Khái quát về Dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa - Môn Chủ nghĩa xã hội khoa học

Chủ nghĩa xã hội khoa học là bộ phận cấu thành cuối cùng trong chủ nghĩa Mác Lê Nin. Là phương pháp luận dựa trên sự quan sát, thí nghiệm và lý luận logic để hiểu biết về thế giới xung quanh. Nó khác biệt với những niềm tin mù quáng hay những giả định thiếu cơ sở, mà hướng đến sự thật khách quan và kiến thức có thể kiểm chứng.

Và 1 trong những nội dung quan trọng, hướng con người đến một thế giới lý tưởng, bình đẳng và công bằng; ta không thể không nhắc đến bài học nền dân chủ xã hội chủ nghĩa - Thứ mà con người khát khao có được nó sau bao thời đại áp bức trường tồn lịch sử. Vậy rốt cuộc bản chất dân chủ là gì? Bạn đã hay đang hiểu đúng ý nghĩa thật sự của nó?

Chương 4: Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa Và Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

Môn: Chủ nghĩa xã hội khoa học​

A. Dân Chủ

1. Khái niệm

+ Dân chủ là quyền lực của nhân dân, thuộc về nhân dân.

+ Dân chủ là một giá trị xã hội phản ánh những quyền cơ bản của con người, là giá trị xã hội, thành quả đấu tranh của nhân loại nhằm khẳng định quyển lực của nhân dân.

+ Dân chủ là phạm trù chính trị gắn với các hình thức tổ chức nhà nước của giai cấp cầm quyền. một trong những nguyên tắc hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội.

+ Dân chủ là phạm trù lịch sử gắn với quá tình ra đời, phát triển của lịch sử xã hội nhân loại.

2. Quan niệm về dân chủ qua dòng thời gian lịch sử

+ Chủ nghĩa Mác - Lê nin: Dân chủ là một hình thức tổ chức nhà nước của giai cấp thống trị (Một hình thái nhà nước, một kiểu nhà nước, ở đó quyền cơ bản của con người được pháp luật hóa)

+ Lê nin: Dân chủ là sự thống trị đa số

+ Hồ Chí Minh: Dân chủ là dân là chủ, dân làm chủ

​

Hành trình khởi đầu:

+ Thời cổ đại Hy Lạp: Nơi nhen nhóm những mầm non đầu tiên của dân chủ với hệ thống thị quốc và hội đồng công dân.

+ Thời kỳ La Mã: Sự phát triển của luật pháp và quyền lực tập trung vào Thượng viện.

+ Thời Trung cổ: Sự thoái trào của dân chủ, nhường chỗ cho chế độ phong kiến và quyền lực tập trung vào giới quý tộc.

Hồi sinh và phát triển:

+ Ánh sáng của các cuộc cách mạng: Tiền đề cho sự phục hưng của dân chủ với tư tưởng tự do, bình đẳng và bác ái.

+ Cách mạng Mỹ và Cách mạng Pháp: Bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự ra đời của chế độ cộng hòa và nhà nước pháp quyền.

+ Thế kỷ 19: Sự lan rộng của dân chủ nghị viện và phong trào đấu tranh cho quyền bầu cử của phụ nữ và các nhóm thiểu số.

​

Thách thức và đổi mới:

+ Thế kỷ 20: Sự xuất hiện của chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa cộng sản đặt ra những thách thức mới cho dân chủ.

+ Sự trỗi dậy của xã hội dân sự và công nghệ thông tin mở ra những cơ hội mới cho sự tham gia của người dân vào quá trình ra quyết định.

+ Thế kỷ 21: Sự đa dạng trong các mô hình dân chủ và những tranh luận về bản chất và giá trị của dân chủ trong xã hội toàn cầu hóa.

Dân chủ ngày nay:

+ Vẫn còn nhiều thách thức như bất bình đẳng, chủ nghĩa độc quyền, giả tin tức...

+ Cần tiếp tục phát triển và hoàn thiện để phù hợp với bối cảnh xã hội mới.

+ Vai trò của mỗi cá nhân trong việc giữ gìn và phát huy dân chủ là vô cùng quan trọng.

3. Sự phát triển của dân chủ

Khi xã hội phát triển, con người cần có tổ chức để duy trì trật tự, phân công lao động, giải quyết mâu thuẫn và bảo vệ lợi ích chung. Nhà nước và nền dân chủ đều ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu này.

Một nhà nước pháp quyền, đề cao vai trò của nhân dân sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển của dân chủ. Thông qua các cơ chế bầu cử, tự do ngôn luận, báo chí, hội họp,... người dân có thể tham gia vào việc quản lý đất nước, bảo vệ quyền lợi của bản thân. Tuy nhiên khi còn trong những giai đoạn hình thái kinh tế còn bốc lột áp bức, thì quyền lực thực nằm trong tay thiểu số thống trị.

