Người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn của ta

Con người, khi bước chân ra khỏi nhà là sống với những người không thân thích. Việc phân biệt thật giả, tốt xấu, rất khó khăn nhưng vô cùng quan trọng để "chọn bạn mà chơi," "chọn thầy mà học". Tuân Tử, một học giả lỗi lạc TCN rút ra kinh nghiệm: "Người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn của ta, những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta vậy." Lời nhận xét ấy đã cho ta nhiều bài học và suy ngẫm.

Trong xã hội, thầy là người hơn ta có thể chỉ cho ta những điều hay lẽ phải đáng để cho ta học tập. Người Việt Nam ta đúc kết kinh nghiệm "không thầy đố mày làm nên". Cùng với người thầy, người bạn là đối tượng thứ hai đáng để ta tin cậy sau khi hòa mình vào dòng đời xuôi ngược. Đó là người đối xử với ta một cách chân thành, bình đẳng có thể giúp đỡ sẻ chia với ta khi khó khăn hoạn nạn cũng như vui vẻ hạnh phúc. Bạn bè đó là một tiền đề quan trọng giúp cho thành công trong công việc. Tục ngữ ca dao cũng ghi nhận mối quan hệ tốt đẹp này "giàu vì bạn" "ra đi vừa gặp bạn hiền cũng bằng ăn quả đào tiên trên trời".

Ngược lại kẻ thù là kẻ luôn có ác ý với ta luôn đối nghịch không muốn ta thành công chỉ muốn ta thất bại suy vong

Câu nói của Tuân Tử giúp ta nhận diện bản chất những con người sống quanh mình từ đó có thái độ hành động ứng nhân xử thế đúng đắn và rút ra những bài học bổ ích trong việc tu dưỡng hoàn thiện nhân cách.

"Người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn của ta, những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta vậy". Tại sao vậy? Người mà chê ta lại là "chê đúng" tức là người đã nhìn thấy cái sai của ta, chỉ ra cái sai của ta. Nhìn ra được cái sai của kẻ khác phải là người có tầm nhìn rộng khách quan đồng thời cũng là người biết cách làm đúng đắn, hợp lý, hợp tình. Người nhìn thấy cái sau của người khác có thể im ỉm khoanh tay nhếch mép, ấy là cái coi thường ta, không muốn hợp tác với ta, không muốn ta tốt lên. Có kẻ chê nhưng tìm chỗ đó là chỉ trích lăng mạ, phóng đại vấn đề ấy là kẻ có ác ý với ta. Cả hai loại ấy đều không đáng để ta học tập. "Chê đúng" bao hàm việc chỉ ra đúng sai và đúng thời gian, hoàn cảnh, thời điểm. Ấy là cái chê có thiện ý muốn ta tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện thu được để tiến bộ hơn. Con người này vừa có tài rộng vừa có đức rộng lượng khoan dung. Đó chính là thầy ta vậy.

Tâm lý bị chê, ai cũng nhăn nhó, không thích vì chẳng ai muốn mình bị chê, bởi chê trước là sai trái chưa đúng, chưa đủ. Vì chúng ta không muốn thừa nhận mình sai, nhưng trên thực tế "nhập vô thập toàn" có ai mà không sai lúc này hay sai lúc khác. Vấn đề là phải biết nhận sai và sửa chữa. Lời chê đúng như muối như gừng. Muối có mặn, gừng có cay thì cuộc sống mới cần đến chúng thì mới biết ở đời nhiều khi phải khi nếm cay nếm mặn mới nên người.

Không chê ta mà lại khen ta nhưng là "khen đúng" thì là bạn của ta. Lời khen biểu lộ sự đồng tình, ca ngợi. Bởi khen người tức là thừa nhận mình không làm tốt như họ, nghĩ mọt cách tiêu cực là mình kém họ. Nhìn người khác thành công không ít kẻ sinh lòng ghen ghét đố kị dèm pha điều tiếng. Loại người này ta không bàn đến. Song ta cần phải thấy rõ khoảng cách giữa những lời khen và "khen đúng". Đành rằng rằng lời khuyên mang thiện ý nhưng có những lời khen phóng đại cái đáng khen, khen không đúng lúc hàm ý nịnh bợ. Lời khen ấy cũng thuộc loại "ai cầu mà chi". Khen đúng phải là khen đúng mực, trên đúng thời điểm, công nhận điều tốt đẹp, ủng hộ thành công của người khác, có tác dụng động viên khích lệ tinh thần, có tác dụng động viên giúp họ tiếp tục vươn tới thành công. Nếu không phải là một người bạn tốt, luôn sẵn sàng giúp đỡ hi sinh vì người khác chắc hẳn không thể khen đúng được.

Biến tướng của lời khen là những lời xu nịnh, bợ đỡ. Theo Tuân Tử những lời "mật ngọt chết ruồi" này chỉ có thể bay ra từ miệng những kẻ thù của ta. Lời xu nịnh đó cũng là những lời khen như là lời khen những cái không đáng khen, khen quá mục, không đúng nơi, đúng lúc nhằm mục đích lấy lòng, làm vừa ý người khác. Những lời như thế sẽ khiến ta ảo tưởng về mình, ngộ nhận mình tài giỏi, tốt đẹp lắm vì vậy mà lầm đường, thôi rèn luyện, sinh kiêu căng ngạo mạn. Những điều đó dẫn ta đến vực thẳm tiêu vong. Kẻ gây hại cho ta thấy chẳng phải là kẻ thù của ta hay sao.

Biết rõ bản chất sự khen chê để ta biết cách tiếp nhận chúng. Nghe chê mà không nản, được khen mà không sinh kiêu, những lời bợ đỡ, xu nịnh thì kiên quyết từ chối. Chẳng những thế nghelời khen, chê này mà còn biết đánh giá bản chất con người từ đó biết học ai chơi với ai, xa lánh kẻ nào.

Nhưng ở đời theo lẽ thường ai chẳng thích được khen không muốn bị chê. Vậy làm sao để nhìn rõ được bản chất của sự khen chê này. Muốn vậy mỗi người phải luôn khiêm nhường trong cuộc sống, nên nghĩ mình còn kém cỏi, quanh mình còn nhiều điều đáng học hỏi, Trong ba người đi trước ta ắt có người là thầy ta. Nghĩ mình thế phải không có nghĩa là tự ti, nghĩ mình kém cỏi mà là để tự răn mình tiếp tục rèn luyện phấn đấu.

Bên cạnh đó cũng còn suy ra rằng lời chê khen đúng có lợi cho ta lời xu nịnh có hại cho ta thì chúng cũng lợi hại đối với người khác. Vì vậy trong cuộc sống phải biết cân nhắc để có lời khen đúng nhằm tự khẳng định giá trị của mình, tốt cho bạn bè mình mà bỏ qua những lời mật ngọt chết ruồi thấp hèn kia

Câu nói của quân tử trải mấy nghìn năm ngụp nặn với thời gian, thách thức sự trầm lặng của lịch sử xã hội, khi đến với chúng ta vẫn còn nguyên giá trị. Đó là bài học nhìn người, làm người sao cho phải đạo đúng lý ở trên đời không chỉ là sự khen chê còn bao điều cổ nhân chiêm nghiệm. Đó chính là tinh hoa của đạo học nhân loại chúng ta cần thấm thía học tập.

 

Đăng bài viết như thế nào vậy bạn