Đại Thắng Minh hoàng hậu (chữ Hán: 大勝明皇后;? - 1000), dã sử xưng gọi Dương Vân Nga (楊雲娥), là Hoàng hậu của 2 vị Hoàng đế thời kỳ đầu lập quốc trong Lịch sử Việt Nam là Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Bà đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê. Khi người con trai của bà với Đinh Tiên Hoàng tên Đinh Toàn lên kế vị còn nhỏ tuổi, bà trở thành Hoàng thái hậu nhiếp chính. Trong tình thế khó khăn của Hoàng vị con trai mình, bà đã chủ động nhường Hoàng vị cho Phó vương Thập Đạo tướng quân Lê Hoàn, trở thành Minh Càn Quảng Hiếu hoàng đế lập ra nhà Tiền Lê. Sau khi đoạt được Hoàng vị, Lê Đế lập Dương thị làm một trong các Hoàng hậu của ông, tôn hiệu là Đại Thắng Minh hoàng hậu. Vì là một người đàn bà quyền lực của 2 triều đại quan trọng, sử sách thường gọi bà với cái tên trang trọng là Dương hậu (楊后) hay Dương thái hậu (楊太后). Hiện nay, trong các đền thờ, tên đường và các tác phẩm văn học nghệ thuật, người Việt gọi bà là Thái hậu Dương Vân Nga (太后楊雲娥) hay Lưỡng triều hoàng hậu Dương Vân Nga (兩朝皇后楊雲娥). Tên gọi và xuất thân Đại Việt sử ký toàn thư (大越史記全書) chỉ cho biết bà họ Dương, không nói bà tên là gì và cũng không biết xuất thân của bà ra sao. Từng có nhiều thuyết về tên gọi và xuất thân của bà như sau: Bà tên là Dương Ngọc Vân: Theo cuốn sách "Nhà Đinh dẹp loạn và dựng nước" của Nguyễn Danh Phận thì Dương Ngọc Vân là con gái của Dương Tam Kha. Theo cuốn sách "Võ tướng Thanh Hóa trong lịch sử dân tộc" của Trần Văn Thịnh thì Dương Ngọc Vân là con gái của Dương Nhị Kha. Dương Nhị Kha là anh trai của Dương Tam Kha. Bà tên là Dương Vân Nga: Theo giai thoại dân gian, Dương Vân Nga là con gái của ông Dương Thế Hiển, quê ở vùng Nho Quan, Ninh Bình. Cái tên Vân Nga là ghép từ Vân Long và Nga My là tên thôn quê cha mẹ bà. Phả hệ họ Ngô Việt Nam gọi bà là Dương Vân Nga nhưng lại cho rằng bà là mẹ sứ quân Ngô Nhật Khánh. Đinh Tiên Hoàng dẹp xong Nhật Khánh, lấy bà làm vợ, sau đó đưa người con gái riêng của bà - tức em Ngô Nhật Khánh - làm vợ Đinh Liễn. Tuy nhiên, quan điểm này không vững do nhiều tình tiết không hợp lý (xem ở dưới). Không khẳng định bà tên là gì: Theo cuốn sách "Nhìn lại lịch sử" của Lã Duy Lan, Phan Duy Kha và Đinh Công Vĩ thì Dương thị đã lần lượt trở thành vợ của ba vị vua là Ngô Xương Văn, Đinh Bộ Lĩnh và Lê Hoàn. Đinh Bộ Lĩnh sau khi thắng Ngô Xương Văn đã lấy vợ của Ngô Xương Văn là Dương thị vì mục đích chính trị. Ngày nay, trong các đền thờ, người Việt đều gọi bà với cái tên trân trọng là Thái hậu Dương Vân Nga. Nhiều đường phố và trường học ở Việt Nam mang tên Dương Vân Nga. Hoàng hậu nhà Đinh Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng là Đại Thắng Minh Hoàng đế (大勝明皇帝), đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư. Đinh Đế cho xây cung điện, chế triều nghi, định phẩm hàm quan văn, quan võ. Theo Đại việt sử ký toàn thư, Đinh Đế lập 5 hoàng hậu là Đan Gia, Trinh Minh, Kiều Quốc, Cồ Quốc và Ca Ông. Tuy nhiên, không thấy nói đến bà là ai trong số 5 vị trên. Theo sử sách, năm Kỷ Mão 979, Đinh Đế cùng con trai Nam Việt vương Đinh Liễn bị viên hoạn quan Đỗ Thích ám sát. Trước đó Thái tử Đinh Hạng Lang bị Đinh Liễn giết. Đinh Toàn là con Dương hoàng hậu và là con trai còn lại của Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi. Dương hoàng hậu trở thành Thái hậu. