Tình yêu đôi lứa vốn là đề tài muôn thưở của thi ca. Đặc biệt là những cuộc tình dang dở hoặc là tình yêu đơn phương từ một phía. Trong ca dao Việt Nam, ta bắt gặp hình ảnh chàng trai "trèo lên cây bưởi hái hoa", rồi thẫn thờ "buớc xuống vườn cà" nuối tiếc cho cuộc tình duyên trắc trở "Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc / Em có chồng rồi anh tiếc lắm thay". Trong thơ mới không ít lần nguời đọc bất gặp những cảnh tình bi đát ấy: Em ngồi trong song cửa Anh đứng dựa tường hoa Nhìn nhau và lệ ứa Một ngày một cách xa. (Một mùa đông, Lưu Trọng Lư). Trong những cuộc tình mất mát, phôi pha ấy, thường thì chúng ta cảm nhận được nỗi đau vô bờ của chủ thể trữ tình, đau đến mức xé gan, ruột, ngỡ như chẳng thể nào sống nổi. Đấy là mối tình muôn thuở của nhân sinh. Cũng trong cảnh ngộ đó, ấy thế mà, điều này có thể do sự khác nhau về văn hóa hoặc khác nhau về tầm vóc thi nhân, đã xuất hiện một tiếng thơ hoàn toàn khác. Sự mất mát, không được tình yêu bù đắp không hề khiến tiếng thơ rơi vào bi lụy. Ngược lại, tiếng thơ đó hoàn toàn bình tĩnh, đầy cao thượng trước sự hờ hững của giai nhân mà mình tôn thờ. Pu-skin, cái tôi độ lượng của niềm đau khôn tả. Toàn bộ bài thơ có hai câu, được mở đầu bằng cụm tôi yêu em (trong bản nguyên: Tôi đã yêu em). Cụm từ này được lặp lại lần thứ ba. Quả là một mật độ dày đặc, bởi tổng thể bài thơ chỉ có 66 chữ (căn cứ theo bản dịch). Đấy là chưa kể bài thơ được chốt lại bằng cụm từ: Tôi đã yêu em. Xem ra, suốt bài thơ, dù có nói gì đi nữa thì thanh âm vang vọng nhất là tôi yêu em. Dịch giả (Thuý Toàn) sử dụng lại cụm từ này đặt nhan đề cho bài thơ (trong bản nguyên, bài thơ không có chủ đề). Hai cầu thơ đầu chuyển tải thông điệp: Tôi đã yêu em từ trước, đến bây giờ, lúc làm bài thơ này, tôi vẫn còn yêu em. Đấy là tình yêu sâu đậm, vững chắc qua thời gian. Lấy kích thước thời gian đo lường tình yêu, Pu-skin ngầm định tình yêu ấy sẽ trường cửu, sẽ không bao giờ thay đổi. Thế mà bỗng xuất hiện chứ nhưng ngay đầu câu thơ thứ ba. Đấy là con chữ gây ra sự đứt gãy. Không đứt gãy về mặt tình yêu mà đứt về mặt nhận thức tình yêu. Tôi vẫn yêu nhưng ý thức được tình yêu ấy sẽ gây phiền toái cho ngưòi mình yêu. Rõ ràng đây là một cuộc tình đơn phương. Người con gái chưa có ý định trả lời tình yêu của người con trai. Do đó mới có chuyện anh ta không muốn làm cho nàng "bận lòng thêm nữa". Chàng trai thấu hiểu điều đó. Lời bộc bạch tăng cấp. Bài thơ là cả lời bộc bạch của chàng trai về mối tình không trọn vẹn của mình. Ta thấy, ngay cả khi không thể đến được, con tim yêu ấy vẫn luôn thổn thức vì tình. Tình yêu chân thành và có nhiều cấp độ. Nếu hai câu thơ đầu khẳng định cấp độ bền vững của tình yêu mà vì thế độc giả có thể đoán định mãi mãi về sau tình yêu ấy vẫn luôn ngự trị trong tâm hồn chàng trai, thì bốn câu cuối, chàng trai bộc lộ sự tha thiết của lòng mình. Các sắc thái tình yêu có thể được liệt kê như sau: Tình yêu thầm. Tình yêu không cầu mong sự đáp đền Tình yêu rụt rè Tình yêu ghen tuông Tình yêu chân thành Tình yêu đầm thắm Tất cả các cung bậc trên chỉ nhằm hướng đến điều này: Tình yêu của chàng trai là chân thành, hồn