Phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm đông cởi trói cứu A Phủ - Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài

Đề bài: Phân tích tâm trạng và hành động nhân vật Mị trong đoạn văn sau:

"Những đêm mùa đông trên núi cao ... lao chạy xuống dốc núi"

Trích "Vợ chồng A Phủ" – Tô Hoài

Từ đó, hãy nhận xét về ngòi bút miêu tả tâm lí của nhà văn Tô Hoài.

​

Truyện ngắn " Vợ chồng A Phủ" tiêu biểu cho những thành công đầu tiên của Tô Hoài viết về đề tài Tây Bắc trong những năm kháng chiến chống Pháp. Sự am tường cuộc sống của người dân miền núi kết hợp với những thiện cảm sâu đậm đối với họ đã tạo nên những trang viết có sức ám ảnh lớn đối với người đọc. Làm nên thành công của truyện ngắn, Tô Hoài đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật, trong đó nổi bật và đáng chú ý nhất là biện pháp phân tích tâm lý và hành động của Mị trong từng chặng đường đời. Điểm nghệ thuật ấy thật sự phát sáng và thăng hoa trong đoạn văn miêu tả tâm lý và hành động của nhân vật Mị trong đêm mùa đông cứu A Phủ: "" Những đêm mùa đông trên núi cao ... lao chạy xuống dốc núi".

Mị vốn là cô gái xinh đẹp, hồn nhiên, yêu đời, tuổi xuân phơi phới. Vì món nợ truyền kiếp của cha mẹ, Mị trở thành con dâu gạt nợ nhà thống lý Pá Tra. Những khổ đau ở nhà thống lí đã biến Mị từ cô gái hồn nhiên yêu đời thành người đàn bà bị tước linh hồn, sống vô cảm không hạnh phúc, không tương lai, lúc nào cũng " lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa".

Ta tưởng khát vọng sống của Mị đã tàn lụi và chết hẳn. Thế nhưng không! Ngọn lửa tình yêu cuộc sống, khát vọng về hạnh phúc tự do vẫn âm ỉ cháy trong sâu thẳm tâm hồn Mị. Khi có điều kiện thuận lợi,ngọn lửa đó đã được khơi dậy và bùng lên. Và thực sự thì nó đã hai lần bùng lên mạnh mẽ. Lần thứ nhất vào đêm tình mùa xuân. Lúc đó âm thanh tiếng sáo bồi hồi, tha thiết, lơ lửng dập dìu vang lên mời gọi. Đã vậy lại thêm có men rượu nồng nàn. Tất cả những yếu tố trên cũng cộng hưởng làm cho những khát khao về hạnh phúc trong tâm hồn Mị hồi sinh. Lần thứ hai là lần Mị chứng kiến cảnh A Phủ bị trói đứng ngoài cột chờ chết. Cảnh ngộ đáng thương ấy đã lay động tâm hồn mị, làm sống dậy một cô Mị ham sống và mạnh mẽ ngày nào. Và nếu lần hồi sinh thứ nhất, Mị bị vùi dập phũ phàng, thì lần này, Mị đã thành công, tự giải thoát cho mình và cho một người cùng cảnh ngộ khác. Tâm trạng và hành động của Mị lần này cũng nhanh và mạnh mẽ hơn trước, điều đó thể hiện sự tất yếu trong sự phát triển tâm lí của nhân vật.

Không phải là đêm tình mùa xuân lãng mạn, lần này, tâm trạng, hành động của Mị được đặt trong bối cảnh những đêm mùa đông dài và buồn trên núi rừng Tây Bắc. Mùa đông rét buốt như cắt da cắt thịt, vì thế đêm nào Mị cũng dậy sớm thổi lửa để sưởi ấm. Trong những đêm đó, Mị gặp A Phủ đang bị trói đứng chờ chết giữa trời giá rét. Mấy đêm đầu, Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay với suy nghĩ "A Phủ là cái xác chết đứng đấy, cũng thế thôi". Tại sao Mị lại lãnh cảm, thờ ơ trước sự việc ấy? Phải chăng việc trói người đến chết là một việc làm bình thường ở nhà thống lý Pá Tra và ai cũng quen với điều đó nên chẳng ai quan tâm đến? Hay bởi Mị "sống lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi" nên Mị lãnh đạm, thờ ơ trước nỗi đau khổ của người khác?

