Review Sách Lỗi Mùa Sinh - Tiểu Thuyết Hiện Thực Hậu Chiến Và Sự Phục Dựng Nhân Vị Trong Văn Học Hiện Đại

"Lỗi Mùa Sinh" – Tiểu Thuyết Hiện Thực Hậu Chiến Và Sự Phục Dựng Nhân Vị Trong Văn Học Hiện Đại

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài​

Trong dòng chảy của văn học đương đại Việt Nam, đặc biệt là mạch nguồn tiểu thuyết mang tính hồi cố – phản tư, "Lỗi mùa sinh" của Phùng Kim Trọng - Hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Vĩnh Phúc là một hiện tượng độc đáo, vừa lặng lẽ vừa ám ảnh, vừa cụ thể địa phương vừa phổ quát đại chúng. Tác phẩm không chỉ dựng nên một không gian hậu chiến ở làng quê miền trung du Vĩnh Phúc mà còn khơi gợi những day dứt nội sinh của một thế hệ người lính – người chồng – người cha đứng giữa ranh giới lịch sử và cá nhân, đạo lý và cảm xúc, truyền thống và hiện đại.

Từ tiêu đề mang âm sắc sinh học – "Lỗi mùa sinh" – nhà văn đã mặc định một hình dung mang tính bản thể: Có một sự chệch hướng, trật nhịp trong hành trình hiện hữu của con người, một "lỗi hệ thống" trong tiến trình làm người mà chỉ qua sự suy ngẫm, chịu đựng và dấn thân mới có thể nhận diện và hóa giải.

​

Tiểu thuyết "Lỗi mùa sinh" xoay quanh nhân vật trung tâm là Cao Minh Đống, một người lính trở về với quá khứ nhiều vết hằn sâu thẳm trong tâm hồn. Từ một chàng trai nghèo khát khao vươn lên trong sự nghiệp quân ngũ, yêu tha thiết cô gái làng Lỗ Thị Tống, nhưng rồi lạc mất nhau trong biến cố đời sống, Cao Minh Đống bước vào hôn nhân với người hàng xóm Minh Hường – một cuộc hôn nhân không tình yêu, kéo dài trong sự "chiến tranh lạnh" kéo dài hàng chục năm. Qua những biến động từ thời chiến tranh, đến thời hậu chiến và đại dịch Covid-19, tiểu thuyết dựng nên một tấm gương phản chiếu số phận con người với những ngổn ngang, giằng xé giữa lý trí và cảm xúc, giữa quá khứ và hiện tại, giữa bổn phận và khát vọng yêu thương. Từ chuyện tình lỡ dở với Lỗ Thị Tống, đến bi kịch oan trái bị hãm hại vì những bức ảnh "quan hệ bất chính" trong nhà tù, đời sống của Minh Đống như một chuỗi trầm tích của định mệnh và những vết thương xã hội chồng lấp.

​

1. Cấu trúc hiện thực và sự phức hợp của thời gian tiểu thuyết

"Lỗi mùa sinh" không đi theo tuyến tính thời gian thông thường. Tác phẩm mở ra bằng hiện tại – nơi Trung tá Cao Minh Đống, một người lính già về hưu, sống trong hôn nhân lạnh nhạt, lặp lại, mỏi mòn, rồi liên tục bị đẩy về quá khứ bằng những hồi tưởng – ký ức – giấc mơ – độc thoại nội tâm . Cấu trúc ấy khiến tiểu thuyết có dạng "hình xoắn trôn ốc", mỗi tầng ký ức là một nấc thang dẫn về sự thật – sự thật không chỉ của số phận nhân vật mà còn của cả một thế hệ mang vết tích chiến tranh, nếp nhăn đạo đức và những u uẩn trong tâm hồn người Việt hậu chiến.

Không gian nghệ thuật tiểu thuyết đậm đặc chất "làng" – làng Tĩnh Sơn – như một bản sao thu nhỏ của Việt Nam nửa cuối thế kỷ XX: Nơi vắt kiệt cả lý tưởng lẫn cá nhân, nơi tình yêu phải nép vào trách nhiệm, và nơi những người đàn bà như Lỗ Thị Tống bị dồn ép vào bi kịch bởi chính định kiến cộng đồng. Nhà văn Phùng Kim Trọng tái dựng không gian ấy bằng những chi tiết giàu sức ám ảnh: Nghĩa địa Gò Quao, ngòi Chó, cây khế nhà ông Hoan, xe đạp Phượng Hoàng xích hộp, miếng lòng lợn tiêu chuẩn sĩ quan.. – những biểu tượng đời thường nhưng trở thành ký ức tập thể giàu chất liệu dân tộc học.

2. Chủ nghĩa hiện thực – nhân văn và bi kịch của "cái đúng lý nhưng không hợp tình"

Tác phẩm viết bằng bút pháp hiện thực đời sống đậm đặc, giàu tính tự sự và phản ánh. Từ chiến trường Campuchia đến chiến hào Vị Xuyên, từ trường sĩ quan đến phiên chợ Trò, "Lỗi mùa sinh" không sa đà vào lý tưởng hóa con người lính, mà đưa họ về đúng bản thể: con người giữa cái sống – cái chết, giữa nhiệm vụ và nhu cầu yêu thương.