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu gần đây có xu hướng bác bỏ giả thiết cho rằng cha con Đinh Tiên Hoàng là do Đỗ Thích giết mà đặt giả thiết thủ phạm chính là Lê Đại Hành cùng với sự hậu thuẫn của Dương Vân Nga. Họ lý giải rằng Lê Hoàn muốn toan tính lấy ngôi, còn Dương Vân Nga trong cuộc tranh đua với các hoàng hậu khác để giành ngai vàng cho con trai nên đã cấu kết với Lê Hoàn. Hoàng hậu nhà Tiền Lê Đền vua Lê Đại Hành, nơi thờ Dương Vân Nga Đinh Toàn khi đó mới 6 tuổi, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn là nhiếp chính. Các đại thần Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp thấy quyền lực rơi vào tay Lê Hoàn, lại nghi Dương Thái hậu cùng Lê Hoàn tư thông nên cử binh đến đánh. Lê Hoàn dẹp tan, Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp đều bị giết. Phò mã nhà Đinh là Ngô Nhật Khánh bỏ trốn vào nam, cùng vua Chăm Pa với hơn nghìn chiến thuyền định đến đánh kinh đô Hoa Lư nhưng bị bão dìm chết. Năm 980, quân Tống chuẩn bị sang đánh, Dương hoàng hậu cùng triều thân tôn Lê Hoàn lên làm Hoàng đế, xưng tôn hiệu Minh Càn Quảng Hiếu hoàng đế (明乾廣孝皇帝), lập nên nhà Tiền Lê. Sau khi chiến thắng quân Tống, ông lập Dương Thái hậu trở thành một trong năm Hoàng hậu của ông, tôn hiệu là Đại Thắng Minh hoàng hậu (大勝明皇后). Qua việc gọi bà là Đại Thắng Minh hoàng hậu, có thể thấy được vai trò của bà trong hoàng cung nhà Đinh. Các sử gia rất nặng lời với Lê Hoàn trong việc này, vì trái với đạo quần thần. Năm 1000, bà qua đời, thọ 48 tuổi, cùng năm với con trưởng của Lê Hoàn là Hoàng thái tử Lê Long Thâu. Nhận định Các sử gia phong kiến đặc biệt chỉ trích Lê Hoàn trong việc lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên viết: "Đạo vợ chồng là đầu của nhân luân, dây mối của vương hóa. Hạ kinh của Kinh Dịch nêu quẻ Hàm và quẻ Hằng lên đầu, là để tỏ cái ý lấy đàn bà tất phải chính đáng. Đại Hành thông dâm với vợ vua, đến chỗ nghiễm nhiên lập làm hoàng hậu, mất cả lòng biết hổ thẹn. Đem cái thói ấy truyền cho đời sau, con mình bắt chước mà dâm dật đến nỗi mất nước, há chẳng phải là mở đầu mối họa đó sao?" Các sử gia hiện đại lại có cái nhìn khác về Lê Hoàn và Dương hoàng hậu. Hoàng Xuân Hãn viết trong Hoàng Xuân Hãn tuyển tập: ".. việc này trái với khuôn phép nhà nho. Các sử gia nho xưa đã trịnh trọng chỉ trích như Ngô Sĩ Liên, Ngô Thì Sĩ.. Các vị ấy không hiểu rằng đời Đinh, Tiền Lê đạo Nho chưa có ảnh hưởng gì sâu vào dân Việt cho đến nửa đời Trần còn thế. Dân chúng đã lập đền thờ các vua Đinh Lê trên nền tảng cung điện Hoa Lư mà không quên bà Dương hậu, không những thế mà còn tự hợp hai vua tô tượng hai vua ngồi chung một tòa với Dương hậu ở giữa. Nhưng đến đầu đời Lê Thái Tổ cho là trái đạo mà bỏ đi! Tuy vậy các nho gia phê bình cũng không ai trách bà mà chỉ trách Lê Hoàn". Sự lựa chọn và quyết định của Dương Văn Nga trong hoàn cảnh quốc gia bấy giờ đã biểu hiện thái độ chính trị sáng suốt của một người có khối óc lớn, thức thời, xứng đáng được coi là anh hùng. Nếu Dương Văn Nga không biết đặt lợi nước lên trên quyền lợi của dòng họ, bà có thể ngoan cố bảo vệ ngai vàng cho con nhỏ của mình, sẽ gây ra nạn tranh giành, đẩy đất nước vào thảm cảnh rối loạn và kết cục là bị mất nước bởi nhà Tống. Ngược lại với cách đánh giá của sử cũ, vùng Hoa Lư còn lưu lại nhiều truyền thuyết đẹp về Dương Văn Nga nhằm ghi nhận công lao của bà. 10 Dương hoàng hậu và Lê Hoàn được thờ ở đền Vua Lê Đại Hành tại xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình.
