Đọc hiểu: Giang - Bảo Ninh, Ngữ văn 10, Chân trời sáng tạo

Đọc đoạn trích sau:

Năm ấy tôi mười bảy tuổi, binh nhì, chiến sĩ của tiểu đoàn 5 tân binh.

Tiểu đoàn chúng tôi luyện quân ở Bãi Nai. Bấy giờ đã là vào cuối khóa huấn luyện ba tháng, kiểm tra xạ kích, đạt điểm cao nhất đại đội, tôi được thưởng hai ngày phép. Đại đội trưởng linh động cho tôi miễn bình tuần tối thứ Sáu.

[..] Chín giờ tối chủ nhật mới điểm danh mà chỉ dám nấn ná cố cùng tới 12 giờ trưa là phải bứt khỏi nhà chạy nhào ra bến Kim Mã. Chen lên được một chuyến xe vào thời buổi gian khó ấy khổ sở đến thế nào, khỏi bàn. Thêm nữa lại ngày giáp Tết. Do may mắn và cũng là do ẩu tả ngồi lèn nhau trên nóc xe nên đến nhập nhoạng tối thì tôi nhảy được xuống thị trấn Lương Sơn. Đói mèm, rét run, lại luớ quớ trượt chân ngã, tuột tung quai dép và lấm be bét.

Trật trưỡng tôi dò tới cái giếng xây ở đầu trấn để rửa ráy qua loa tý chút và xâu lại dép. Chỉ có một người đang múc nước ở giếng. Trời mưa nhưng rất mỏng, như sương, và chưa tối hẳn nên từ khá xa tôi đã nhận ra một cái dáng con gái. Khi tôi tới bên giếng, hai thùng tôn của gánh nước đã được đổ đầy, cô gái cuộn dây gầu, tra đòn gánh vào hai móc xích, và trước khi lên gánh, cô đội lại chiếc nón mà lúc cúi múc nước cô đã bỏ ra để ngửa bên thành giếng. Với con mắt lính 17 tuổi nhanh như chớp tôi lườm ngay thấy tên cô nàng viết bằng mực tím ở trong vành nón, cả tên, cả họ, cả đệm, và cả lớp học của cô nữa. Phạm Nhật Giang. 10 B.

Không để ý đến tôi, cô đặt gánh lên vai. Tôi nói, vội vã, nhưng thản nhiên, như thật:

- Kìa, Giang. Cho anh mượn cái gầu đã nào.

Cô gái hạ gánh, nhìn tôi.

- Chào anh, anh bộ đội.. - Cô nói, ngập ngừng, nhưng có lẽ chưa kịp ngạc nhiên - Gầu đây anh.

Tôi xoè hai bàn tay bê bết bùn ra.

- Ôi anh bị lấm hết rồi. - Cô gái khẽ thốt lên - Thôi, để em.

- Ừ. Nhờ Giang vậy, chứ không thì bẩn hết cả dây.

Cô gái múc lên một gầu, hai gầu, xối từ từ cho tôi rửa kỹ hai bàn tay.

Khi tôi định đón lấy chiếc gầu, cô bảo:

- Cái gầu này khó múc lắm. Để em giúp anh.

Cô lại thòng nhanh sợi chão xuống bóng tối sâu hút bên dưới rồi thoăn thoắt, mềm mại, kéo gầu nước lên. Nhưng sự ân cần của cô còn hơn thế. Mỗi gầu nước múc lên cô không xối cho tôi tự gột mà cúi mình xuống, một tay nghiêng gầu nước dội nhè nhẹ, một tay cô cọ bùn đất ở bàn chân, ngón chân, bắp chân tôi. Ngây ra, tôi đứng yên, sững lặng cảm nhận cái ân tình hồn nhiên và bất ngờ ấy. Rất lâu, hai đứa chẳng nói gì, cô gái lặng lẽ gột rửa cho tôi, tôi thì bất động. Cô cọ kỹ cho tôi cả đôi dép đúc.

- Tươm rồi đấy, anh - Cô gái nói trong bóng tối.

- Cám ơn nhé, Nhật Giang!

[..] Tôi cứ đứng mãi ở ven đồi. Mặc dù không thể nhìn thấy gì trong màn đen dày đặc đêm cuối năm, tôi vẫn cứ nhìn mãi theo Giang. Chia tay, tôi đã không nói được một điều gì cả, đã không kịp ngỏ một lời nào. Cả địa chỉ của Giang nữa cũng không hỏi rõ. Chỉ biết Khâm Thiên, ngõ Chợ.

