Review Sách Phức Điệu Tâm Hồn Trong Tiểu Thuyết Tấn Kịch Ở Hạ Lỗi Của Nhà Văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương

Phức Điệu Tâm Hồn Trong Tiểu Thuyết Tấn Kịch Ở Hạ Lỗi Của Nhà Văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài

​

Sau khi đã cho ra đời 5 cuấn tiểu thuyết tâm lý xã hội làm nức lòng người đọc suốt hai thập kỷ đầu thế kỷ 21, nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương lại tiếp tục gửi đến người hâm mộ tiểu thuyết "Tấn kịch ở Hạ Lỗi" - là cuốn tiểu thuyết thứ sáu trong sự nghiệp văn học của mình. Với đề tài hết sức nhạy cảm về (hậu cải cách ruộng đất) những năm cuối thế kỷ 20. Tiểu thuyết dày 440 trang được Nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành quý III năm 2019. Kết cấu của tiểu thuyết được chia làm 3 phần:

Phần I - Mở màn: Kể về biến cố của gia đình nhân vật Trịnh Văn Huệ - Thầy Thông Huệ có bố là Trịnh Ngà, chú là Trịnh Biêu, cả hai đều là Chánh tổng Hạ Lỗi "khét tiếng lắm tiền nhiều ruộng" và bị xử bắn trong Cải cách ruộng đất. Năm 1958, gia đình thông Phán Trịnh Huệ bị liệt vào giai cấp tư sản, bị tịch thu tài sản và vợ Trịnh Huệ phải tự tử để cứu chồng khỏi bị đi tù. Trịnh Huệ đưa con là Trịnh Hạ (mới 7 tuổi) từ thị xã Tâm An về nương thân trên thửa đất trôn nhau cắt rốn của mình. Ở đây ông đã phải ký cam kết "đổi con lấy sự bình yên" với Chủ tịch Nguyễn Bao và Mụ Ở. Cũng từ đây, tình bạn của Trịnh Hạ với Tâm Khịt bắt đầu.

Phần II – Sau 30 năm :(gồm 30 chương) xoay quanh "tấn kịch" vô cùng phức tạp xung quanh nhân vật chủ tịch thi xã Tâm An. "Cái thằng Trịnh Hạ xưa và nay là Nguyễn Công cùng tồn tại với tất cả những gì xung quanh như mối dây hóa cảm vô hình nhưng thật hiện hữu làm sao". Bị bao vây bởi trùng điệp những "vấn đề" của quá khứ - hiện tại; của việc công – việc tư; việc nước – việc nhà; quyền lợi và sự hy sinh, đối diện với thật - giả, đúng – sai, chính – tà, tốt – xấu của cha mẹ, bạn thiếu thời, người yêu, anh em đồng chí.. đã làm cho Nguyễn Công tiến thoái lưỡng nan trong nhiều lựa chọn mà bắt buộc anh phải quyết định, có những quyết định không thể lưỡng đôi và anh đã thành công bởi sự chân thành, lương thiện của mình.

Phần III – Màn kết: Nguyễn Công (Trịnh Hạ) viết đơn nhận sai lầm khi khai lý lịch với tổ chức; làm tang lễ cho ba Thanh Loan; gặp gỡ cán bộ và nhân dân Hạ Lỗi thông báo chủ trương phát triển nghề trồng hoa; gặp Tâm Khịt giải thích cho bạn hiểu, để bạn sống đúng với pháp luật; gặp cha đẻ Trịnh Huệ nghe ông giải thích về nguồn cơn mẹ tự tử và giúp cha mẹ nuôi yên lòng bởi lời cam kết từ lương tâm rằng sẽ là một con có hiếu với họ. Gặp Thanh Loan và nói cho nàng nghe tất cả sự thật về anh, về cha của nàng và về ngôi nhà nàng đang ở. Tấn kịch hạ màn bằng lời cầu hôn nóng bỏng ra riết của chàng với Thanh Loan trên cánh đồng cỏ.

​

Đã là cuốn tiểu thuyết thứ sáu nên nếu chúng ta bàn về khả năng xây dựng cốt truyện, tình huống truyện, kỹ thuật dựng truyện hay những cách tân trong khắc họa tình huống, cách sử sử dụng ngôn ngữ tiểu thuyết, khả năng vận dụng văn hóa dân gian trong việc xây dựng tâm hồn, tính cách nhân vật.. của nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương là bằng thừa. Bởi những khả năng ấy ông đã thể hiện rất rõ nét, rất riêng biệt trong tất cả 6 tác phẩm của mình và đã có nhiều người nói về điều đó. Điều tôi muốn bàn ở đây là tài năng khám phá và xây dựng những "phức điệu tâm hồn" được thể hiện đa dạng, phong phú trong những nhân vật xuất hiện ở tiểu thuyết này.

