Phân tích chi tiết bức ảnh cuối tác phẩm Chiếc Thuyền Ngoài Xa

Trong phần kết thúc truyện ngắn " Chiếc thuyền ngoài xa", nhà văn Nguyễn Minh Châu viết:

Những tấm ảnh tôi mang về, đã được chọn lấy một tấm. Trưởng phòng rất bằng lòng về tôi.

Không những trong bộ lịch năm ấy mà mãi mãi về sau, tấm ảnh chụp của tôi vẫn còn được treo ở nhiều nơi, nhất là trong các gia đình sành nghệ thuật. Quái lạ, tuy là ảnh đen trắng nhưng mỗi lần ngắm kĩ, tôi vẫn thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai lúc bấy giờ tôi nhìn thấy từ bãi xe tăng hỏng, và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ tôi cũng thấy người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh, đó là một người đàn bà vùng biển cao lớn với những đường nét thô kệch, tấm lưng áo bạc phếch có miếng vá, nửa thân dưới ướt sũng, khuôn mặt rỗ đã nhợt trắng vì kéo lưới suốt đêm. Mụ bước những bước chậm rãi, bàn chân giậm trên mặt đất chắc chắn, hòa lẫn trong đám đông..

(Theo Ngữ văn 12, Tập hai, NXB Giáo dục Việt Nam, 2019, tr. 77-78)

Cảm nhận của anh/chị về những khám phá, suy ngẫm của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng trong đoạn trích trên.

Bài làm:

Nguyễn Minh Châu là cái tên không thể không nhắc đến đối với sự nghiệp văn học nước nhà vì những ảnh hưởng to lớn của ông trong những năm Chiến tranh Việt Nam và đầu thời kỳ đổi mới. Là cây bút chuyên viết về cuộc sống thường nhật của con người và gửi đến nhiều thông điệp giàu ý nghĩa, cốt truyện và nhân vật hết sức đặc biệt đã khiến tên tuổi của nhà văn luôn nhận được quan tâm hàng đầu từ độc giả. Chiếc thuyền ngoài xa là truyện ngắn đậm tính triết luận thể hiện được sự suy tư, trăn trở của nhà văn Nguyễn Minh Châu về cuộc sống đói nghèo của hiện tại. Thành công của truyện ngắn được tạo nên bởi chính những hình ảnh, chi tiết ấn tượng, giàu giá trị biểu đạt, trong đó nổi bật nhất có thể kể đến chi tiết "tấm ảnh nghệ thuật trong bộ lịch cuối năm" :

"Những tấm ảnh tôi mang về.. hòa lẫn trong đám đông.."

Trước hết, chúng ta cần phải tìm hiểu về nhà văn Nguyễn Minh Châu. Nguyễn Minh Châu bén duyên với sự nghiệp cầm bút từ năm 1960, tác giả đã đóng góp một số lượng truyện ngắn không hề nhỏ cho văn đàn dân tộc, tác phẩm của ông có nhiều giá trị nghiên cứu và làm cho kho tàng văn học nước nhà trở nên phong phú vô cùng. Thật hiếm thấy một nhà văn nào như Nguyễn Minh Châu, ông cả đời chỉ viết về nhân vật trong thời kỳ chiến tranh và đi tìm những vẻ đẹp cất giấu bên trong nội tâm của con người. Ngòi bút và cái nhìn của tác giả có nhiều mới mẻ, để lại một ấn tượng sâu đậm trong lòng bạn đọc. Hơn nữa, có thể nhận định rằng Nguyễn Minh Châu trước năm 1975 là viết về chiến tranh cùng con người trong những năm tháng mưa bom bão đạn. Thế nhưng sau đó, ông đã trở nên mới mẻ hơn về quan niệm và tư tưởng nghệ thuật của mình.

Bằng tài năng của mình Nguyễn Minh Châu đã viết Chiếc thuyền ngoài xa. Truyện ngắn này là một tác phẩm thể hiện tài năng và bản lĩnh nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu trong thời kì đổi mới: Hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đời thường. Nguyễn Minh Châu đã miêu tả con người một cách hết sức chân thực và trần trụi trong một cuộc sống vô cùng đói nghèo, tăm tối, tác phẩmChiếc thuyền ngoài xa kể về cuộc hôn nhân và gia đình của người đàn bà làng chài. Mỗi chi tiết đều đóng vai trò quan trọng trong tác phẩm. Một tác phẩm hay không chỉ là một tác phẩm nêu bật được tư tưởng, mà còn viết được chi tiết khiến người đọc phải chú ý và cảm thấy gợi nhiều suy nghĩ. Trong đó có chi tiết bức ảnh của tác phẩm chiếc thuyền ngoài xa do Nguyễn Minh Châu gửi tới bạn đọc.

