Trong số hơn 300 tác phẩm bao gồm cả Hán và Nôm của nhà thơ Nguyễn Khuyến, có tới hơn 50 bài thơ về hình ảnh người phụ nữ. Số lượng những bài thơ ấy không những lớn mà nội dung của chúng còn vô cùng ý nghĩa. Những tác phẩm ấy không chỉ dành cho mẹ hay cho vợ mà còn dành cho rất nhiều những người phụ nữ trong xã hội thuộc nhiều tầng lớp khác nhau. Thơ về người phụ nữ của Nguyễn Khuyến có hai mạch cảm hứng riêng biệt: Những gương mặt yêu thương: Xuất hiện trong thơ Nguyễn Khuyến không phải là những giai nhân mà đó là những người con gái vùng chiêm trũng Hà Nam hồn nhiên chất phác. Đối với họ, nhà thơ có thái độ rất độ lượng: Ðầu đường ngang có một chỗ lội Có miếu ông Cuội cao vòi vọi Ðàn bà đến đó vén quần lên Chỗ thời đến háng, chỗ đến gối Ông Cuội ngồi trông mỉm miệng cười "Cái gì trông trắng như con cúi?" Vội vàng khép nép đứng liền thưa "Trót dại hở hang xin xá tội!" Ông rằng: "Mày cũng chẳng tội gì, Chỉ tội làm ông cứng con buội Muốn tốt mày về bảo làng mày: Ra đây ông cho giống ông Cuội." Cho nên làng ấy sinh ra người Sinh ra rặt những thằng nói dối. Hay là cảm xúc phấn chấn của nhà thơ khi nhắc đến những nữ anh hùng dân tộc Hai Bà Trưng: Giang sơn cảnh vị yêu kiều tráng Thương hải do linh quắc thước tàm Đồng trụ bất thành nhi nữ điếm Anh hùng lẫm liệt mãn Thiên Nam Cụ Tam Nguyên Yên Đổ còn bày tỏ lòng cảm thông cho những mảnh đời phụ nữ bất hạnh. Đó người phụ nữ vô danh sớm hôm tần tảo: Sớm khuya trăm việc cấy cày Kim chỉ đủ đường may vá Là hình ảnh của nàng Kiều trong "Kiều bán mình" : Muốn êm phải biện ba trăm lạng Khéo xếp nên liều một chiếc thoa Đón khách mượn màu son phấn mụ Đem khách chuộc lấy tội tình cha Và không thể không kể đến những vần thơ độc đáo Nguyễn Khuyến dành cho người vợ cả: Nhà chỉn rất nghèo thay, nhờ được bà hay lam, hay làm, thắt lưng bó que, xắn váy quai cồng, tất tưởi chân nam, chân chiêu, vì tớ đỡ đần trong mọi việc; Bà đi đâu vội mấy, để cho lão vất vơ, vất vưởng, búi tóc củ hành, buông quần lá tọa, gật gù tay đũa, tay chén, cùng ai kể lể chuyện trăm năm. Đôi câu đối này Nguyễn Khuyến làm để khóc cụ bà, hoàn toàn dùng chữ Nôm. Vế trên dùng để tả cụ bà lúc sinh thời vốn là người chịu khó làm ăn, không quản cái thân danh là một bực mệnh phụ, coi sóc hết mọi việc trong nhà là một nhà rất thanh bạch. Vế dưới cụ ông dùng để than thân, vì cụ bà mất đi mà để cho cụ ông vất vơ vất vưởng, không biết cùng ai chuyện trò, phải đành nhắm rượu một mình cho khuây khỏa vậy. Những vai nữ lệch: Nếu như ở trên, Nguyễn Khuyến dành sự thương cảm cho số phận người phụ nữ cơ cực, nghèo khổ hồng nhan bạc mệnh thì đối với những nhân vật như: Me Tây, cô đầu. Nhà thơ không miệt thị những người sa ngã vì hoàn cảnh xô đấy, ông thậm chí còn thấu hiểu những nỗi đau mà họ phải gánh chịu. Thế nhưng ông lại căm ghét bọn Me Tây, có khi còn bật ra thành tiếng chửi trong "Đĩ cầu Nôm" : Thiên hạ bao giờ cho hết đĩ? Trời sinh ra cũng để mà chơi! Dễ mấy khi làm đĩ gặp thời, Chơi thủng trống long dùi âu mới thích. Đĩ bao tử càng chơi càng lịch, Tha hồ cho khúc khích chị em cười: Người ba đấng, của ba loài, Nếu những như ai thì đĩ mốc. Đĩ mà có tàn, có tán, có hương án, có bàn độc Khá khen thay làm đĩ có tông Khắp giang hồ chẳng chốn nào không. Suốt Nam Bắc Tây Đông đều biết tiếng. Đĩ mười phương chơi cho đủ chín, Còn một phương để nhịn lấy chồng. Chém cha cái kiếp đào hồng, Bạn với kẻ anh hùng cho đứng số. Vợ bợm, chồng quan, danh phận đó, Mai sau ngày giỗ có văn nôm. Cha đời con đĩ cầu Nôm. Nguyễn Khuyến còn chê trách những thói hư tật xấu của phụ nữ mắc phải theo quan niệm xưa: Khi đi lễ thì lăng nhăng với sư sãi (Bà già lấy chồng, Vãi thủ hộ viếng sư), đi tu mà nằm ngủ vô ý (Bỡn cô tiểu ngủ ngày).. Song giọng thơ của ông nhẹ nhàng hóm hỉnh hơn. Cảm ơn các bạn đã đọc bài!