Như chúng ta đã biết, mỗi vở kịch hay, thu hút người xem thì các màn diễn phải đảm bảo làn lớp theo trình tự: Mở đầu – diễn tiến – cao trào (thắt nút) – phát triển – đỉnh điểm – kết thúc (mở nút). Trình tự ấy ta gọi là mâu thuẫn kịch (đây là mâu thuẫn trong cốt kịch, tránh hiểu sang mâu thuẫn đơn thuần giữa hai sự vật, sự việc hoặc hai con người theo kiểu tốt – xấu, thiện - ác.. đối lập nhau). "Tấn kịch ở Hạ Lỗi" là một vở kịch hội đủ các yếu tố trên để đạo diễn làm nên một buổi công diễn hoành tráng trên sân khấu. Cái hay là trong tiểu thuyêt "Tấn Kịch ở Hạ Lỗi" mỗi nhân vật đều mang trong mình những mâu thuẫn, những xung đột trong tâm tư, tình cảm, suy nghĩ và hành động một cách riêng lẻ để từ đó tác giả tạo nên những phiên bản điển hình cho những loại, lớp người ngoài đời thực. Tất nhiên ai đọc "Tấn kịch ở Hạ Lỗi" cũng thấy mình giống giống ai đó trong các nhân vật của tiểu thuyết.

Nhân vật chính Trịnh Hạ - Nguyễn Công – một danh hai phận. Anh là con của hai gia đình, hai cặp cha mẹ; một có công sinh, một có công dưỡng. Cả hai đều dành cho anh những tình yêu vô bờ của bậc sinnh thành, dưỡng dục nhưng họ lại có mâu thuẫn, có xung đột trong quá khứ. Bà Ở mang thân phận tôi đòi cho nhà Trịnh Huệ bỗng nhiên trở thành vợ của chủ tịch xã Hạ Lỗi, Nguyễn Bao quyền nghiêng một khoảnh. Nguyễn Bao và Bà Ở "cướp con" của Trịnh Huệ bằng một tờ khế ước "cấm hai cha con Huệ - Hạ gặp nhau", đưa Nguyễn Công lên đỉnh vinh quang với cương vị Chủ tịch thị xã Tâm An. Mặc dù thương cha đẻ cô đơn một mình nhưng anh cũng không thể "phá vỡ" thỏa thuận của hai người cha trong tờ khế ước để rồi suốt 30 năm cách xa ấy lòng anh chất chứa bao nỗi trăn trở, tâm anh ngổn ngang bao nỗi rày vò. Những buồn vui, sướng khổ, yêu ghét lẫn lộn ấy đã nhiều lần làm tan nát trái tim anh..

Trước người bạn Tâm Khịt vô tư hồn nhiên với biết bao trò chơi, bao món ăn tinh nghịch thời thơ ấu nay đổ đốn muốn "vào Đảng," làm quan "," cướp đất "; sẵn sàng dùng bất kể mưu hèn kế bẩn nào để đạt được mục đích, anh đã phải mất bao thời gian để đối phó hòng vẹn toàn công việc.

​

Với người yêu, cô giáo Thanh Loan xinh đẹp dịu hiền anh đã phải đối diện với sự thật phũ phàng. Người làm mẹ anh phải quyên sinh, chiếm dụng căn nhà của ba mẹ anh lại là ba củaThanh Loan. Tình huống này làm Trịnh Hạ - Nguyễn Công khó đưa ra quyết định nhất. Lấy lại nhà cho ba anh làm tròn chữ hiếu những rất có thể dang dở cuộc tình đẹp với người anh yêu hơn bản thân mình và ngược lại. Tình huống phức tạp này kết hợp với việc Tâm Khịt liên tục tạo áp lực đòi anh hậu thuẫn việc" vào Đảng "và độc chiếm miếng đất" khai hoang "của bố đẻ Trịnh Huệ làm cho mâu thuẫn kịch tăng lên đến nghẹt thở. Với tâm thế của người có học thức sâu sắc, được nhãn quan của chủ nghĩa Mác Lê soi đường, anh đã có hướng giải quyết rất tốt.