Trước hết, là sự quan sát, cảm nhận của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng về khung cảnh tự nhiên vùng biển, anh phát hiện một chuyện lạ: "Một chiếc thuyền lưới vó tiến thẳng vào chỗ anh". "Lúc bấy giờ trời đầy mù từ ngoài biển bay vào.. chèo thẳng vào trước mặt tôi." Con thuyền được bao xung quanh bởi một màu sương vô cùng tuyệt mĩ. Đó là một hình ảnh thực đẹp và thực là toàn bích. Mang lại giàu ý vị nghệ thuật, xứng đáng được xem là một hình đẹp mà một con mắt tinh đời và một trái tim yêu nghệ thuật mới có được. Thật vậy, nghệ sĩ Phùng phát hiện ra một vẻ đẹp "trời cho" trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp mà cả đời bấm máy có lẽ anh chỉ có diễm phúc gặp được một lần, đó là vẻ đẹp vừa cổ kính vừa mơ màng, vẻ đẹp giản dị, toàn bích.

".. trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu.. hướng mặt vào bờ." Trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyền biển lúc bình minh hùng thực sự xúc động, ngỡ ngàng, bối rối. Anh "ngất ngây" trong sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu. Niềm hạnh phúc của người nghệ sĩ chính là cái hạnh phúc của khám phá và sáng tạo.

"Tất cả khung cảnh ấy.. như có cái gì bóp thắt vào". Dường như trong hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa giữa trời biển mờ sương, Phùng đã bắt gặp cái tận Thiện, tận Mĩ, thấy tâm hồn mình như được gột rửa, trở nên thật trong trẻo, tinh khôi bởi cái đẹp hài hòa, lãng mạn của cuộc đời.

"Chẳng biết ai đó.. trong ngần của tâm hồn". Bằng cách sử dụng câu văn ngắn, dài linh hoạt, lối so sánh, liên tưởng, tưởng tượng độc đáo, Nguyễn Minh Châu đã phác họa nên các hình ảnh vừa hiện thực vừa lãng mạn, đồng thời thể hiện khả năng quan sát tinh tế..

Tấm ảnh chiêc thuyền ngoài xa của Phùng có giá trị nghệ thuật cao: "Những tấm ảnh tôi mang về.. rất bằng lòng". Tấm ảnh có giá trị lâu bền, được mọi người yêu thích, được treo rất nhiều nơi, nhất là trong các gia đình sành nghệ thuật. Sự đánh giá cao ấy xứng đáng với công sức Phùng đã bỏ ra để "phục kích" nhiều ngày mới "Chộp" được.

"Không những trong bộ lịch năm ấy.. sành nghệ thuật". Nghệ sĩ Phùng đặc biệt ấn tượng về hiệu ứng màu sắc lúc anh chụp ảnh, là niềm hân hoan khi anh phát hiện ra vẻ đẹp tuyệt trần của ngoại cảnh. Phải chăng tác giả muốn nói sau khi tước bỏ mọi lớp sơn hào nhoáng bên ngoài, cái chất thật của cuộc đời khi hiện ra chỉ là hai màu đen trắng nhưng nó không hoàn toàn xám xịt, đen tối mà nếu để hết tâm trí nhìn ngắm, người ta vẫn có thể phát hiện ra những điểm hồng nào đó như cuộc đời thầm lặng, vô danh của người phụ nữ kia.. có rất nhiều phẩm chất đáng quý.

