Nguyễn Hồng Quang Người Thắp Lửa Và Lưu Giữ Hồn Gốm Hương Canh

Nguyễn Hồng Quang Người Thắp Lửa Và Lưu Giữ Hồn Gốm Hương Canh

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài

​

Làng gốm Hương Canh (Bình Xuyên, Vĩnh Phúc) từng một thời rực lửa, là niềm tự hào của vùng Kinh Bắc xưa với các sản phẩm gốm gia dụng độc đáo như chum, vại, tiểu sành.. được tiêu thụ khắp miền Bắc. Tuy nhiên, qua biến động thời cuộc và sức ép từ cơ chế thị trường, làng gốm truyền thống dần lụi tàn, để lại trong lòng bao người yêu nghề một khoảng trống nuối tiếc.

Người Vĩnh Phúc từng tự hào về gốm Hương Canh như một biểu tượng văn hóa sống của vùng đất trung du. Không men mà vẫn bóng, không sắc màu sặc sỡ nhưng lại toát lên nét mộc mạc, trầm mặc và đầy bản sắc – gốm Hương Canh gắn với những vật dụng thân thuộc như chum, vại, nậm, tiểu sành, đi sâu vào đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng của người Việt. Thế nhưng, thời gian và guồng quay hiện đại đã khiến làng nghề lặng dần. Những bàn xoay ngừng quay, lò nung nguội lạnh, nghệ nhân tản mát khắp nơi. Có lúc, tưởng chừng tiếng vọng từ đất nung chỉ còn là ký ức..

​

Trong bức tranh ấy, Nguyễn Hồng Quang, một họa sĩ xuất thân từ mảnh đất Hương Canh, đã không chọn rời đi mà ở lại, chấp nhận nghịch cảnh, gắn bó với đất sét, nung lửa đam mê, đưa gốm Hương Canh từ vực thẳm hồi sinh, bước ra ánh sáng thị trường và chạm tới nghệ thuật.

Nguyễn Hồng Quang sinh năm 1980, trong một gia đình làm nghề gốm truyền thống. Từ nhỏ, cậu bé đã quen với mùi đất sét, khói lò và âm thanh khua lạch cạch của bàn xoay. Khi làng nghề lâm vào thoái trào, cả gia đình phải chuyển sang làm hương, kiếm sống bằng nhiều nghề tay trái. Nhưng chính trong những năm tháng đó, Quang lại bí mật nặn đất, sáng tạo ra những hình thù ngộ nghĩnh, tự học vẽ, rồi nhen nhóm một mối duyên với nghề gốm không dứt.

​

Năm 2003, Quang thi đỗ Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp và tốt nghiệp loại ưu. Khi bạn bè chọn Hà Nội để lập nghiệp, anh quay về quê, quyết chí vực dậy nghề gốm đang đứng bên bờ thất truyền. Không ít người chê anh "điên", nhưng Quang hiểu: Gốm không chỉ là sản phẩm, mà là cốt cách, là ký ức, là linh hồn làng Hương Canh.

Anh dựng lại xưởng, phục chế kỹ thuật nung gốm truyền thống, đồng thời cải tiến kiểu dáng, chất men, họa tiết.. để bắt kịp thị hiếu. Những sản phẩm đầu tay được làm thủ công hoàn toàn – không men, nhưng mộc mạc, tinh tế đến từng vết chạm.

​

Quay trở lại nghề gốm, đó không phải con đường bằng phẳng. Quang từng thất bại, vỡ nợ, mất mát hôn nhân, phải làm thuê để trả nợ. Nhưng rồi anh đứng dậy từ đổ vỡ, nhờ vào đôi tay bền bỉ, người vợ thấu hiểu, và niềm tin rằng "nghề gốm chưa chết – chỉ là đang ngủ quên".

Anh không chỉ chăm chút cho từng sản phẩm mà còn chủ động đầu tư vào hệ thống sản xuất, từ tích trữ nguồn đất sét xanh quý hiếm, xây dựng lò nung hiện đại kết hợp truyền thống, đến việc thuê thợ lành nghề và tổ chức quy trình kỹ thuật khép kín. Song song, Quang còn làm truyền thông, quảng bá thương hiệu gốm Hương Canh qua các kênh mạng xã hội, tham gia triển lãm, kết nối với giới nghệ sĩ và sưu tập. Anh vừa là nghệ nhân – người thợ, lại vừa là người quản lý, điều hành, hoạch định thị trường. Trong một thời gian dài, xưởng gốm Quang Đức không chỉ là nơi làm nghề mà còn là trái tim sống của làng gốm Hương Canh đang từng bước hồi sinh.

​

Sau nhiều năm kiên trì, xưởng gốm của anh dần khởi sắc. Khách hàng từ khắp nơi tìm đến. Gốm của Nguyễn Hồng Quang không chỉ hiện diện trong các triển lãm nghệ thuật, được giới sưu tập trong và ngoài nước đánh giá cao, mà còn len lỏi vào đời sống của những người dân bình dị. Từ lọ hoa, nậm rượu, bình trà, chum nhỏ đựng gạo, vại muối dưa, đến những tượng linh vật phong thủy, bộ ấm chén mang dáng dấp truyền thống – sản phẩm của anh được người tiêu dùng lựa chọn làm quà biếu ngày Tết, đồ mừng đám cưới, đám giỗ, quà tặng đối tác, hay đơn giản chỉ để bày trong nhà cho ấm cúng, hoài niệm. Gốm Quang không chỉ đi vào không gian nghệ thuật, mà còn đi vào lòng người bằng sự gần gũi, tinh tế và đầy bản sắc Việt.