nhiên đa sắc thái, cung bậc như bản chất của chính tình yêu. Tình yêu ấy là có thật và sẽ mãi mãi không phai tàn. Những bày tỏ tình yêu theo các cung bậc trên thì ai cũng có thể. Chỉ có điều này là của riêng Pu - skin: Dầu bị người mình tôn thờ hờ hững, trái tim yêu ấy vẫn không hề thù hận hay ghét bỏ mà càng yêu thương hơn. Đỉnh điểm của tình yêu là sự hi sinh. Chàng trai mang trái tim thổn thức của Pu - skin: Cầu em được người tình như tôi đã yêu em. Theo các nhà "Pu - skin học", bài thơ này được sáng tác khi Pu - skin theo đuổi cô nàng An - na Ô - lê - nhi - na mà không được đáp tình. Do vậy có một nghịch lí: Không được yêu nhưng vẫn yêu và sẽ mãi mãi còn yêu như đã phân tích bên trên. Nhưng nghịch lí này có hạt nhân hợp lí, bởi lẽ toàn bộ bài thơ là lời tỏ tình: Nói không hi vọng nhưng vẫn ngầm chứa hi vọng. Ngay cả khi thi nhân "Cầu em được người tình như tôi đã yêu em" thì vẫn ngầm nghĩa em không tìm được ai yêu em bằng tôi, điều này đồng nghĩa với sự tỏ bày chỉ có tôi là người yêu em sâu nặng nhất. Vậy thì hà cớ gì mà em không yêu tôi Thoạt đọc, bài thơ toát lên âm hưởng cam chịu, thủ phận bên lề nhưng ngầm kĩ, đây là lối tỏ tình hiệu quả nhất. Chính cái cách nhún mình xuống ấy lại chính là cách đề cao mình nhất. Tình yêu của thi nhân dành cho nữ hoàng của lòng mình quả thật độc đáo vô cùng. Bằng cách tự hạ mình trước bóng hồng kiêu sa kia, thi nhân gợi cho người đọc ý nghĩ, nếu không yêu chàng trai Với tấm chân tình ấy, thì người đẹp kia quả thật chẳng khôn tí nào? Pu - skin quả thật đáo để ấy thế mà, trong đời thực, Pu - skin đã đành phải ôm mối hận tình. Giai nhân kiêu sa khước từ trái tim thao thức vì tình kia. Ấy cũng là lẽ thường tình của cuộc đời. Phải chăng người ấy chưa phải là "cái xương sườn" của Pu - skin hoặc chưa phải là một nửa của đời thi sĩ. Dẫu sao thì nhờ cuộc tình không thành ấy, thi nhân đã để lại cho đời một áng thơ tình kì diệu diễn tả tâm trạng của người không được yêu nhưng vẫn tràn đầy cảm hứng yêu. Bên cạnh việc thay đổi các sắc thái, cung bậc tình yêu, bài thơ có sự thay đổi "điểm nhìn" dẫn đến giọng điệu thơ cũng có sự đổi thay: Hai câu đầu: Nhà thơ "đọc" tâm trạng mình. Hai câu 3, 4: Nhà thơ hướng cái nhìn sang "em", "đọc" cảm xúc của em. Ba câu 5, 6, 7: Nhà thơ lại bộc bạch lòng mình. Như thế lời thơ dẫu chỉ là của một người nhưng nhờ cách di chuyển điểm nhìn này nên luôn có sự hiện diện của người thứ hai (em). Câu thơ cuối lại gợi sự hiện diện của "người thứ ba". Kẻ ấy là "cái cớ" để làm nổi bật tình cảm của "tôi". Cách làm này của Pu - skin thật lợi hại. Nếu chỉ là chuyện tình cảm của "tôi" không thì "em" đâu nhận ra độ chân thành và sâu nặng, phải có "người thứ ba" kẻ giả định đứng vào vị trí tình cảm của "tôi", thì "em" mới thấu được mọi nhẽ. Pu - skin quả là thiên tài khi có cách bộc bạch tình yêu theo kiểu thay thế - tương phản ngầm này. Bằng lời thơ thủ thỉ, tâm tình, pha chút trách móc hóm hỉnh của một người "vai trên" nhưng vờ đóng vai kẻ dưới, Pu - skin đã khắc họa thành công một trái tim yêu vĩnh hằng, yêu đến mức ngậm ngùi cả tấm chân tình. Bằng cách ấy, bà thơ là lời tỏ tình bất hủ của mọi thời đại.
