NLVH về mục đích và tác dụng của việc học trong văn bản Bàn luận về phép học

Đề bài: Mục đích và tác dụng của việc học trong văn bản Bàn luận về phép học (Nguyễn Thiếp)



Phần trích Bàn luận về phép học của La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp nằm trong bài tấu ông gửi vua Quang Trung vào tháng 8 - 1791, đã thể hiện rất rõ quan niệm của người viết về mục đích và tác dụng của việc học. "Ngọc không mài, không thành đồ vật; người không học, không biết rõ đạo", văn bản mở đầu bằng một câu châm ngôn hàm súc, là chân lý đúc rút từ cuộc sống. Một viên ngọc không mài sẽ mang vẻ sần sùi, thô ráp của tự nhiên, giống như người mà không học tập, trau dồi sẽ thiếu hiểu biết, khó mà làm được việc lớn.. Câu nói khẳng định ý nghĩa, vai trò của việc học, việc trau dồi, nâng cao kiến thức, trình độ. Hai câu tiếp theo lần lượt giải thích khái niệm của "đạo" và khẳng định mục đích chân chính của việc học. Học để làm người, để biết đối nhân xử thế. Điều này phù hợp với nền Nho học xưa: Coi trọng lễ nghĩa, lễ giáo, lấy sự thực nghiệm chứng minh làm trọng. Hai câu bổ trợ cho nhau, mạch lạc, rõ ràng, cặn kẽ. Cách đặt vấn đề của tác giả rất ngắn gọn, trong sáng và dễ hiểu, thuyết phục bạn đọc về nền tảng của "chính học". Các câu văn tiếp theo của đoạn nêu thực trạng của việc học: "Nền chính học bị thất truyền". Người viết đã thẳng thắn chỉ ra biểu hiện của nó, đó là cách học sai lệch "học hình thức", học máy móc, giáo điều, học để điểm danh, "hòng cầu danh lợi". Bệnh thành tích khiến con người ta chạy theo bằng cấp, chức tước, "không còn biết đến tam cương, ngũ thường". Điều đó dẫn đến "Chúa tầm thường, thần nịnh hót". Vua chúa - người đứng đầu một nước lại bị mục ruỗng kiến thức, nhìn người bằng trao đổi tiền tài; cân nhắc, dùng những người có vỏ mà không có lõi, thì xã tắc có còn phát triển, an yên? Những quan lại rường cột điều hành nhà nước lại không có thực đức, thực tài, chỉ biết uốn lưỡi để bợ đỡ, lấy lòng chúa, hống hách lộng hành, liệu đất nước có được số vận dài lâu, phong tục phồn thịnh? Theo cách lập luận nhân quả tự nhiên logic, "những điều tệ hại ấy" đều dẫn đến hậu quả rất nghiêm trọng: "Nước mất nhà tan". Khi biến cố xảy đến, đất nước lao đao không có nhân tài, kết quả đó âu cũng là điều hiển nhiên. Cách nói bộc trực, không kiêng nể, ngại ngần cùng giọng điệu thú vị: Lúc mạnh mẽ khẳng khái, lúc giễu cợt mỉa mai đã làm nổi bật tính chiến đấu triệt để của văn bản. Chỉ bằng hai câu văn ngắn, tác giả đã phản ánh đúng thực trạng của việc học, phê phán gay gắt lối học đương thời. Lời văn khúc chiết, sỗ sàng nhưng không thất lễ, mạo phạm, mà nói chỗ nào tỏ tường chỗ đó. Tác giả rất khéo léo khi nắm bắt được tâm lí của vị quân vương chính ngôi, ấy là luôn mong muốn vương triều của mình được dài lâu, nên Nguyễn Thiếp đã nêu ra một loạt các vấn đề nổi cộm trước để khiến vua nóng lòng muốn xem cách giải quyết, từ đó tăng tính thuyết phục, hấp dẫn cho những giải pháp của việc học. Có thể thấy, La Sơn Phu Tử phải rất hiểu vua Quang Trung, vua Quang Trung cũng hiểu được tấm chân tình và tâm huyết của người viết. Phần cuối cùng kết thúc văn bản, tác giả khẳng định tác dụng của việc học bằng cách nêu ra một số phương pháp học tập đúng đắn cùng tương lai của đất nước nếu chấn hưng nền giáo dục. Phép liệt kê những giải pháp cho việc học: Phổ cập giáo dục, học sách của Chu Tử, học phải tuần tự, học phải hiểu, biết tóm lược và thực hành.. kết hợp với câu phủ định "Xin chớ bỏ qua" ở cuối đoạn cho thấy quan điểm và suy nghĩ rất thiết thực, tiến bộ, nhân văn của Nguyễn Thiếp. Các câu văn còn lại được ngắt thành những đoạn văn đặc biệt, nhấn mạnh kết quả và tương lai tươi sáng, phồn thịnh của đất nước khi cách tân nền giáo dục "Kẻ nhân tài mới lập được công, nhà nước nhờ thế mà vững yên.. Đạo học thành thì người tốt nhiều; người tốt nhiều thì triều đình ngay ngắn mà thiên hạ thịnh trị." Đó cũng chính là tác dụng của việc học. Học giúp con người mở rộng kiến thức và vốn hiểu biết, phát triển các phẩm chất tốt một cách toàn diện, để có thể lập công danh và phát triển đất nước và xây dựng nền văn minh. Các đoạn cuối bài có ý văn rõ ràng, giọng điệu sôi nổi, khẩn trương, thúc giục, lời lẽ tha thiết chân thành, lập luận chặt chẽ, giúp tác giả hoàn chỉnh hơn mục đích của việc học: Học không chỉ để làm người mà còn để lập công, cống hiến cho quê hương, đất nước. Có thể thấy, quan điểm về mục đích và tác dụng của việc học của Nguyễn Thiếp rất sâu sắc và tiến bộ, mãi đi với thời đại, giống với tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh 158 năm sau "Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại".