Một nguồn cảm hứng ùa về bất tận, một tâm hồn thi sĩ bỗng dào dạt, một thi phẩm đã ra đời, có mấy ai là từ hương ổi đậm đà nồng nàn khi vừa chín sắc. Vậy mà giữa mênh mang đất trời, giữa sự chuyển biến của thiên nhiên lúc thời khắc giao mùa nhẹ nhàng mà rõ rệt, hồn thơ Hữu Thỉnh đã khẽ khàng thổi một cơn gió mùa thu dịu dàng mà sao cứ quyến luyến không thôi mọi xúc cảm của người đọc. Đúng như cái tên "Sang thu" mà thi sĩ chắp bút đặt tên, thi phẩm tựa một khúc tình ca sâu lắng với những nốt lặng về sự biến chuyển nhẹ nhàng của đất trời trong thời khắc giao mùa, và đằng sau những ngân nga trong trẻo ấy là sự chiêm nghiệm rất mực sâu sắc của nhà thơ Hữu Thỉnh về cuộc đời và con người. Ở ngoại thành xa xôi giữa những năm 1977, hai năm sau ngày đất nước ta kết thúc thời chiến tranh đầy loạn lạc gian khổ hy sinh, bắt đầu bước vào thời kỳ xây dựng và phát triển mọi thứ đổi mới, giữa vòm trời xanh biếc cao rộng, giữa không gian thanh tịnh yên bình "trong cái mơ hồ phảng phất gió thu và là thu đang ngả màu" người nghệ sĩ ấy đã trèo lên cây ổi chín vàng trong cả một vườn ổi bát ngát nơi này. Và rồi, hương ổi vừa đậm sắc chín vàng ấy kỳ diệu thay cũng bắt đầu cho cả một trái tim rung động, bắt đầu cho cả một nguồn cảm hứng và bắt đầu cho cả thi phẩm mang tên "Sang thu". Khoảnh khắc cả đất trời giao mùa từ hạ sang thu luôn là khoảnh khắc tuyệt vời nhất đáng nhớ nhất mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Nhưng tín hiệu ấy đến với tâm hồn nhà thơ Hữu Thỉnh không phải là hình ảnh lá khô vàng vấn vương ảm đạm như Lưu Trọng Lư Con nai vàng ngơ ngác Đạp trên lá vàng khô Cũng chẳng lạc lõng trầm buồn như Bích Khê Ô hay! Buồn vương cây ngô đồng Vàng rơi.. vàng rơi.. thu mênh mông Mà nhà thơ đón nhận mùa thu bằng hình ảnh rất đời thường gần gũi "Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se" Đắm mình trong những âm thanh những màu sắc và hương vị đặc trưng của mùa thu lan tỏa, duy nhất chỉ có hương ổi chín nồng nàn khiến nhà thơ phải xao động rung lên mọi cảm xúc. Hương thơm mộc mạc quen thuộc bình dị chốn thôn quê nhưng lại khiến tâm hồn thi sĩ phải thốt lên "Giữa cái khoảnh khắc giao mùa kỳ lạ thì điều khiến cho tâm hồn tôi phải lay động phải giật mình nhận ra đó là hương ổi". Có chăng hương vị đặc biệt ấy như lời tâm sự thủ thỉ của Hữu Thỉnh trên trang báo "Thể thao văn hóa" : "Nó gợi nhớ tới tuổi ấu thơ ngọt ngào, gợi nhớ tới buổi chiều vàng với dòng sông thanh bình, gợi nhớ tới con đò lững lờ trôi, những đầu trâu no cỏ, và chẳng biết tự bao giờ hương ổi đơn sơ nhưng lại trở nên quý giá vì nó đã trở thành chiếc chìa khóa vàng mở thẳng vào tâm hồn mỗi người có khi là cả một thế hệ". Động từ mạnh "phả" như một điểm sáng nghệ thuật giữa hai câu thơ khiến hương ổi chín vàng càng trở nên thật đậm đà quyến rũ. Hương ổi mạnh mẽ phải vào trong làn gió se như muốn hòa quyện vào làn gió. Có lẽ nó chính là sức sống dạt dào mà hạ muốn tặng cho thu chăng? Người ta vẫn thường nói chẳng có nơi nào mà khi đi xa lại khiến lòng ta nhung nhớ như đất Hà