Một đêm nữa lại đến, lúc đó mọi người trong nhà đã ngủ yên cả rồi, Mị lại thức dậy đến bếp đốt lửa lên để hơ tay. Lửa cháy sáng, "Mị lé mắt trông sang, thấy hai mắt A Phủ cũng vừa mở, một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại". Đó là dòng nước mắt của một kẻ nô lệ khi phải đối mặt với cái chết đến rất gần. Dòng nước mắt của A Phủ như một chất xúc tác đặc biệt, còn mạnh mẽ hơn cả men rượu, cả tiếng sáo đêm nào. Chính , "dòng nước mắt lấp lánh ấy" đã làm tan chảy lớp băng giá lạnh trong lòng Mị. Trước kia, khi lần đầu ý thức "con người" sống dậy sau bao năm chìm trong tăm tối, Mị chỉ thấy thương mình, thì lần này, lòng Mị chợt bồi hồi trước cảnh ngộ của một người khác. Bởi cảnh ngộ của người ấy khiến Mị nhớ lại đêm mùa xuân trước, Mị cũng bị A Sử trói đứng thế kia, "nhiều lần khóc, nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ, không biết lau đi được". Mị chợt nhận ra người ấy giống mình về cảnh ngộ, mà những người cùng cảnh ngộ rất dễ cảm thông cho nhau (đồng bệnh tương liên).

Mị tiếp tục nhớ lại những chuyện thật khủng khiếp lúc trước kia, "nó bắt trói đến chết người đàn bà ngày trước cũng ở cái nhà này"và mị nhận thấy cái chết sẽ đến với A Phủ: "chừng này chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét, phải chết". Hơn lúc nào hết, lí trí giúp Mị nhận ra bộ mặt của cha con thống lí "chúng nó thật độc ác". Nhớ đến những chuyện ngày trước, trở về với hiện tại, Mị đau khổ cay đắng cho thân phận của mình: "Ta là thân đàn bà, nó đã bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì chỉ còn biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi"... và phảng phất nghĩ "người kia việc gì mà phải chết". Thật sự, chẳng có lí do gì mà bọn thống lí Pá Tra bắt A Phủ phải chết vì cái tội để mất một con bò! Mị đã nhận rõ sự vô lí ấy.

Trong đầu Mị bỗng nhiên nghĩ đến cảnh A Phủ bỏ trốn và chính Mị sẽ là người chết thay cho A Phủ trên cái cột tưởng tượng đó. Thế nhưng, Mị vẫn không thấy sợ, sự suy tưởng của Mị là có cơ sở của nó. Cha con Pá Tra đã biến Mị từ một con người yêu đời, yêu cuộc sống, tài hoa chăm chỉ, hiếu thảo, tha thiết với tình yêu thành một con dâu gạt nợ, một kẻ nô lệ đúng nghĩa, chúng đã tàn ác khi trói một người đàn bà ngày trước đến chết thì chẳng lẽ chúng lại không đối xử với Mị như thế ư? Nhưng sao Mị lại không sợ? Phải chăng vì sống giữa địa ngục trần gian này, Mị sống cũng như chết, nên cái chết có lẽ không còn đáng sợ với Mị nữa, chẳng phải đã mấy lần Mị định ăn lá ngón tự tử đó sao?

Như vậy, chứng kiến "dòng nước mắt lấp lánh" của A Phủ, tâm trạng của Mị diễn biến phức tạp. Mị thông cảm với người cùng cảnh ngộ, Mị nhớ đến chuyện người đàn bà ngày trước, lí trí giúp Mị nhận ra bọn lãnh chúa phong kiến thật độc ác, Mị xót xa trước số phận của mình rồi Mị lại nghĩ đến A Phủ, sau đó Mị lại tưởng tượng đến cái cảnh mình bị trói đứng... Một loạt nét tâm lí ấy thúc đẩy Mị đến với hành động: dùng dao cắt lúa rút dây mây cởi trói cho A Phủ. Đó là một việc làm táo bạo và hết sức nguy hiểm nhưng nó phù hợp với nét tâm lí của Mị trong đêm mùa đông này.

