lại bất kỳ ký ức nào. Đây chính là lý do khiến scopolamine từng được sử dụng trong các vụ phạm tội ở một số quốc gia như Colombia, nơi những kẻ xấu đã lợi dụng nó để biến nạn nhân thành công cụ "biết đi" mà không biết phản kháng. Bên cạnh khía cạnh nguy hiểm, scopolamine vẫn được sử dụng trong y học hiện đại, nhưng với liều lượng cực kỳ kiểm soát. Nó là thành phần trong miếng dán chống say tàu xe, bởi tác dụng ức chế trung tâm nôn ở thân não. Ngoài ra, scopolamine cũng được nghiên cứu trong điều trị trầm cảm và rối loạn lo âu, dù còn gây tranh cãi vì ranh giới mong manh giữa hiệu quả và độc tính. Một điều thú vị là scopolamine không hoàn toàn xa lạ với lịch sử và văn hóa dân gian. Trong nhiều nền văn minh cổ đại, những loài cây chứa chất này được sử dụng trong các nghi thức tôn giáo, lên đồng, hoặc để "giao tiếp với thế giới thần linh". Trong thực tế, đây có thể chỉ là ảo giác gây ra bởi độc tính của scopolamine, nhưng sự huyền bí ấy vẫn được lưu truyền qua bao thế hệ. Một câu chuyện rùng mình về scopolamine: Zombie giữa đời thực Vào một buổi tối tại Bogotá, Colombia là nơi từng được mệnh danh là "thủ phủ" của những vụ phạm tội liên quan đến scopolamine. Một doanh nhân nước ngoài rời khỏi quán bar sau vài ly rượu nhẹ và trò chuyện với một người phụ nữ có vẻ thân thiện. Nhưng mọi thứ tiếp theo là một khoảng trống. Anh tỉnh dậy vào sáng hôm sau, trong căn phòng lạ lẫm, mất hết điện thoại, ví, thẻ ngân hàng nhưng điều khiến anh sợ hãi nhất không phải là mất mát vật chất, mà là ký ức hoàn toàn trống rỗng. Khi kiểm tra camera và tài khoản ngân hàng, cảnh sát phát hiện anh đã tự tay rút tiền, tự mở cửa căn hộ cho kẻ lạ, nói chuyện và hành xử một cách hoàn toàn tỉnh táo. Nhưng anh không nhớ gì. Thứ anh nghi ngờ là "say rượu" hóa ra lại là một vụ đầu độc bằng scopolamine là chất được kẻ xấu trộn vào đồ uống hoặc thậm chí thổi nhẹ vào mặt trong lúc bắt chuyện. Scopolamine không cần phải nuốt, chỉ cần tiếp xúc qua da hoặc niêm mạc là đủ để phát huy tác dụng. Không phải ngẫu nhiên mà scopolamine bị gọi là "hơi thở của quỷ". Khác với các chất gây mê khác khiến nạn nhân mất ý thức, scopolamine giữ cho họ trông như đang tỉnh táo nhưng với ý chí bị đánh cắp. Người bị ảnh hưởng sẽ tuân theo mọi chỉ dẫn, từ đưa mật khẩu ngân hàng đến dọn sạch tài sản của chính mình, mà không một lần nghi ngờ hay kháng cự. Khi thuốc tan hết, ký ức cũng không quay trở lại. Những vụ việc như thế này đã khiến chính quyền nhiều quốc gia cảnh báo du khách không nhận tờ rơi, khăn giấy, hay đồ uống từ người lạ, đặc biệt ở một số khu vực nhất định. Nỗi sợ về một chất có thể tạm thời xóa sạch bản ngã đã khiến scopolamine trở thành đề tài của nhiều phim tài liệu, tiểu thuyết tội phạm, và thậm chí cả truyện kinh dị. Nghe ảo ma nhưng câu chuyện như thế đã từng xảy ra. Từ một chất chiết xuất từ hoa, scopolamine đã bước ra khỏi phòng thí nghiệm, len lỏi vào những câu chuyện kỳ bí và rùng rợn nhất của thời hiện đại – nơi một cái bắt tay cũng có thể là khởi đầu của một cơn ác mộng không dấu vết. Bạn có thể vẫn đứng vững, nói chuyện, hành động như người bình thường. Chỉ có điều, đó không còn là bạn nữa. Dù có một số ứng dụng nhất định, scopolamine vẫn được xếp vào nhóm chất cần thận trọng cao độ, bởi chỉ cần sai lệch một chút về liều lượng, tác dụng mong muốn có thể nhanh chóng biến thành thảm họa. Đó là một minh chứng rõ ràng cho thấy thiên nhiên có thể vừa là vị thầy thuốc kỳ diệu, vừa là nhà giả kim nguy hiểm, tùy theo cách con người sử dụng. Ứng dụng Dù scopolamine nổi tiếng vì mặt tối đáng sợ, nó vẫn là một trong những hợp chất thực vật có giá trị y học đặc biệt, miễn là được kiểm soát chặt chẽ về liều lượng. Trong môi trường lâm sàng, scopolamine không phải là một chất độc, mà là một loại thuốc được cấp phép cho nhiều chỉ định quan trọng. Hình 2. Dược phẩm từ Scopolamine. (YouMed) Ứng dụng phổ biến nhất và an toàn nhất là trong điều trị say tàu xe. Scopolamine được sử dụng dưới dạng miếng dán dược lý đeo sau tai, giúp phòng ngừa buồn nôn và chóng mặt do say sóng, say xe, hay thậm chí sau phẫu thuật. Cơ chế hoạt động của nó là ức chế acetylcholine ở hệ thần kinh trung ương, từ đó làm giảm kích thích trung tâm nôn ở thân não. Miếng dán này có thể phát huy hiệu quả trong suốt 72 tiếng, phù hợp cho cả những hành trình dài. Ngoài ra, scopolamine còn được dùng trong gây mê tiền phẫu, để giảm tiết nước bọt và dịch tiêu hóa, hoặc làm dịu bệnh nhân bằng cách giảm lo âu. Nó cũng có thể kết hợp với các thuốc khác để hỗ trợ kiểm soát triệu chứng ở bệnh Parkinson, đặc biệt là run tay do mất cân bằng hệ cholinergic. Gần đây, scopolamine còn được nghiên cứu trong lĩnh vực tâm thần học, với tiềm năng làm thuốc chống trầm cảm tác dụng nhanh. Một số thử nghiệm cho thấy scopolamine có thể làm giảm triệu chứng trầm cảm nặng chỉ sau vài giờ hoặc vài ngày, vậy là rất nhanh hơn rất nhiều so với thuốc ức chế tái hấp thu serotonin truyền thống, vốn thường cần vài tuần để có hiệu quả. Tuy nhiên, tác dụng phụ như rối loạn thị giác, khô miệng, hoặc lú lẫn khiến scopolamine vẫn đang ở giai đoạn thận trọng trong điều trị tâm thần. Dù có nhiều lợi ích y học, liều điều trị của scopolamine rất nhỏ tầm khoảng vài trăm microgram, mà việc sử dụng luôn cần có chỉ định từ bác sĩ. Lạm dụng hoặc dùng sai liều có thể dẫn đến ảo giác, mất trí nhớ, hoặc ngộ độc nghiêm trọng. Chính vì vậy, scopolamine là ví dụ điển hình cho câu nói quen thuộc trong dược học: "Liều lượng quyết định độc hay thuốc". Trong tay người thầy thuốc, nó là công cụ cứu người; nhưng trong tay kẻ xấu, nó có thể trở thành ác mộng không lối thoát. Cảm ơn các bạn đã ghé đọc bài, chúc các bạn một ngày tốt lành.