Những éo le, oái oăm, phức tạp trong công việc và cuộc sống đã không đánh gục được bản lĩnh một cán bộ được tôi rèn qua lửa nóng như Nguyễn Bao. Anh đã làm cho các mâu thuẫn tự triệt tiêu bằng sự thanh liêm trong công việc, sự hiếu kính trong gia đình, sự độ lượng trong tình bạn và sự chân thành, thắm thiết trong tình yêu.

Bên cạnh nhân vật chính chúng ta thấy các nhân vật khác trong tiểu thuyết cũng mang" những phức điệu tâm hồn "hết sức đặc biệt. Trịnh Huệ vừa căm giận Nguyễn Bao, Bà Ở" cướp con ", nhưng không thể không biết ơn họ vì nhờ họ mà con mình mới được ăn học tử tế, công thành danh toại, đường đời rạng rỡ tương lai. Bà Gái một người mang ơn Trịnh Huệ đã cứu giúp lúc tử nạn, có cảm tình với ông nhưng cũng oán hận ông quá chung tình, không cho bà cơ hội được đến với ông. Tâm Khịt biết ơn, lợi dụng ông bà Bao, Ở đã phân cho mình ở điếm canh đê từ lúc cải cách nhưng cũng oán thán ông bà vòi vĩnh quà cáp, tiền bạc. Ba của Thanh Loan nhờ ơn cách mạng đã có được căn nhà của Trịnh Huệ nhưng ông cũng đau khổ bội phần khi phải sống với những quá vãng của vợ Trịnh Huệ để đến nỗi" ngày sống với người, đêm sống với ma ". Ngay cả cô giáo Thanh Loan xinh đẹp, trong sáng, dịu hiền và rất thánh thiện cũng vướng vào những" phức điệu cuộc sống "của quá khứ và hiện tại. Cô thật khó xử với việc trả lại căn nhà cho chủ cũ hay tiếp tục chiến đấu để giữ lại" của hồi môn "mà lẽ ra cô được hưởng từ ba mình.

Tất cả, tất cả những con người ấy không thể thoát ra khỏi guồng quay của số phận, nơi mà" Lý tính đẻ ra hệ quả và chế độ đẻ ra lòng người.. " đầy nghiệt ngã." Những phức điệu tâm hồn "ấy được tạo ra bởi hoàn cảnh lịch sử, bởi sự sắp đặt của vòng quay tạo hóa, bởi sự ràng buộc của các mối quan hệ hiện hữu trong một không gian, thời gian cụ thể. Nó chi phối, tác động tới tính cách và làm nên số phận của từng nhân vật. Mỗi nhân vật có" Những phức điệu tâm hồn "khác nhau nhưng nó được gắn kết, sâu chuỗi trong một" tấn kịch "có khởi nguồn từ qua khứ, chi phối hiện tại và xác quyết tương lai của không chỉ một thế hệ. Tổng thể của" phức điệu tâm hồn "ấy liên quan, ràng buộc chặt chẽ với nhau tạo nên một bức tranh xã hội đa chiều, đa màu sắc và làm mạch truyện hết sức chặt chẽ gây hứng thú cho người đọc từ đầu tới cuối tác phẩm. Tấn kịch ở Hạ Lỗi rộng ra là Tấn kịch của cuộc đời, tấn kịch của xã hội.. tấn kịch ấy có nhiều mâu thuẫn cần những người trẻ như Công, Loan gỡ những nút thắt và kết thúc những sai lầm mà lịch sử để lại.

Tấn kịch đã khép màn, mâu thuẫn đã được giải quyết. Một kết thúc để ngỏ làm mỗi người xem đều có cho mình những kiến giải riêng về tương lai của từng nhân vật. Hơn thế vở kịch ở Hạ Lỗi đã để lại những ấn tượng đẹp về một cán bộ trẻ với đầy đủ tâm, tài, đức đã tháo ngòi cho những mâu thuẫn kéo dài suốt 30 năm để rồi ai cũng được thỏa mãn khi quyền lợi công tư đã vẹn toàn.

Khi nhận được lời nhắn của nhà văn:" Nghe VOV đọc lại tiểu thuyết, cứ ngẩn ngơ, thẫn thờ và nghĩ mãi – Sao mình lại viết được như thế.. "mới thấy sức lao động nghệ thuật của nhà văn lớn đến mức nào. Tôi thực sự khâm phục và thêm yêu văn của ông. Tôi vẫn đợi những" kiệt tác"khác của Nguyễn Nhuận tiên sinh để được đắm chìm vào thế giới sáng tạo của ông. Chúc ông luôn giữ được lửa đam mê với tiểu thuyết để giúp cho nền văn xuôi tỉnh nhà bớt hưu quạnh!

Lê Gia Hoài​

(Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc)​