​

Một trong những điểm tạo nên sức hút đặc biệt của gốm Hương Canh do Nguyễn Hồng Quang chế tác chính là hoa văn, họa tiết được khắc họa công phu, sắc nét và đầy tính nghệ thuật. Anh không ngừng sáng tạo, cho ra đời nhiều dòng sản phẩm độc đáo, vừa giữ được hồn truyền thống, vừa mang hơi thở hiện đại. Tiêu biểu như bộ tượng 12 con giáp với tạo hình giàu biểu cảm, sinh động và có chiều sâu văn hóa. Các bình hoa, nậm, be được chạm khắc hoa sen, hoa đào, trầu cau, lá dong, hình ảnh trống đồng, mang đậm bản sắc Việt. Đặc biệt, nhiều chum, chậu, ang còn mô phỏng hoa văn trang phục của các dân tộc thiểu số, tạo nên sự đa dạng và gắn kết văn hóa vùng miền. Không dừng ở đó, anh còn lồng ghép thơ, câu đối, chữ thư pháp vào sản phẩm, biến mỗi món gốm thành một tác phẩm nghệ thuật độc bản, vừa có giá trị sử dụng, vừa có chiều sâu thẩm mỹ và văn hóa.

Với lối đi riêng này, Nguyễn Hồng Quang luôn có ý thức sáng tạo không tách biệt nghệ thuật với đời sống bình dân trong các sản phẩm của mình. Trong xưởng Gốm Quang Đức, bên cạnh những sản phẩm bình dân như chum, vại, nậm, be.. là các mẫu gốm nghệ thuật độc bản, được thiết kế theo phong cách dân gian đương đại. Nhiều bình gốm, nậm rượu, lọ hoa.. của anh được giới sưu tầm yêu thích vì tính thủ công, độc bản, không men nhưng bền chắc và có "thần". Những vật dụng tưởng chừng giản dị ấy, qua tay anh, trở thành tác phẩm nghệ thuật mang hồn Việt.

Chính vì vậy, Hồng Quang đã có những giải thưởng ghi nhận đóng góp của anh cho nền mỹ thuật đương đại. Anh là một trong số ít nghệ nhân vừa làm nghề truyền thống, vừa đạt được sự công nhận trong giới mỹ thuật với vai trò như một nghệ sĩ ứng dụng. Các triển lãm trong nước và quốc tế mà anh tham dự không chỉ giới thiệu sản phẩm, mà còn lan tỏa câu chuyện về gốm Hương Canh – một làng nghề đang sống lại từ tro tàn. Anh từng được vinh danh là "Người thợ trẻ toàn quốc", được kết nạp vào Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Vĩnh Phúc và mời tham gia nhiều chương trình văn hóa tiêu biểu. Những thành tựu ấy không chỉ là phần thưởng cho cá nhân anh, mà còn là niềm hy vọng cho cả một làng nghề từng đứng bên bờ mai một.

​

Họa sĩ Lâm Đào Tiên, Chi hội trưởng Chi hội Mỹ thuật Vĩnh Phúc, từng nhận xét về Nguyễn Hồng Quang rằng: "Quang không chỉ là một người thợ giỏi mà còn là một nghệ sĩ đích thực. Cậu ấy có con mắt thẩm mỹ tinh tế, tư duy tạo hình hiện đại nhưng lại rất biết giữ hồn dân tộc. Điều đáng quý là mỗi sản phẩm của Quang đều có cá tính – không lặp lại, không sao chép, mà luôn có sự sáng tạo dựa trên nền tảng truyền thống." Theo họa sĩ Lâm Đào Tiên, điều tạo nên sự khác biệt trong tay nghề của Hồng Quang chính là khả năng cảm đất, hiểu lửa và truyền được cảm xúc vào chất liệu tưởng chừng vô tri như đất sét. Gốm của Quang không đơn thuần để dùng, để ngắm, mà còn để cảm, để lắng nghe một phần linh hồn làng quê thấm trong từng vết gốm nâu trầm. Đó là điều không dễ có ở một người làm nghề và càng hiếm ở một họa sĩ trẻ còn đầy trăn trở với gốc gác như anh.

​

Nguyễn Hồng Quang đã thành công – không chỉ ở sự nghiệp cá nhân, mà còn ở việc thắp lửa lại cho một làng nghề từng bị lãng quên. Anh không chỉ giữ gìn kỹ thuật, mà còn tái tạo linh hồn gốm Hương Canh bằng tư duy sáng tạo, nhạy bén với thị trường và trái tim yêu đất quê hương sâu sắc.

Hy vọng rằng trong tương lai, sản phẩm gốm Hương Canh sẽ trở thành quà tặng đặc trưng tại các điểm du lịch nổi bật của Vĩnh Phúc như Tam Đảo, Đại Lải, Đầm Vạc, để du khách mang về không chỉ là một món quà, mà là cả một mảnh hồn Việt trong lòng đất nung.

Và hơn thế nữa, ước mơ đưa gốm Hương Canh vươn ra thị trường quốc tế không còn là điều xa vời – bởi hành trình thắp lửa của Nguyễn Hồng Quang chính là minh chứng rằng:

"Với đất, với lửa – và một trái tim không bỏ cuộc, điều kỳ diệu có thể thành hình".

Lê Gia Hoài

(Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc)​