Nội, chẳng có mùa thu nào lại đặc biệt như mùa thu nơi đây. Bởi giữa sự biến đổi của vạn vật lúc giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu chúng ta sẽ chẳng thể tìm được ở bất cứ đâu một làn gió se thổi mát rượi tâm hồn ta giữa cái nắng gắt của mùa hạ. Cái gió se mà từ lâu đã trở thành hồn thu của Bắc Bộ. Với Hữu Thỉnh gió se, hương ổi không chỉ là khoảnh khắc dịu dàng đầu thu mà còn là bởi khi lòng ông đã đủ vững vàng, nhà thơ có đủ cái tĩnh để quan sát những chuyển động của tự nhiên. Và cứ thế "Sang thu" sẽ còn mang cả một tâm hồn thi sĩ nhạy cảm mà sâu sắc điềm đạm. Những giây phút giao mùa, khoảnh khắc của đất trời thiên nhiên chuyển động sự bối rối ngỡ ngàng của tâm hồn thi sĩ không chỉ có hương ổn nồng nàn phả vào làn gió se mà nó còn được đọng lại ở "làn sương chùng chình" "Sương chùng chình qua ngõ Hình như thu đã về" Nhà thơ Hữu Thỉnh đã vô cùng tinh tế khi chấm nhẹ một nét nghệ thuật nhân hóa vào câu thơ qua từ láy gợi hình gợi cảm "chùng chình" khiến làn sương bỗng trở nên thật sinh động gần gũi tựa như nàng thiếu nữ duyên dáng đang nhẹ nhàng dạo bước. Sương. Chùng chình. Cố ý chậm lại. Là sương đang lưu luyến mùa hạ hay đang ngập ngừng bước sang cửa ngõ mùa thu? Làn sương mỏng giăng mắc nơi đầu thôn ngõ xóm, nơi cửa ngõ của mùa hạ mùa thu đang rung rinh lay động hay chính là sự rung động của cả tâm hồn người thi sĩ. Thành công của thi phẩm "Sang thu" không phải là nghệ thuật xây dựng hình ảnh thiên nhiên giữa thời khắc chuyển biến của hai mùa mà là sự cảm nhận tinh tế những tín hiệu vô hình như có như không của đất trời. Bức tranh giao mùa từ cuối hạ sang thu không chỉ được tác giả cảm nhận bằng những giác quan mà còn được nhà thơ cảm nhận bằng tất cả sự rung động nhạy cảm của tâm hồn. Dù đã huy động mọi giác quan để đón nhận mùa thu nhưng dường như bước đi của nàng thu quá nhẹ nhàng mong manh mơ hồ để rồi khiến thi sĩ vẫn băn khoăn thầm hỏi ngỡ ngàng như chưa tin hẳn "Hình như thu đã về" Vẫn là sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu vẫn là thời khắc giao mùa của đất mẹ thiên nhiên nhưng trong thơ của Hữu Thỉnh cảnh vật đều mang những nét rất lạ. Chính vì thế mà giữa vô vàn sang thu lớn thì "Sang thu" của người nghệ sĩ ấy vẫn có một chỗ đứng vững chắc trong nền văn học Việt Nam và trong cả mỗi trái tim người đọc. "Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã" Chất hiện thực như muốn thấm nhuần hòa, vào từng câu chữ. Thu về, dòng sông không còn ồn ào chảy xiết như lúc hạ giờ đây sau bao chặng đường vất vả nó đang chậm lại, thong thả, ngẫm ngợi suy tư. Đối lập với dòng sông dềnh dàng bao nhiêu thì những cánh chim lại vội vã bấy nhiêu chúng không còn nhởn nhơ xong chơi như những ngày hè mà bắt đầu vội vã tất bật chuẩn bị về phương Nam tránh rét. Chim trên trời - sông dưới đất. Chim vội vã lắng lo - sông dềnh dàng tĩnh lặng. Hai cảnh vật được đặt trong thế đối lập ngược chiều nhau càng như muốn khái quát cả đất trời đang biến đổi theo bước đi của thời gian. Rõ ràng chúng ta có thể cảm nhận được một tâm hồn thi sĩ nhạy cảm một cái nhìn sâu lắng của nhà thơ Hữu Thỉnh. Trên bầu trời lúc chớm thu ấy không chỉ có nhịp vận động vội vã của cánh chim chăm chỉ mà còn có một hình ảnh sinh động thú vị tự như chiếc cầu vồng nối giữa hai đầu cầu thời gian "Có đám mây mùa hạ Vắt nửa mình sang thu" Thủ pháp nhân hóa như một phím đàn nghệ thuật diệu kỳ được tấu lên từ bản hòa ca về sự biến đổi dao động của đất trời khắc họa lên hình ảnh đám mây mùa hạ thật tinh tế mà cũng vô cùng độc đáo. Chúng dùng dằng, chúng lưu luyến chưa nỡ rời xa. Có chăng hạ do dự chưa muốn qua thu ngập ngừng e ngại chưa dám đến. Đám mây mùa hạ mềm mại duyên dáng như một nhịp cầu bắc mình giữa hai đầu cầu thời gian: Mùa hạ -mùa thu. Sự phát hiện mới mẻ của Hữu Thỉnh càng tô điểm cho bức tranh giao mùa thêm sinh động đầy sắc thái gợi cảm. Đọc bốn câu thơ của nhà thơ Hữu Thỉnh chúng ta chợt nhận ra sự gặp gỡ thật ngẫu nhiên nơi tâm hồn của hai thi sĩ trong hai thời kỳ thật khác biệt về hình ảnh cánh chim và đám mây Quyết điểu quy lâm tầm túc thụ Cô vân mạn mạn độ thiên không (Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không) Tuy nhiên trong đoạn trích nhỏ từ thi phẩm "Mộ" của Hồ Chí Minh thiên nhiên mang nét u buồn, trầm ngâm. Không gian cũng lắng đọng nỗi buồn chứ không tươi sáng như "Sang thu" của Hữu Thỉnh. Có chăng do hai hoàn cảnh hai thời thế khác biệt. Một người trong cảnh lầm than của đất nước và xiềng xích trong cảnh nô lệ. Một người trong cảnh tự do, hòa bình. Một người trong cảnh kìm hãm. Một người trong cảnh tĩnh nhàn. Dù có như vậy thì hai hình ảnh hai giọng thơ vẫn tạo nên những phong cách riêng biệt cho từng thời đại in đậm dấu ấn của người thi sĩ. Bức tranh sang thu vĩnh hằng được tạc lên từ ngôn ngữ ấy từ đầu tới cuối đều mang những nét riêng biệt không thể nhầm lẫn. Bởi chăng nó được tạo lên từ một tâm hồn thi sĩ nhạy cảm một con người luôn muốn đi tìm những điều nhỏ bé mà kỳ diệu tinh xảo nhất của vũ trụ bao la. Đến cuối thi phẩm sự biến đổi của thiên nhiên đất trời trong khoảnh khắc hạ đã vơi dần mà thu còn chưa đến hẳn vẫn cứ mãi tràn đầy, trái tim người nghệ sĩ vẫn cứ mãi tâm huyết và lòng người đọc vẫn cứ mãi trào dâng cảm xúc "Vẫn còn bao nhiêu nắng Đã vơi dần cơn mưa" Sự vơi hụt của nắng của mưa trong thời khắc giao mùa trong thơ Hữu Thỉnh cũng góp phần không nhỏ trong sự thành công của "Sang thu". Nắng thu trong trẻo dịu dàng không còn gay gắt chói chang như nắng hạ. Mưa thu cũng vơi nhiều hơn so với những cơn mưa rào xối xả. Nhưng tín hiệu của khoảnh khắc ấy quá mơ hồ. Sự phân hóa giữa hai cửa ngõ của thời gian cũng chỉ là một đường ranh giới quá mức mong manh. Phải là một người nhạy cảm tinh tế lắm thì người thi sĩ ấy mới có thể cảm nhận được cái "vẫn còn" của nắng và cái "vơi dần" của mưa ấy. "Sấm cũng bớt bất ngờ Trên hàng cây đứng tuổi" Mưa hạ đã vơi vì thế mà âm thanh của sấm cũng không còn làm con người ta giật mình hốt hoảng. Những hàng cây đứng tuổi đã trải qua bao mùa thay lá, chúng đủ điềm nhiên đủ tĩnh lặng đủ chiêm nghiệm trước những