Kết nạp Đảng trên quê mẹ là một trong những bài thơ xuất sắc viết về Đảng, một đề tài rất lớn nhưng không dễ đối với mọi nhà thơ. Ai cũng biết, trong chiều dài lịch sử nước ta, tính từ năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam, là đội quân tiên phong của giai cấp công nhân, người tổ chức và lãnh đạo nhân dân ta đánh đổ ách đô hộ và sự xâm lược của các thế lực ngoại xâm và xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Nói chung, đảng viên là những người con ưu tú của dân tộc, nên những ai được đứng trong hàng ngũ của Đảng đều thấy vinh dự, tự hào, nhất là ngày được kết nạp Đảng. Cái cảm giác "ngày vào Đảng đất trời như đổi khác" thật đúng với ý nghĩ, tâm trạng của những ai đã từng được vinh dự đứng tuyên thệ dưới cớ Đảng trong ngày lễ trọng đại này. Thông thường, những người có lập trường tư tưởng vững vàng, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong thời gian thử thách thì được xét và kết nạp Đảng. Bởi thế, phần lớn đảng viên được kết nạp ở cơ quan, đơn vị, có khi ngay giữa mặt trận.. chứ rất ít cán bộ thoát ly, đã "giã mẹ đi kháng chiến bốn phương trời" mà lại được kết nạp ngay trên quê hương của mình. Đây là chuyện thật của tác giả, năm 1949, trong chiến dịch Tà Cơn (Quảng Trị), chính nhà thơ Chế Lan Viên đã được kết nạp Đảng. Giờ phút kết nạp vào Đảng, ở bất cứ đâu, người đảng viên mới này không những tự hào, mà còn có nhiều điều suy nghĩ, thì được kết nạp trên quê hương mình, sự suy nghĩ đấy càng được mở rộng và thêm nhiều ý nghĩa. Từ thực tế được kết nạp Đảng trên quê hương, nhà thơ đã khái quát lên, làm cho người đọc hiểu được sự gắn kết giữa quê hương (là hình ảnh thu hẹp của đất nước) với Đảng. Thời gian tác giả viết bài thơ này, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của chúng ta còn vô cùng gian khổ, ác liệt, hy sinh. Tự nguyện đứng vào hàng ngũ của Đảng tức là tự nguyện "đứng mũi chịu sào" trước thử thách, hy sinh đó. Tác giả, người đảng viên mới nghĩ nhiều về trách nhiệm của mình, đó là đánh giặc để giải phóng dân tộc để đem lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Đó cũng chính là mục tiêu cao cả của Đảng ta. Kết bài thơ, tác giả găm một câu gói ghém chủ đề chính của bài thơ: "Đảng trở thành nơi cắt rốn, chôn rau!" Kết nạp Đảng trên quê mẹ Giã mẹ ra đi kháng chiến bốn phương trời Kết nạp Đảng, bỗng quay về quê mẹ! Có phải quê hương gọi ta về đấy nhỉ? Dặn dò ta, khuyên nhủ ta thêm Trong buổi đầu, ta theo Đảng đi lên Ngày vào Đảng đất trời như đổi khác Những vật vô tri cũng làm rưng nước mắt Đá sỏi cây cằn, sao bỗng thấy thiêng liêng? Giọng nói quen nghe, màu đất quen nhìn Bỗng chan chứa trăm điều chưa nói hết! Tôi cúi đầu nghe, dặt dìu, tha thiết Cây cỏ trời mây, kẻ mất người còn Trong mơ hồ, trăm tiếng của quê hương Tiếng mẹ bảo bên tai: "Con hãy nhớ Bà con quê ta đói nghèo lam lũ Cuộc sống xưa như nước chảy mất dòng Không ai thương như cỏ nội giữa đồng Con chim bỏ trời quê