".. tuy là ảnh đen trắng.. màu hồng hồng của ánh sương mai". Đối với nghệ sĩ Phùng tuy chụp được tấm ảnh toàn Mĩ nhưng dường như tâm trạng của anh vẫn còn nhiều băn khoăn ray rứt. Bởi vì mỗi lần "ngắm kĩ" rồi lại "nhìn lâu hơn", Phùng còn nhìn thấy từ tấm ảnh, đằng sau tấm ảnh, hình ảnh người đàn bà hàng chài, những con người khốn khổ.. Đó là hiện thực đời sống. Nghệ thuật phải bắt nguồn từ cuộc đời, từ hiện thực đời sống. Đúng như chính tác giả từng nói: ".. Ở một phía khác, cũng phải nói thật với nhau rằng: Mấy chục năm qua, tự do sáng tác chỉ có đối với lối viết minh họa, văn học minh họa, với những cây bút chỉ quen với công việc cài hoa, kết lá, vờn mây cho những khuôn khổ đã có sẵn mà chúng ta quy cho đấy đã là tất cả hiện thực đời sống đa dạng và rộng lớn. Nhà văn chỉ được giao phó công việc như một cán bộ truyền đạt đường lối chính sách bằng hình tượng văn học sinh động, và do nhiều lý do từ những ngày đầu cách mạng, các nhà văn cũng tự nguyện tự giác thấy nên và cần làm như thế (thậm chí có phần nào các nhà văn mới đi theo cách mạng và kháng chiến còn coi đó là cái mới, là hoàn cảnh" lột xác "). Từ đấy rồi trở thành thói quen.."

".. và nếu nhìn lâu hơn.. đang bước ra khỏi tấm ảnh". Người phụ nữ hàng chài nghèo khổ vừa phải lo cái ăn, cái mặc cho một lũ con, vừa bị chồng đánh liên miên "ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng". Cái khổ, cái nghèo của chị hiện ra trong hình dáng "tấm lưng áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng, khuôn mặt rỗ mệt mỏi, đã nhợt trắng vì kéo lưới suốt đêm". Hình ảnh nhẫn nhục, cam chịu của chị khi bị chồng đánh, không hề kêu lên một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn. Ngoài ra, còn thằng Phác, chị nó, và cả lão đàn ông cục mịch, vũ phu. Đó là những mảnh đời khốn khổ, mà để lại ấn tượng sâu đậm nhất trong tâm trí Phùng vẫn là hình ảnh người phụ nữ hàng chài. Chị là đại biểu cho những kiếp người lao động vất vả trăm chiều. Hạnh phúc trong cuộc đời họ là những điều rất đơn sơ, giản dị nhưng không phải bao giờ cũng có được (lúc gia đình hòa thuận, vui vẻ/lúc nhìn đàn con được ăn no). Cuộc đời họ bình thường, thầm lặng, vô danh không ai biết đến nhưng họ là số đông, là thành phần đại đa số của cư dân trên mặt đất này "bàn chân chị giậm lên mặt đất chắc chắn, hòa lẫn trong đám đông". Họ chính là đám đông đã bám gốc rễ trên trên hành tinh này từ thuở có loài người. Nhưng khổ nỗi, đám đông ấy dường như xa lạ với những bức ảnh tuyệt mĩ thể hiện cuộc sống của họ, nói cách khác, tấm ảnh nghệ thuật Chiếc thuyền ngoài xa đẹp như mơ đó chỉ là cái vỏ bề ngoài, đằng sau nó còn có những cuộc sống rách rưới, đói nghèo. Tấm ảnh ấy vẫn cứ nằm bất động ở một nơi sang trọng trong những gia đình sành nghệ thuật!

Nghệ thuật xuất phát từ cuộc sống. Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng có vẻ đẹp lí tưởng như nghệ thuật. Điều này không mới. Cách ta hơn sáu mươi năm, Nam Cao chẳng đã từng nói "Nghệ thuật không cần phải là.. không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than.." (Giăng sáng - 1943). Người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng bị ám ảnh mỗi khi nhìn lại tấm ảnh, vì có thể anh nghĩ rằng tấm ảnh đó sang trọng quá, xa cách quá với cuộc sống của những người lao động nghèo khổ kia. Nó chỉ là cái vỏ bọc của những mảnh đời bất hạnh mà những người không trực tiếp chứng kiến như anh thì sẽ không bao giờ cảm nhận được một cách đầy đủ đằng sau tấm ảnh kia chứa đựng những gì. Giữa nghệ thuật và cuộc sống vẫn còn một khoảng cách. Anh muốn thấu hiểu, chia sẻ, cảm thông nhiều hơn với nỗi đau của người khác bằng tất cả tấm lòng, vì thế mà anh "ngắm kĩ" rồi lại "nhìn lâu hơn", Phùng muốn đào bới những gì trong một tấm ảnh rất quen thuộc của chính mình? Âu đó cũng là cái tâm của người say mê nghệ thuật.