biến động của mẹ thiên nhiên. Viết thơ nhưng lại gợi ý gửi tình ấy mới là cái tài của người nghệ sĩ. Và Hữu Thỉnh đã vô cùng thành công trong việc hoàn thành sứ mệnh ấy. Trong khoảnh khắc đất trời thiên nhiên giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu vẫn khiến lòng ta lắng đọng bởi những giây phút chiêm nghiệm về cuộc đời của người nghệ sĩ. Thủ pháp ẩn dụ được ngòi bút tác giả chạm nhẹ từng câu thơ vần chữ. Cảm nhận sự biến động của thiên nhiên đất trời Hữu Thỉnh chợt nghĩ đến cuộc đời của mỗi con người khi đã đứng tuổi. Phải chăng mùa thu của đời người đã bắt đầu trong một không gian yên tĩnh trầm lặng nhưng cũng nhẹ nhàng khép lại những tháng ngày sôi nổi bốc đồng của một tuổi trẻ nhiệt huyết. Và rồi những con người ấy qua bao thăng trầm sóng gió họ không còn bị chấn động bởi những tiếng sấm bất ngờ của ngoại cảnh. "Sang thu" đâu chỉ là sự chuyển giao của thiên nhiên mà còn là sự chuyển giao của cả đời người. Thiên nhiên từ xưa đến nay vốn luôn là đề tài bất tận của thi ca, đặc biệt trong đó là mùa thu. Mùa mà khiến cho tâm hồn con người ta trở nên thật lãng mạn. Ta cũng chợt thấy một thứ gì đó ở thời khắc này vừa man mác sầu vừa thấm đượm mùi vị đất trời chênh vênh. Vì thế hồn thi sĩ những người luôn mang trong mình một tâm hồn nhạy cảm, nồng nàn tinh tế sao không rung động cho được. Như một mạch suối ngầm xuyên suốt, mùa thu đi vào thơ ca từ cổ chí kim, làm nên bao thi phẩm tuyệt diệu. Vậy trăm năm sau thơ Hữu Thỉnh có gì đây khi mà nghệ thuật vốn luôn là một hành trình đầy khắc nghiệt, mọi thứ lặp lại và tầm thường đều sẽ rơi vào quên lãng. Ta có thể thấy từ thơ Đường cổ đến những câu Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, từ chùm thơ thu của Tam nguyên Yên Đổ đến những dòng thơ thu của ông hoàng thơ tình Xuân Diệu, tất cả đều man mác buồn, lạnh lẽo, hoang sơ. Cái riêng của Hữu Thỉnh là khi ông cảm nhận ngay tại khoảnh khắc giao mùa, khi mà mọi bước đi của thời gian đều thật mơ hồ và mong manh, không một ai để ý tới thì Hữu Thỉnh đã xuất hiện thổi một làn gió thu vào nền thi ca dân tộc. Một bước đã tạo được dấu ấn ngàn năm. Cái hay của bài thơ còn là ở mỗi dòng thơ năm chữ rất mực ngắn gọn, hàm súc, những thủ pháp nghệ thuật được sử dụng, hình ảnh thơ sinh động cũng rất gần gũi, ngôn ngữ trong sáng, giản dị, đều lắng lại những dòng suy nghĩ, những tư tưởng, tình cảm của nhà thơ gửi gắm, đối thoại với bạn đọc. Nhà thơ vốn không chỉ miêu tả mùa thu của thiên nhiên mà còn là miêu tả mùa thu của đời người. "Sang thu" vừa cho thấy sức cảm vừa cho thấy sự chiêm nghiệm của nhà thơ. Một mùa thu. Một đời người. Những khoảnh khắc đầy mong manh mơ hồ của giây phút bất tận trong không gian và thời gian. Hết thảy đều được tâm hồn người nghệ sĩ lắng lại để nâng niu, cảm nhận và trân quý. Mỗi một mùa thu qua đi có lẽ sẽ lại một hồn thơ nảy nở nhưng tôi luôn tin rằng "Sang thu" của Hữu Thỉnh sẽ mãi là một bản đàn quý tấu lên từng nốt trầm của mùa thu mãi khiến lòng người rung rinh ngả nghiêng trong nền thi ca dân tộc. Hết!