​

Giai đoạn dân chủ phát triển trải dài trong 5 hình thái kinh tế xã hội:

+ Cộng sản nguyên thủy: Chưa có nhà nước ra đời, đồng nghĩa việc xã hội cộng sản nguyên thủy chưa có nền dân chủ.

+ Chiếm hữu nô lệ: Bắt đầu xuất hiện nền dân chủ khi nhà nước ra đời. Dẫu vậy, nhà nước ra đời ở xã hội chiếm hữu nô lệ ban đầu với mục đích là phục vụ và bảo vệ quyền lực cho giai cấp thống trị. Vậy nên nền dân chủ chủ nô chỉ thuộc về quyền lực của thiểu số của giai cấp thống trị.

+ Phong kiến: Trong thời đại phong kiến, nền quân chủ được thiết lập, đi kèm với sự tập trung quyền lực cao độ vào tay vua chúa, quý tộc. Quyền lực của người dân bị hạn chế, thậm chí bị tước đoạt hoàn toàn. Khó có thể nói về sự tồn tại của nền dân chủ trong một xã hội như vậy.

+ Tư bản chủ nghĩa: Nền dân chủ tư sản ra đời, tuy nhiên giống hệt hai chế độ trước, quyền lực dân chủ chỉ thuộc về quyền lực giai cấp thống trị. Tư hữu về tư liệu sản xuất cũng như tư sản là chủ thể phát triển lực lượng sản xuất và thụ hưởng nó. Vì vậy đây vẫn là chế độ cầm quyền mà đa số là nhân dân phải thục tùng thiểu số là giai cấp thống trị.

​

Đó là lý do nhà nước không phải lúc nào cũng đảm bảo dân chủ đúng nghĩa. Một số nhà nước có thể làm dụng quyền lực để đàn áp người dân và hạn chế hoạt động dân chủ thực sự. Do đó, cần sự giám sát chặt chẽ người dân đối với nhà nước để đảm bảo rằng nhà nước hoạt động vì lợi ích của người dân. Và nền dân chủ được coi về đến nơi đến chốn nhất, được ra đời từ sau thắng lợi cách mạng tháng 10 Nga năm 1917.

+ Xã hội chủ nghĩa: Trong xã hội chủ nghĩa, nền dân chủ thực sự mới được ra đời. Thiểu số là nhà nước, phải phục vụ đa số là nhân dân; đồng thời thừa nhận quyền lực chính trị nhân dân.

+ Cộng sản chủ nghĩa: Vốn là một phong trào chính trị xã hội hướng đến việc thiết lập một xã hội phi giai cấp, không nhà nước, tự do, bình đẳng, dựa trên sự sở hữu chung và điều khiển chung đối với các phương tiện sản xuất nói chung. Vì vậy nhà nước sẽ không còn đứng ra giải quyết mâu thuẫn bất công của giai cấp nữa. Nhà nước sẽ biến mất kèm theo nền dân chủ cũng biến mất.

Theo lý thuyết là thế, dù vậy, sự biến mất của nhà nước có thể dẫn đến sự suy yếu của dân chủ, nhưng không có nghĩa là dân chủ sẽ hoàn toàn biến mất. Hình thức dân chủ có thể thay đổi, nhưng những giá trị cốt lõi của dân chủ như tự do, bình đẳng, công bằng vẫn có thể được duy trì.

Kết luận:

Không có nền dân chủ nói chung. Mỗi nền dân chủ đều mang bản chất của 1 giai cấp nào đó trong xã hội. Phản ánh cả 1 xã hội như ở dân chủ chủ nô, ta thấy được áp bức, bốc lột, bất công. Hoàn toàn trái ngược dân chủ xã hội chủ nghĩa là một xã hội tự do, công bằng, bình đẳng.

B. Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa.

1. Khái niệm

Dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ cao hơn về chất so với nền dân chủ tư sản, là nền dân chủ mà ở đó, mọi quyền lực thuộc về nhân dân, dân là chủ và dân làm chủ; dân chủ và pháp luật nằm trong sự thống nhất biện chứng; được thực hiện bằng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

2 Giai đoạn:

+ Giai cấp công nhân làm cách mạng giành lấy chính quyền

+ Giai cấp công nhân cùng dân chủ tổ chức nhà nước của giai cấp công nhân và nhân dân lao động thành nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Kết luận

Trình độ thực hiện dân chủ cao hay thấp của mỗi chế độ phụ thuộc vào mức độ, khả năng tham gia của quần chúng nhân dân vào công việc của nhà nước và xã hội.

Giống như câu phương châm bác hồ ta từng nói "Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong", vai trò quần chúng nhân dân cực kỳ quan trọng. Điển hình, ta có thể nhắc đến triều đại nhà Trần về việc xem trọng người dân tạo nên sức mạnh nhân dân, khiến cho thời đại nhà Trần trở thành 1 trong những giai đoạn phát triển cực kỳ vương thịnh trong lịch sử Việt Nam.

​

2. Bản chất của nền dân chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

+ Là thủ tiêu tình trạng áp bức giai cấp, dân tộc, giải phóng con người một cách triệt để, toàn diện, thực hiện quyền tự do, bình đẳng của con người.

