Phân tích khổ cuối bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm tiến duật

"Không có kính rồi xe không có đèn

Không có mui xe, thùng xe có xước

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim."

​

Bài thơ khép lại bằng bốn câu thể hiện ý chí chiến đấu vì giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước của những người chiến sĩ lái xe Trường Sơn càng làm nổi bật tinh thần yêu nước của họ. Đó chính là động lực mạnh mẽ và sâu xa tạo nên sức mạnh phi thường của lính để vượt lên tất thảy khó khăn, bất chấp mọi hiểm nguy, gian nan) Khổ cuối đã tạo nên kết cấu đối lập, bất ngờ, sâu sắc giữa sự thiếu thốn về vật chất "không có kính, đèn, mui, thùng xe có xước" với sự giàu có tinh thần "có một trái tim". Trong hai câu thơ "Không có kính rồi xe không có đèn/không có mui xe thùng xe có xước", biện pháp liệt kê cùng điệp ngữ "không có" được lặp lại ba lần càng nhấn mạnh sự thiếu thốn đến trần trụi của những chiếc xe thiếu đi những bộ phận an toàn, méo mó, biến dạng vì chiến tranh càng làm nổi bật sự tàn khốc, ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Cấu trúc tăng tiến cùng quan hệ từ "vẫn" kết hợp hình ảnh hoán dụ "trái tim" cho thấy hiện thực càng khốc liệt bao nhiêu, tinh thần của người lính lại càng kiên cường, bất khuất bấy nhiêu. Bom đạn của quân thù có thể khiến những chiếc xe biến dạng, méo mó nhưng không thể đè bẹp được tinh thần, ý chí chiến đấu của các anh chiến sĩ lái xe. Cấu tứ đối lập cho thấy vật chất thiếu thốn với tinh thần dồi dào vẻ ngoài thương tích với bên trong là một trái tim lành lặn nguyên vẹn, đối lập giữa cái không có và có. Đối lập với những cái "không có" là một cái "có" : Đó là trái tim – sức mạnh của người lính. Trái tim ấy thay thế cho tất cả những thiếu thốn "không kính không đèn không mui", hợp nhất với người lính lái xe thành một cơ thể sống không gi tàn phá được. Trái tim yêu thương, trái tim can trường của người lính lái xe vừa là hình ảnh hoán dụ, vừa là hình ảnh ẩn dụ gợi ra biết bao ý nghĩa: Trái tim là hình ảnh hội tụ vẻ đẹp thiêng liêng: Tất cả vì miền Nam thân yêu, trái tim chứa đựng bản lĩnh hiên ngang, lòng dũng cảm tuyệt vời. Đó là trái tim cầm lái biết yêu thương, biết căm thù, trái tim rực lửa anh hùng, trái tim lý giải cội nguồn sức mạnh và chân lý chiến thắng: Không hải vũ khí tối tân làm nên điều kỳ diệu mà đó chính là tình yêu tổ quốc. Hình ảnh "trái tim'" trở thành nhãn tự của bài thơ, cô đúc ý toàn bài, hội tụ vẻ đẹp của người lính lái xe xẻ dọc Trường Sơn.