Ngoài ra, trong đoạn văn, ngoài những câu văn ngắn còn có câu văn dài ngắt ra nhiều vế thể hiện nhiều ý của hiện thực đời sống con người, phép điệp từ ngữ, phép thế.. được sử dụng thích hợp..

Tấm ảnh nghệ thuật chiếc thuyền ngoài xa đẹp như mơ đó chỉ là cái vỏ bề ngoài, đằng sau nó còn có những cuộc sống, thân phận đầy bi kịch, những mảnh đời lam lũ, vất vả, đói nghèo.. Giữa nghệ thuật và cuộc sống vẫn còn một khoảng cách. Phùng muốn thấu hiểu, chia sẻ, cảm thông nhiều hơn với nỗi đau của người khác bằng tất cả tấm lòng, vì thề mà anh "ngắm kĩ" rồi "nhìn lâu hơn" tấm ảnh quen thuộc của mình. Đằng sau bóng dáng thấp thoáng ẩn hiện của người phụ nữ này là trái tim nhân đạo của người nghệ sĩ. Phùng muốn nghệ thuật gắn liến với cuộc đời, nếu không thì tấm ảnh đẹp như mơ kia mãi mãi vẫn chỉ là chiếc thuyền ngoài xa! Người kể chuyện là nhân vật Phùng, cũng chính là sự hóa thân của tác giả, tạo điểm nhìn trần thuật sắc sảo, giúp lời kể chuyện trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục. Nghệ thuật khắc họa nhân vật thông qua cách tạo tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống (Với Phùng, đó là việc chứng kiến lão đàn ông đánh vợ không chỉ một lần, sau phát hiện thứ nhất- vẻ đẹp của thuyền biển lúc sớm mai). Sử dụng ngôn ngữ linh hoạt, sáng tạo.. phù hợp với việc thể hiện tính cách nhân vật. Chính tất cả những điều đó giúp cho Phùng có sự thay đổi trong nhận thức, suy ngẫm, anh có cách nhìn đời khác hẳn, anh hiểu sâu thêm về tính cách người đàn bà, chị em thằng Phác, người bạn - đồng đội của mình (Đẩu) và hiểu thêm chính mình.

Như vậy, Nguyễn Minh Châu (1930-1989) là người không ngừng trăn trở về số phận nhân dân và trách nhiệm của nhà văn. Bằng tài năng của mình Nguyễn Minh Châu đã viết Chiếc thuyền ngoài xa. Truyện ngắn này là một tác phẩm thể hiện tài năng và bản lĩnh nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu trong thời kì đổi mới: Hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đời thường. Đoạn kết tác phẩm đã để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc đặc biệt là giá trị mà nó mang lại cho chúng ta cho tới tận bây giờ.

Tóm lại, bằng những nỗ lực của bản thân, Nguyễn Minh Châu đã khắc họa các nhân vật cũng như những triết lí nhân sinh thật rõ nét và sắc sảo. Rời vùng biển với khá nhiều ảnh, người nghệ sĩ Phùng đã có một tấm được chọn vào bộ lịch "tĩnh vật hoàn toàn" về cuộc sống chân thật năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh được chọn trong bộ lịch, người nghệ sĩ đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ ấy bước ra từ bức tranh. Với lối kết cấu vòng tròn: Mở đầu là đi tìm ảnh, kết thúc là ngắm nhìn ảnh mà ngẫm nghĩ, chiêm nghiệm nhằm nhấn mạnh tính triết lí của truyện nhà văn đã đưa đến cho độc giả nhiều trải nghiệm thú vị. Giọng văn trầm lắng, suy tư, nhiều dư vị, nhiều liên tưởng bất ngờ. Đúng như Tô Hoài đã từng nói: "Đọc Nguyễn Minh Châu, người ta thấy cuộc đời và trang sách liền nhau. Chặng đường đời hôm nay cũng như từng đoạn sáng tạo trên giấy của tài năng. Những cái tưởng như bình thường lặt vặt trong cuộc sống hằng ngày dưới con mắt và ngòi bút của Nguyễn Minh Châu đều trở thành những gợi ý đáng suy nghĩ và có tầm triết lý."