Review Truyện Năm Truyện Ngắn Về Người Họ Hoàng – Nhân Tình Thế Thái Giữa Giữa Vòng Lợi Danh

"Năm truyện ngắn về người họ Hoàng" – Nhân tình thế thái giữa giữa vòng lợi danh

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài​

1. Về đề tài: Một mô hình tiểu thuyết ẩn trong thể truyện ngắn

Tuy chỉ mang hình thức là năm truyện ngắn độc lập, nhưng tập truyện "5 Truyện ngắn về người họ Hoàng" của nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương lại mang dáng dấp của một tiểu thuyết ngắn hoặc tiểu thuyết liên hoàn. Nhân vật "ông họ Hoàng" – một quan chức từng bước lên đến vị trí lãnh đạo cấp tỉnh – chính là tuyến kết nối xuyên suốt, giúp người đọc lần theo tiến trình biến hóa của một con người dưới áp lực của quyền lực, danh vọng, tiền tài và cám dỗ.

Từ một người đầy khí chất cách mạng, trọng đạo lý và biết giữ mình, ông Hoàng dần trượt vào vùng tối của lợi ích nhóm, danh vị, thậm chí phản bội chính những giá trị từng khiến ông trở nên đáng kính. Chính sự đan cài giữa tiểu tự sự và tính tiểu thuyết hóa ấy làm nên giá trị độc đáo của cả tập.

​

2. Nghệ thuật trần thuật đa dạng, hiện thực đầy sắc cạnh

Với bút pháp mang đậm chất tiểu thuyết và hơi hướng hiện thực phê phán đương đại, Nguyễn Nhuận Hồng Phương đã khắc họa một bức tranh xã hội ngồn ngộn, đầy mâu thuẫn, nơi những lý tưởng có thể bị lãng quên chỉ trong một ánh nhìn danh lợi.

Các truyện như "Hoang lạnh", "Ma ăn cỗ", "Sự đời", "Nó không phải là con tôi" hay "Đổi" đều mang màu sắc của một bản án lặng lẽ, không lên giọng nhưng đủ sức khiến người đọc phải dừng lại để chiêm nghiệm.

Ngôn ngữ trong tập truyện có tính dân dã, mộc mạc mà sâu cay, đôi khi sử dụng tiếng cười mỉa mai để lật tẩy sự giả trá trong các mối quan hệ công quyền, gia đình, đồng nghiệp. Chính cái lạnh lẽo trong câu chữ lại làm nóng lên giá trị phản tỉnh của toàn bộ văn bản.

​

3. Hành trình tha hóa nhân cách: Từ "người cộng sản" đến "kẻ lạc lối"

Tập truyện dường như dựng nên một mô hình nhân vật tiêu biểu cho một lớp cán bộ từ thời kỳ bao cấp chuyển sang thời kỳ thị trường. Ở ông Hoàng – nhân vật trung tâm – người đọc nhận thấy sự song trùng giữa quá khứ lý tưởng và hiện tại thực dụng.

Trong truyện "Hoang lạnh", việc xây lăng tẩm xa hoa cho tổ tiên nhưng chiếm đất của người nghèo khiến một cụ bà uất nghẹn bật lên lời nguyền: "Nay thì cần gì đến phim ảnh nữa. Mời các người đến đây mà xem: Họ Hoàng ở đây chứ ở đâu nữa..". Lăng mộ tổ tiên, biểu tượng cho lòng hiếu nghĩa, nay lại trở thành biểu tượng cho quyền lực và lợi ích, là nơi bắt đầu của những cái chết tinh thần.

Còn trong "Nó không phải là con tôi", nhân vật ông Hoàng lạnh lùng phủ nhận đứa con nuôi từng gọi ông là "bố" chỉ vì muốn bảo toàn uy tín chính trị. Câu nói "Thằng ấy nó không phải là con tôi!" vang lên giữa châu Âu hoa lệ nhưng lại dội về nỗi thất vọng vô hạn về tình nghĩa làm người.

