1. Đôi nét về tác giả Phạm Ngũ Lão - Phạm Ngũ Lão (1255 - 1320) là người lành Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên). - Ông là con rể lấy con gái nuôi của Trần Hưng Đạo, được giữ đội quân hữu vệ. - Ông có nhiều công lớn trong hai cuộc kháng chiến chống Mông-Nguyên lần thứ hai năm 1285 và lần thứ ba năm 1288, làm đến chức Điện súy, được phong tước Quan nội hầu. - Là võ tướng nhưng ông thích đọc sách, ngâm thơ và từng được ca ngợi là người văn võ song toàn. - Cuộc đời và sự nghiệp của Phạm Ngũ Lão đã trở thành huyền thoại lớn trong lịch sử dân tộc, minh chứng cho tư tưởng và nghệ thuật quân sự nhân dân thời Trần. Tài năng xuất chúng đã khiến ông, dù không phải vương hầu, nhưng đều được các triều vua Trần nể trọng. - Lúc ông qua đời, vua Trần Minh Tông ra lệnh nghỉ chầu năm ngày để tỏ lòng thương nhớ. 2. Tác phẩm - Ông có nhiều sáng tác nói về chí làm trai và lòng yêu nước. - Tác phẩm của ông hiện còn lại hai bài thơ là "Tỏ lòng" (Thuật Hoài) và "Viếng Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương" (Vãn Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương). 3. Bài thơ "Tỏ lòng" Phiên âm: Hoành sóc giang sơn cáp kỉ thu, Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu. Nam nhi vị liễu công danh trái, Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu. Dịch nghĩa: Cầm ngang ngọn giáo giữ gìn non sông đã mấy thu, Ba quân như hổ báo, khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu. Thân nam nhi mà chưa trả xong nợ công danh, Thì luống thẹn thùng khi nghe người đời kể chuyện Vũ hầu. Dịch thơ: Múa giáo non sông trải mấy thu, Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu. Công danh nam tử còn vương nợ, Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu. (Trần Trọng Kim dịch) A) Hoàn cảnh sáng tác - Bài thơ được sáng tác sau chiến thắng quân Mông – Nguyên của quân đội nhà Trần với hào khí Đông A ngút trời - Bài thơ là loại thơ "nói chí tỏ lòng" qua bài thơ mà bày tỏ và thể hiện nỗi lòng cùng chí hướng của người viết. B) Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật chữ Hán C) Bố cục - Hai câu thơ đầu: Vẻ đẹp hào hùng của con người thời Trần. - Hai câu thơ cuối: Vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách, lí tưởng của tác giả. D) Giá trị nội dung Bài thơ mang vẻ đẹp hào khí Đông A, thể hiện qua vẻ đẹp của con người và quân đội nhà Trần. Đồng thời, qua đó thể hiện tâm sự và lí tưởng sống cao đẹp của tác giả. E) Đặc sắc nghệ thuật – Ngôn từ hàm súc, hình ảnh thơ giàu sức khái quát. – Bút pháp nghệ thuật phóng đại, so sánh cùng âm hưởng khi hào hùng, mạnh mẽ, khi trầm lắng, suy tư để lại dư âm trong lòng người đọc.