Hai hôm sau, tối ngày 27 Tết, tiểu đoàn tôi nhổ neo rời Bãi Nai. Hành quân qua Thường Tín, lên tàu ngay, không có 15 ngày phép thông lệ của lính Bê dài. Đây là một đợt tăng cường rất lớn cho chiến trường. Cả một Sư cùng lúc lên đường, gấp gáp tiến quân, vượt ngàn dặm Trường Sơn vào Nam. Vừa đặt chân lên đất Tây Nguyên đã vào ngay chiến dịch. Các đơn vị của Sư đoàn phiên hiệu khác đi nhưng vẫn giữ nguyên đội hình từ ngoài Bắc. Tiểu đoàn của tôi đánh trận mở màn, và đại đội của tôi là mũi chủ công. Trước giờ nổ súng, đích thân tham mưu trưởng sư xuống kiểm tra công tác chuẩn bị chiến đấu của chúng tôi. Mặc dù ông xuống 'kiềng' cùng với một nhóm khá đông trợ lý và trinh sát, mặc dù ông cũng trang bị và nai nịt như mọi người, tiểu liên AK, dép đúc, mũ cối, áo lính tô châu, nhưng trong bóng rừng nhập nhoạng tôi vẫn nhận ra ông ngay. Ông chính là 'ông bô' của Giang!

Tôi toan lỉnh, song ông trông thấy tôi tức thì. 'Kìa, Hùng, Hùng đấy hả Hùng!' . Giọng ông ngạc nhiên, mừng vui. Ông thân thiết xiết chặt tay tôi và không nén được, ông cảm động ôm lấy tôi. 'Giang nó cứ nhắc cậu mãi, Hùng ạ. Nó cứ buồn vì không gặp lại được cậu trước khi chúng ta lên đường' Ông bảo: 'Giờ đây Giang nó ở lại ngoài đó có một mình'.

Gặp gỡ trước giờ nổ súng tất nhiên là chỉ thoáng nhanh, chỉ kịp nói mấy câu thế thôi. Tôi thì không nói được gì cả. Tôi chỉ ấp úng. Cả cái tên Hùng do con gái ông phịa vội ra, tôi cũng không thể cải chính.

Thời khắc gấp gáp không thể nấn ná, nhưng trước lúc đi, tham mưu trưởng sực nhớ một điều và vội vội ông nói với tôi: 'Giang nó có gởi cháu tấm ảnh của nó, nhưng tiếc quá, lại không mang theo đây. Để bữa sau vậy, Hùng nhé..'

Không có "bữa sau" ấy. Tôi không còn có dịp được gặp lại tham mưu trưởng. Cả tới mùa khô sau, được điều lên trinh sát sư đoàn, tôi vẫn không thể nào gặp lại được ông. Tham mưu trưởng của chúng tôi đã hy sinh vào cuối mùa khô năm đầu tiên sư đoàn chúng tôi lâm trận.

Chiến tranh, đời lính, tuổi trẻ, mọi sự là như thế, chỉ thế thôi, thoảng nhanh. Thoảng nhanh nhưng không tắt lịm. Chỉ thế thôi nhưng để rồi sau này cứ nhớ mãi. Trở thành nỗi đau. Những nỗi đau mất mát âm thầm.

Chắc là bây giờ Nhật Giang vẫn còn nhớ đến tôi, người lính trẻ vô danh hơn ba chục năm về trước. Tôi thì không bao giờ quên cô ấy, mặc dù thực ra là có gì đâu một tình cờ như thế, một gặp gỡ vẩn vơ, lưu luyến mơ hồ gần như không có thật mà năm tháng cuộc đời cứ mãi chồng chất lên muốn xóa nhòa.

(In trong Bảo Ninh - những truyện ngắn, tái bản, NXB Trẻ, 2021, tr25-35)

(Giang - Bảo Ninh)​

​

Câu hỏi đọc hiểu, gợi ý đáp án:

1. Xác định ngôi kể của truyện.

Truyện được kể theo ngôi thứ nhất - nhân vật là người lính trẻ, 17 tuổi, đang trong đợt huấn luyện tại tiểu đoàn 5 tân binh.

2. Xác định đề tài của truyện ngắn trên.

Đề tài: Chiến tranh và những mối quan hệ trong cuộc sống của người lính.

3. Tìm những chi tiết miêu tả ấn tượng của nhân vật tôi về Giang

"Trời mưa nhưng rất mỏng, như sương, và chưa tối hẳn nên từ khá xa tôi đã nhận ra một cái dáng con gái."

"Cô lại thòng nhanh sợi chão xuống bóng tối sâu hút bên dưới rồi thoăn thoắt, mềm mại, kéo gầu nước lên. Nhưng sự ân cần của cô còn hơn thế. Mỗi gầu nước múc lên cô không xối cho tôi tự gột mà cúi mình xuống, một tay nghiêng gầu nước dội nhè nhẹ, một tay cô cọ bùn đất ở bàn chân, ngón chân, bắp chân tôi."

"Ngây ra, tôi đứng yên, sững lặng cảm nhận cái ân tình hồn nhiên và bất ngờ ấy."