4. Phê phán nhưng không lên án – nhân văn trong phản tỉnh

Điều đặc biệt đáng quý trong tập truyện này là nhà văn không chọn thái độ cực đoan. Ông không viết để vạch mặt, lên án một phía, mà mở ra một không gian cho sự hiểu, sự cảm và cả sự tha thứ. Từng truyện là một tầng lộ trình cho thấy sự đổ vỡ không đến từ ác tâm, mà từ sự buông lơi những giới hạn đạo đức.

Truyện "Ma ăn cỗ" là một ví dụ tiêu biểu. Lái xe – người tưởng như đứng ngoài mọi biến cố – lại là nhân vật hiểu rõ nhất mọi bí mật của sếp mình. Cái "cười trừ" của anh, cái cách anh giữ im lặng, lại là nỗi đau của một công dân chứng kiến sự thoái hóa ngay từ những kẻ từng giảng đạo đức công quyền.

Còn trong "Đổi", câu chuyện người phụ nữ đổi thân xác mình để cứu chồng là một lát cắt trần trụi về đời sống quan hệ quyền – tiền – xác thịt ở tầng sâu. Nhưng đằng sau cái nhìn trần trụi ấy, người đọc vẫn cảm thấy sự đồng cảm âm thầm của tác giả với nỗi niềm đàn bà: Thân xác bị thương lượng, danh dự bị đánh đổi, nhưng lòng yêu thương thì vẫn còn nguyên vẹn.

5. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, chi tiết thấm đẫm nhân sinh

Một trong những nét nổi bật trong nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Nhuận Hồng Phương là ông biết cách chọn chi tiết mà kể chuyện, chứ không sa đà vào những mô tả dài dòng. Chẳng hạn, hình ảnh "bà cụ đội nón mê, áo gụ sờn vai, tay chống gậy lăn ra ăn vạ giữa buổi lễ khánh thành lăng mộ" trong truyện "Hoang lạnh" đã trở thành biểu tượng kháng nghị đầy ám ảnh của người yếu thế.

Hay chi tiết "Con cháu ở đâu, tổ tiên theo đấy" được ông Hoàng tự nhủ, vừa hài hước, vừa chua chát – thể hiện tâm thế bất an của những người đã tự đẩy mình ra ngoài quỹ đạo đạo lý.

Tập truyện không nhiều lời triết lý nhưng ở đâu cũng thấy vọng lên tiếng nói của một cây bút từng trải, thấm đẫm hiện thực và giàu thao thức nhân sinh.

6. Một tác phẩm đáng đọc – và đáng ngẫm

"5 truyện ngắn về người họ Hoàng" không chỉ là phác thảo chân dung một nhân vật, mà còn là tấm gương phản chiếu nhiều lớp của đời sống công quyền và nhân cách con người thời hiện đại. Cái tên "Hoàng" vừa là tên riêng, nhưng cũng là đại diện cho nhiều "họ Hoàng" khác ngoài đời – những người từng nắm quyền, từng được tin, rồi từng đánh mất niềm tin đó vì chính họ.

Đọc truyện, người ta không còn dám khẳng định rằng mình "đúng", mình "miễn nhiễm". Bởi như nhân vật trong truyện từng nói: "Nói cho cùng, lúc còn đương chức đương quyền không biết lo xa thì bây giờ ai lo hộ thân mình?"

7. Kết luận: Một bản giao hưởng ngũ cung về quyền lực, đạo lý và sự tỉnh thức

Nguyễn Nhuận Hồng Phương đã khéo léo cấu trúc "5 truyện ngắn về người họ Hoàng" như một bản giao hưởng năm chương, mỗi chương một chủ đề: Gia đình – danh vọng – sự phản bội – sự hoài nghi – và cứu cánh đạo lý. Giọng điệu trung dung, không cực đoan, càng làm rõ sức nặng của tác phẩm.

Tập truyện là minh chứng cho sức sống của truyện ngắn tâm lý – xã hội hiện đại, nơi văn chương không chạy theo hào quang mà đi sâu vào nội tâm người đọc, khơi lại những giá trị nền tảng của làm người.

Người đọc, nếu đã một lần đặt mình vào vị trí "người họ Hoàng", chắc chắn sẽ không còn dám thản nhiên với hai chữ "đạo đức". Và đó chính là thành công sâu sắc nhất của tập truyện.

Lê Gia Hoài

(Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc)