Tản Văn Mùa Nấm Mối - Lê Quang Huy

Thể loại: Tản văn.

Tác giả: Lê Quang Huy

[Thảo luận - Góp ý] - Các tác phẩm của dongda



* * *​

Ở quê tôi, sau những cơn mưa đầu mùa trút nguồn nước từ trên trời cao xuống, khơi dậy những chồi mầm sinh sôn nảy nở. Khi những ngọn nắng hừng lên, mùi đất nồng nồng phảng phất cùng mùi lá báo hiệu mùa nấm mối. Từ các bụi tre, ổ mối, vườn dừa, nơi có rễ cây mục ẩm thấp, nấm nhú lên từng giề. Những chân nấm nhỏ hơn nấm rơm, búp xinh nhô lên như đang chờ bàn tay người hái.

Nấm mối là do mối làm tổ lâu ngày dưới đất, nơi đất cao ráo tạo thành một cái gò và tự nó ra meo. Khi trời ẩm ướt, nhiệt độ thích hợp meo này thành nấm từ dưới đất chui lên. Do nắm được chu kỳ nấm mọc nên khi trời sắp mưa, mọi người rủ nhau đi thăm nấm mối vì viết địa điểm mối làm tổ. Đi hái nấm cũng là một niềm vui cộng với sự may rủi bởi màu sắc của nấm xám đen khiến ta dễ nhầm lẫn với màu đất, màu cây lá chung quanh. Nấm phải hái vào sáng tinh sương. Nếu lười biếng, chờ trưa mới ra hái thì nấm đã gần tàn. Tới chiều thì tai nấm vỡ ra, bào tử phát tán theo gió, chỉ còn thân nấm mềm oặt, lạt nhách, ăn không ngon. Trong dân gian còn cho rằng, người nào "nặng bóng vía" thì kiếm cỡ nào cũng không gặp nấm, người "nhẹ bóng vía" dễ gặp hơn. Thành thử có người đi kiếm cả ngày chẳng thấy bóng dáng nấm là gì, có người đi sơ một vòng được cả thúng. Đem chuyện này hỏi các cụ già thì được giải thích: Thứ nhất, nấm từ dưới đất mọc lên to bằng ngón tay trỏ, cao khỏi mặt đất từ 2 – 4 phân, có màu đen giống như màu đất, nếu không để ý sẽ khó thấy. Thứ hai là ở trong vườn lá cây phủ đầy lấp cả tai nấm, không nhìn kỹ sẽ khó tìm được. À, thì ra những người nào xem xét kỹ càng, tường tận xem như "nặng bóng vía".

Nhổ nấm cũng phải có kỹ thuật. Người có kinh nghiệm nhổ lên hết cả phần chân (có khi dài hơn phần thân). Nếu nấm mọc chỗ đất cứng thì phải lay nhẹ từ từ hoặc dùng cành cây cạy đất, nhổ được hết phần gốc nằm sâu trong đất. Điều đáng chú ý là không được dùng dao, vì "hơi sắt" sẽ làm mối bỏ đi, năm sau nấm không mọc nữa. Nấm hái đem về cạo rửa sạch đất, để nguyên tai, nấm lớn chẻ làm đôi, sau đó ngâm chút nước nước muối là sạch rồi tùy ý mà chế biến. Nấm mối dễ làm, dễ nấu, không kén chọn gia vị. Nấu canh mướp cũng ngon, xào bầu cũng ngọt, kho cũng thơm, nướng lại vừa giòn, vừa ngọt. Do nấm mọc vào thời điểm tháng 4 – 5 âm lịch nên nhiều gia đình ở quê tôi thường lấy nấm làm bánh xèo cúng lệ Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5. Nấm hái về được dùng làm nhưn thay cho đậu xanh, giá, thịt ba rọi, tôm.. Bánh đổ xong đem cúng, dọn xuống, cả nhà cùng ngồi bên nhau xúm xít ăn. Nhưng ngon nhất là những chiếc bánh vừa mới tráng, vừa giòn vừa béo vừa ngọt nhưng có vị ngọt giòn và thơm của nấm mối hòa trong vị đắng, chát, chua của các loại rau quả: Dấp cá, xà lách, tía tô, đọt xoài, lá lụa, dưa leo.. còn tươi non nõn. Do là mùa hè nên con cháu tụ họp đông đủ ăn một bữa bánh xèo nhưn nấm mối một bửa cho đã thèm. Bởi một năm mới có một mùa nấm mối chỉ kéo dài một tháng là hết sạch. Đó là chuyện của xưa kia. Ngày nay, với kỹ thuật đông lạnh, người ta đã biết "giữ" nấm để có ăn quanh năm. Để lâu lâu còn thưởng thức được món ngon này trong bữa ăn gia đình. Tôi biết ở nhiều nơi khác, nấm mối còn được chế biến thành những món ăn hấp dẫn như: Nấm mối hầm đuôi heo, nấm mối hầm với nước cốt dừa, lá cách, chiên nấm mối với hột vịt hay nấu cháo nấm mối..

Bây giờ nếu dạo quanh một vòng các chợ ở Sài Gòn có thể thấy đủ loại nấm: Nấm rơm, nấm mèo, nấm đông cô, nấm hương.. nhưng hiếm khi có nấm mối. Có thể nói nấm mối là một món quà đặc biệt mà thiên nhiên ban tặng cho miền quê sông nước Cửu Long, có nhiều ở Bến Tre, Tiền Giang. Những năm gần đây, do nhiều người sử dũng hóa chất diệt cỏ, diệt sâu nên nấm mối cũng ít mọc dần. Tuy nhiên, trong ký ức của những người xa xứ, mùa nấm mối luôn gợi về những kỹ niệm thân thương, nhớ những buổi đi hái nấm lúc tinh sương, nhớ những bữa cơm có canh nấm, bánh xèo nấm mẹ làm..

---HẾT---​