Nhân vật Cao Minh Đống chính là một hình tượng điển hình cho thế hệ "người tốt" nhưng không "được sống". Ông làm đúng mọi quy phạm đạo đức, bổn phận, lý tưởng.. nhưng không có nổi một hạnh phúc đời thường. Cái "lỗi mùa sinh" của ông không phải do bản thân gây nên, mà là sản phẩm của những định đề đạo đức lỗi thời, sự áp đặt truyền thống gia đình, và cả một xã hội không cho phép con người được sống thật với cảm xúc. Ông yêu Lỗ Thị Tống nhưng cưới Minh Hường, và rồi "sống" bằng trách nhiệm, không phải yêu thương.

Cao Minh Đống sống trong một bi kịch luân lý – mà triết gia Kierkegaard gọi là "tragedy of ethics" – khi hành vi đúng lý lại tạo nên nỗi đau cho cả đời người. Đây cũng chính là điểm sâu sắc nhất trong nghệ thuật xây dựng nhân vật của Phùng Kim Trọng: Không có ác – thiện rạch ròi, chỉ có con người trượt dần vào tha hóa vì thiếu vắng sự cảm thông và khoan dung của xã hội .

3. Người đàn bà trong "Lỗi mùa sinh" : Hiện thân của bản lĩnh và định kiến

Hai hình tượng phụ nữ nổi bật trong tiểu thuyết là Minh Hường và Lỗ Thị Tống – hai hướng cực đối lập nhưng đều mang dấu vết của bi kịch nữ tính.

Minh Hường là hình ảnh người phụ nữ truyền thống, tháo vát, chịu đựng, âm thầm gánh vác mọi việc gia đình. Bà là điển hình của người "vợ – mẹ – con dâu" mẫu mực, nhưng lại thiếu vắng một đời sống hôn nhân đích thực. Trong bà, đạo đức truyền thống trở thành cái "gông", khiến hôn nhân với Cao Minh Đống không hơn gì một "hợp đồng đạo lý".

Ngược lại, Lỗ Thị Tống là người phụ nữ dám yêu, dám sống, dám trả giá. Bi kịch oan sai đẩy bà vào tù – không vì tội ác, mà vì sự bất tuân đạo đức xã hội. Ở đây, nhà văn không miêu tả nhân vật như nạn nhân, mà như một chủ thể bị tổn thương, sống hiên ngang giữa tàn dư định kiến và sự vô cảm của cộng đồng. Trong một xã hội mà người ta dễ dàng "chụp mũ" người khác bằng ảnh ghép và lời đồn, Lỗ Thị Tống chính là hồi chuông cảnh tỉnh cho sự thất thiệt của dư luận và sự tha hóa của mạng xã hội hiện đại.

4. Từ văn học địa phương đến nhân văn phổ quát

Dù mang sắc thái rõ rệt của văn học địa phương – với hệ quy chiếu Vĩnh Phúc – "Lỗi mùa sinh" lại vượt thoát khỏi không gian bản địa để chạm đến những vấn đề nhân loại phổ quát: Bi kịch thân phận, quyền được yêu – được sống – được sai, và cả giá trị của sự tha thứ. Tác phẩm như một bản trầm ca về thế hệ người Việt sau chiến tranh – những con người có thể sống sót qua bom đạn, nhưng không thoát được những vết thương tinh thần do đạo lý cũ, dư luận độc ác và xã hội thiếu bao dung tạo nên.

Đóng góp của "Lỗi mùa sinh" cho văn học Vĩnh Phúc là rõ ràng: Nó không chỉ lấp khoảng trống về tiểu thuyết phản ánh hậu chiến ở địa phương, mà còn là một thành tựu trong nỗ lực đưa "người nhỏ" lên trung tâm, cho họ quyền lên tiếng, quyền được cảm thông và quyền được hiện hữu trọn vẹn như một con người.

​

"Lỗi mùa sinh" là bản trường ca đời thường của những phận người từng yêu, từng đau, từng dằn vặt và từng muốn được thứ tha. Nhà văn Phùng Kim Trọng đã góp thêm một lát cắt quý giá trong bản đồ văn học Vĩnh Phúc – một lát cắt không hào nhoáng, nhưng đầy ám ảnh và chân thực. Tác phẩm như một lời thủ thỉ về cái giá của yêu thương và sự dũng cảm sống thật với lòng mình, ngay cả khi phải đối diện với cả thế giới.

"Lỗi mùa sinh" là một tiểu thuyết dung dị mà sâu sắc, gần gũi mà đầy triết luận. Phùng Kim Trọng – với vốn sống phong phú và cái nhìn thấm đẫm nhân văn – đã tạo ra một tác phẩm không chỉ để đọc, mà để suy ngẫm và đối chiếu chính mình. Trong bối cảnh văn học Việt Nam đang tìm đường để cân bằng giữa tính thị trường và chiều sâu tư tưởng, "Lỗi mùa sinh" là một minh chứng thuyết phục rằng: văn học địa phương hoàn toàn có thể trở thành tiếng nói lớn nếu biết lắng nghe tiếng vọng từ trái tim và lịch sử.

L. G. H

(Tạp chí văn nghệ Vĩnh Phúc)​