ta đi xứ khác Đất chẳng nuôi người, người không nuôi nổi đất Chiếc khăn xanh mẹ bịt ở trên đầu Đã từng che hai thứ tóc buồn đau Mẹ trông ở đời con.. Con hãy gắng Con đi đi.. Từ nay con có Đảng" Tôi nhìn ra thấy máu thịt quê hương Như đang dâng thành núi lại thành cồn Ôi gió Lào ơi! Ngươi đừng thổi nữa Những ruộng đói mùa, những đồng đói cỏ Những đồi sim không đủ quả nuôi người Cuộc sống gian lao ít tiếng nói cười Chỉ tiếng gió mù trời chen tiếng súng Của đồn giặc mấy năm trời chiếm đóng Đảng kính yêu! Tôi tìm Đảng giữa nơi này Như chờ vang tiếng sét xé trời mây.. Tôi đứng trước Đảng kỳ, rưng mắt lệ Phút mơ ước, sao thiếu hình bóng mẹ? Giặc bao vây ngăn lối chặn đường Thiếu cả gia đình ngay giữa đất quê hương! Mẹ ơi! Mẹ không là đồng chí Nhưng Đảng kỳ đây chính là của mẹ Đời khổ đau mẹ đứng dưới cờ này Mẹ đói nghèo, hàng ngũ bên con đây Mẹ xem, con mặc áo nâu sồng xưa mẹ mặc Mai con hát khúc bình dân xưa mẹ hát Đảng mến yêu, có phải mẹ giới thiệu con vào? Từ buổi dạy con lòng thương ghét ban đầu Tự quê mẹ nghèo, tự đời mẹ khổ Tự giọt lệ khóc tù đi biệt xứ Tự nắm cơm khô đưa cán bộ thoát làng Từ tiếng thét căm thù vì giặc giã, vua quan Tưởng như cả quê hương giới thiệu tôi vào Đảng Rẫy bắp, vườn tiêu, bờ tre, bãi sắn Những đồi tranh ăn độc gió Lào Cả trại tù Lao Bảo chốn rừng sâu Ôi tiếng đầu tiên gọi ta "đồng chí" Là tíeng quê hương ấm lành Quảng Trị Những đảng viên đầu tiên đứng sát bên tôi Là bạn thuở nhi đồng áo vá cơm khoai Tôi đứng dưới cờ, đưa tay tuyên thệ Trên đất quê hương mang hình bóng mẹ Ngỡ chừng như vừa sinh lại lần đầu Đảng trở thành nơi cắt rốn chôn rau Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, NXB Văn học, 2002 - Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn. Nguyên quán nhà thơ Chế Lan Viên (1920-1989) ở xã Thanh An, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị. Bài thơ "Kết nạp Đảng trên quê mẹ" được ông sáng tác năm 1949, với nguồn cảm hứng từ chính lễ kết nạp Đảng của ông trên quê hương Quảng Trị. "Kết nạp Đảng trên quê mẹ" đánh dấu hai sự kiện quan trọng trong cuộc đời nhà thơ lớn Chế Lan Viên. Về mặt con người xã hội, bài thơ ghi lại thời khắc nhà thơ Chế Lan Viên nguyện trung thành với lý tưởng của Đảng, dùng ngòi bút là vũ khí sắc bén trên mặt trận văn hóa văn nghệ dưới sự lãnh đạo của Đảng. Riêng với con đường nghệ thuật thi ca, bài thơ đánh dấu bước chuyển phong cách nghệ thuật của tác giả: Từ thi pháp lãng mạn, tượng trưng của phong trào Thơ Mới sang thi pháp trữ tình chính trị của thơ ca cách mạng. Cần nhắc lại rằng, Chế Lan Viên nổi danh từ năm 17 tuổi với tập thơ "Điêu tàn" gây ngạc nhiên, ngưỡng mộ khắp thi đàn. Song, cũng như bao văn nghệ sĩ cùng thời đi theo cách mạng, Chế Lan Viên rất khó khăn để "lột xác" sáng tác trong hoàn cảnh thời đại mới. Điều đó buộc nhà thơ phải "nhận đường" (chữ của Nguyễn Đình Thi), thâm nhập vào đời sống mới, "ba cùng" với nhân dân để tìm cảm hứng sáng tác.
