Nguồn gốc và ý nghĩa câu đối: Nhất sinh đê thủ bái mai hoa

(Nguồn ảnh: Internet)​

Khi phân tích về nhân vật Huấn Cao trong "Chữ người tử từ", mọi người thường mượn một câu để chỉ cốt cách của nhân vật là "Nhất sinh đê thủ bái hoa mai", vậy câu nói này có nguồn gốc từ đâu và chúng ta nên hiểu như thế nào?

I. Văn bản

Nguyên văn chữ Hán:

十載侖交求古劍

一生低首拜梅花

Phiên âm:

Thập tải luân giao cầu cổ kiếm

Nhất sinh đê thủ bái mai hoa

Dịch nghĩa:

Mười năm xuôi ngược giao du cốt tìm thanh kiếm cổ

Một đời chỉ cúi đầu bái lạy trước hoa mai.

II. Nguồn gốc

Nhiều ý kiến cho rằng, câu nói trên xuất phát từ câu đối: "Thập tải luân giao cầu cổ kiếm - Nhất sinh đê thủ bái mai hoa" của Cao Bá Quát (1809 – 1855) bởi có một nhà thơ đã vô tình dẫn hai câu này làm đề từ cho bài thơ của mình và ghi chú tên tác giả là ông ta (CBQ).

Nhưng gần đây, khi dịch lại bản gốc của tập ghi chép "Yên Thiều bút lục" của sứ thần nhà Nguyễn là Hoàng Giáp Nguyễn Tư Giản (1823 – 1890), hiện còn lưu tại Viện Hán Nôm, người ta thấy rằng, đôi câu đối này là thơ của Ngải Tuấn Mỹ, tặng Nguyễn Tư Giản ngày 9 tháng 12 năm Nhâm Thìn (1868). Và ý kiến này cũng được nhiều học giả công nhận khi đối chiếu với nhiều bản ghi chép khác.

III. Ý nghĩa

"Mai" trong Nho giáo được ví là một trong "tứ quân tử (gồm tùng – trúc – cúc – mai)" bởi những đặc trưng của nó: Cây cao, cánh mỏng, hương thơm trang nhã, trong giá rét vẫn vươn mình tỏa hương góp sắc cho đời.

Vậy có thể thấy, ở đây tuy có chút nhầm lẫn về tác giả nhưng suy cho cùng câu "Nhất sinh đê thủ bái hoa mai" trong câu đối trên vẫn giữ nguyên ý nghĩa là nói đến những người cốt cách thanh cao lãnh ngạo, không khuất phục trước khó khăn gian khổ. Sống cả cuộc đời chỉ hạ mình trước hoa mai, tức là chỉ khuất phục trước người quân tử.