4. Nhận xét về cô nhân vật Giang qua miêu tả của nhân vật Hùng

Giang trong mắt Hùng là một cô gái dịu dàng, ân cần và hiền hậu. Cô không chỉ giúp Hùng rửa tay, chân mà còn cẩn thận lau từng bộ phận cơ thể anh, thể hiện sự chăm sóc tận tâm và tình cảm chân thành. Giang cũng rất cởi mở, không ngại ngùng khi giúp đỡ một người lính xa lạ, và hành động của cô mang đậm tính trong sáng, không vụ lợi. Dù cuộc gặp gỡ chỉ là một khoảnh khắc ngắn ngủi, Giang để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng Hùng, một cảm xúc mơ hồ, tiếc nuối nhưng cũng đầy luyến lưu. Cô là hình mẫu của một tình yêu tự nhiên, đơn giản nhưng đáng nhớ trong bối cảnh chiến tranh khắc nghiệt.

5. Những sự kiện nào trong cốt truyện gây ấn tượng mạnh nhất đối với nhân vật Hùng?

Sự kiện ấn tượng nhất đối với nhân vật Hùng là cuộc gặp gỡ với Giang bên giếng nước. Sự ân cần của cô gái khi giúp anh rửa tay, cọ bùn đất cho anh, là một cử chỉ ân cần và tình cảm trong một hoàn cảnh đầy khắc nghiệt. Khoảnh khắc này khiến nhân vật chính cảm nhận được tình cảm trong sáng, mơ hồ và đầy tiếc nuối khi chia tay mà không thể nói hết những lời muốn nói.

6. Cốt truyện trong câu chuyện có yếu tố nào khiến người đọc cảm nhận được sự gấp gáp, vội vàng và mất mát không thể tránh khỏi?

Cốt truyện chứa đựng sự gấp gáp, vội vàng khi nhân vật chính phải nhanh chóng trở lại với đơn vị sau hai ngày phép, cùng với việc tiểu đoàn phải hành quân gấp gáp lên đường. Sự mất mát không thể tránh khỏi thể hiện trong việc nhân vật chính không có cơ hội gặp lại Giang, dù họ chỉ mới quen biết nhau trong một thời gian ngắn, cũng như trong việc những cuộc chia tay không trọn vẹn, thể hiện sự mong manh của mối quan hệ trong chiến tranh.

7. Bối cảnh thời gian và địa điểm nào được tác giả mô tả trong truyện, và nó ảnh hưởng như thế nào đến diễn biến của câu chuyện?

Câu chuyện diễn ra vào cuối năm, trong thời gian chiến tranh, khi nhân vật chính là một người lính trẻ trong một tiểu đoàn tân binh đang huấn luyện tại Bãi Nai. Bối cảnh thời gian là vào dịp Tết, một thời gian đầy cảm xúc của người lính, khiến cho cuộc gặp gỡ tình cờ với Giang càng thêm phần ý nghĩa. Địa điểm được mô tả cũng rất đặc trưng của chiến tranh, như các bến xe chật chội, thị trấn nhỏ Lương Sơn, và cuối cùng là chiến trường Tây Nguyên, nơi chiến tranh diễn ra khốc liệt.

8. Thời gian chiến tranh và cuộc sống của người lính được phản ánh trong truyện như thế nào?

Cuộc sống của người lính được phản ánh qua những cảnh huấn luyện khắc nghiệt, sự mệt mỏi, đói rét và khó khăn khi di chuyển trong những điều kiện không thuận lợi. Thời gian chiến tranh như một cuộc chạy đua vội vàng, đầy khắc nghiệt, nhưng cũng là lúc các mối quan hệ, dù ngắn ngủi, lại mang đến những khoảnh khắc ân tình, gợi lên nỗi nhớ và tiếc nuối về những điều chưa kịp nói.

9. Thông điệp chính mà tác giả muốn truyền tải qua câu chuyện là gì?

Thông điệp của tác phẩm là sự quý trọng những khoảnh khắc dù ngắn ngủi trong cuộc sống, đặc biệt trong những hoàn cảnh chiến tranh đầy cam go và đau thương. Tác giả muốn truyền tải sự vội vã, sự không thể nắm bắt trọn vẹn những điều đẹp đẽ trong cuộc sống, và nỗi tiếc nuối khi những cơ hội làm quen và chia sẻ tình cảm không còn nữa.

10. Vì sao tác giả lại dùng đoạn kết mở với sự chia tay của nhân vật chính và Giang? Nó có tác dụng gì đối với cảm xúc của người đọc?

Đoạn kết mở tạo ra sự mơ hồ và tiếc nuối, khiến người đọc cảm nhận được sự không trọn vẹn của mối quan hệ giữa nhân vật chính và Giang. Nó làm nổi bật lên sự mong manh và tạm bợ của những mối quan hệ trong chiến tranh, đồng thời khơi gợi cảm giác tiếc nuối và những câu hỏi không lời đáp, khiến người đọc cảm thấy sâu sắc hơn về sự lỡ dở trong cuộc sống.