Sau khi cắt dây cởi trói cho A Phủ, Mị cũng không ngờ mình dám làm một chuyện động trời đến vậy. Mị thì thào lên một tiếng "đi ngay" rồi Mị nghẹn lại. A Phủ vùng chạy đi còn Mị vẫn đứng lặng trong bóng tối. Ta có thể hình dung được nét tâm lí ngổn ngang trăm mối của Mị lúc này. Lòng Mị rối bời với trăm câu hỏi: Vụt chạy theo A Phủ hay ở đây chờ chết?. Thế là cuối cùng sức sống tiềm tàng đã thôi thúc Mị phải sống và Mị vụt chạy theo A Phủ. Trời tối lắm nhưng Mị vẫn băng đi. Bước chân của Mị như đạp đổ uy quyền, thần quyền của bọn lãnh chúa phong kiến đương thời đã đè nặng tâm hồn Mị suốt bao nhiêu năm qua. Mị đuổi kịp A Phủ và nói lời đầu tiên. Mị nói với A Phủ sau bao nhiêu năm câm nín: "A Phủ. Cho tôi đi! Ở đây thì chết mất". Vừa mới đây, Mị còn "không thấy sợ", vậy mà bây giờ, Mị lại sợ cái chết? Phải chăng, chính lúc này, khi đối diện với cái chết cận kề, sức sống, khát khao sống trong Mị mới bùng dậy mãnh liệt nhất? Câu nói cuối cùng ấy của Mị chứa đựng biết bao tình cảm và làm quặn đau trái tim bạn đọc. Đó chính là nguyên nhân - hệ quả của việc Mị cắt đứt sợi dây vô hình ràng buộc cuộc đời của mình.

Thế là Mị và A Phủ dìu nhau chạy xuống dốc núi. Hai người đã rời bỏ Hồng Ngài - một nơi mà những kỉ niệm đẹp đối với họ quá ít, còn nỗi buồn đau, tủi nhục thì chồng chất không sao kể xiết. Hai người rời bỏ Hồng Ngài và đến Phiềng Sa xây dựng lại cuộc đời. Chính sức sống tiềm tàng đã giúp Mị chiến thắng nỗi ám ảnh của cái ma thần quyền, cường quyền, chiến thắng nỗi sợ hãi cố hữu để dần dần giác ngộ kháng chiến, đứng vào hàng ngũ du kích, tham gia cuộc chiến đấu bảo vệ làng bản, bảo vệ hạnh phúc gia đình.

Đoạn trích không chỉ thể hiện phong cách nghệ thuật đặc sắc của Tô Hoài ở lối trần thuật hấp dẫn, lôi cuốn, giọng văn trầm lắng, ngôn ngữ giàu chất thơ, chất tính tạo hình và đậm phong vị miền núi... mà còn tạo ấn tượng đặc biệt ở nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật. Nhà văn ít miêu tả hành động mà chủ yếu là khắc họa tâm tư, thế giới đời sống nội tâm nhân vật. Nhà văn đã kiên trì dõi theo sự biến động trong tâm hồn Mị, tinh tế trong cách lựa chọn ngôn từ khi diễn tả những biến đổi ấy của Mị. Có cảm tưởng như Tô Hoài đang nhập thân vào nhân vật Mị, hòa mình vào dòng tâm tư ấy để nói giùm cô những trạng thái cảm xúc tinh tế nơi sâu thẳm tâm hồn.

Tô Hoài còn khéo léo dẫn những thôi thúc của ngoại cảnh làm cơ cở cho sự thức tỉnh trong tâm hồn Mị, đó chính là dòng nước mắt A Phủ. Quá trình thức tỉnh đó được miêu tả đi dần từ những cõi xưa về cõi nay, từ vô thức, tiềm thức đến ý thức. Đoạn văn không dài nhưng đủ để chúng ta cảm nhận được sức sống tiềm tàng, khát vọng sống, khát vọng tự do, sức phản kháng mãnh liệt trong nhân vật Mị và cũng đủ để chúng ta thán phục sự tinh tế trong ngòi bút miêu tả nội tâm của Tô Hoài.

Mị là nhân vật đặc biệt thành công của văn xuôi kháng chiến Việt Nam. Bằng lối kể chuyện lôi cuốn, hấp dẫn, nghệ thuật miêu tả nội tâm đặc sắc, trong đoạn văn trên, nhà văn đã khắc họa hình tượng nhân vật Mị với quá trình tâm lí đầy biến hóa ngẫu nhiên, bất ngờ mà vẫn logic. Khi xây dựng nhân vật, Tô Hoài đã thể hiện lòng yêu thương cảm thông, trân trọng đối với số phận khổ đau của người phụ nữ Tây Bắc vốn là nạn nhân của cường quyền, thần quyền, của tập tục cướp dâu gạt nợ... Không những thế, nhà văn còn thể hiện sự trân trọng ước mơ hạnh phúc, tự do của nhân vật và mở ra cho họ con đường đi đến tương lai tốt đẹp hơn. Đó chính là chiều sâu nhân đạo của truyện ngắn Tô Hoài.