+ Đảm bảo quyền lực thực sự thuộc về nhân dân

Bản chất dân chủ XHCN thể hiện trên các khía cạnh sau:

Bản chất chính trị :

+ Mang bản chất chất giai cấp công nhân

+ Do Đảng Cộng sản lãnh đạo (Bản chất nhất nguyên)

+ Thừa nhận chủ thể quyền lực của NN là nhân dân (Nhân dân xây dựng nhà nước)

Bản chất kinh tế:

+ Sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất chủ yếu

+ Chủ thể phát triển lực lượng sản xuất và thụ hưởng lợi ích là nhân dân

Bản chất tư tưởng - Văn hóa xã hội:

+ Hệ tư tưởng chủ đạo trong xã hội là chủ nghĩa Mác – Lênin

+ Kế thừa những giá trị của các nền văn hóa trước đó

+ Thực hiện giải phóng con người triệt để và phát triển toàn diện cá nhân

C. Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

1. Khái niệm

Nhà nước là một tổ chức chính trị có quyền lực hợp pháp để cai trị một lãnh thổ và người dân trong lãnh thổ đó. Đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập và duy trì hệ thống dân chủ. Cung cấp khung pháp lý cho các hoạt động dân chủ, đảm bảo sự tự do và bình đẳng cho mọi người, tổ chức bầu cử và quản lý các hoạt động chính trị.

​

Mối quan hệ nhà nước và dân chủ:

+ Dân chủ xã hội chủ nghĩa là cơ sở, nền tảng để xây dựng và hoạt động của nhà nước xã hội chủ nghĩa.

+ Nhà nước xã hội chủ nghĩa là công cụ quan trọng để thực hiện quyền dân chủ của nhân dân.

Đó là lý do Nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời là kết quả của cuộc cách mạng do giai cấp vô sản tiến hành dưới sự lãnh đạo của tổ chức đảng cộng sản.

Vậy nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước mà ở đó, sự thống trị chính trị thuộc về giai cấp công nhân, do cách mạng xã hội chủ nghĩa sản sinh ra và có sứ mệnh xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, đưa nhân dân lao động lên địa vị làm chủ trên tất cả các mặt của đời sống xã hội trong một xã hội phát triển cao – xã hội xã hội chủ nghĩa.

2. Bản chất

Nhà nước xã hội chủ nghĩa là một kiểu nhà nước mới, khác về chất so với tất cả các nhà nước đã có trong lịch sử.

Về chính trị:

+ Mang bản chất chất giai cấp công nhân

+ Do Đảng Cộng sản lãnh đạo

+ Nhân dân là chủ thể của quyền lực NN (NN của dân, do dân, vì dân)

Bản chất kinh tế:

+ Chịu sự quy định của cơ sở kinh tế XHCN (chế độ sở hữu xã hội về TLSX chủ yếu)

+ Không ngừng nâng cao đời sống vật chất của nhân dân

Bản chất tư tưởng - Văn hóa xã hội:

+ Hệ tư tưởng chủ đạo trong nhà nước là chủ nghĩa Mác – Lênin

+ Kế thừa những giá trị của các nhà nước trước đó trong xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa

+ Xóa bỏ sự phân hóa giai cấp

+ Bảo đảm quyền cơ bản của con người (Tự do, bình đẳng...)

D. Nền Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa Ở Việt Nam

1. Khái niệm

+ Dân chủ là mục tiêu, bản chất, động lực của chế độ xã hội chủ nghĩa. Dân chủ và phát luật nằm trong sự thống nhất biện chứng, được thực hiện bằng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản.

​

+ Nhà nước pháp quyền là nhà nước mà ở đó, tất cả mọi công dân đều được giáo dục pháp luật và phải hiểu biết pháp luật, tuân thủ pháp luật, pháp luật phải đảm bảo tính nghiêm minh. Tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập trung dân chủ, có sự phân công, phân cấp, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau, nhưng bảo đảm quyền lực là thống nhất và sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương.

Nhà nước được tổ chức và hoạt động dựa trên cơ sở của Hiến pháp và pháp luật. Trong tất cả các hoạt động của xã hội, pháp luật được đặt ở vị trí tối thượng để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rõ ràng, có cơ chế phối hợp nhịp nhàng và kiểm soát giữa các cơ quan: lập pháp, hành pháp và tư pháp.

2 hình thức dân chủ:

+ Dân chủ trực tiếp: Người dân trực tiếp tham gia vào việc thảo luận và quyết định các vấn đề chung. Hạn chế của nó là it phổ biến trong xã hội hiện đại do quy mô dân số lớn và tính phức tạp của các vấn đề.

+ Dân chủ gián tiếp: Người dân bầu ra đại diện để thay mặt họ tham gia vào việc quản lý nhà nước. Là hình thức dân chủ phổ biến nhất hiện nay.

Thiết chế thực hiện dân chủ: Thông qua nhà nước và cả hệ thống chính trị