Dẫn chứng liên hệ mở rộng phân tích Thương vợ - Tú Xương

Thương vợ là bài thơ của "Ông hoàng thơ Nôm" Tú Xương, bài thơ nói lên hình ảnh bà Tú chịu thương chịu khó vì chồng con, mối ân tình sâu nặng và lòng cảm phục chân thành của tác giả đối với người vợ của mình.

1. Về hiện thực vợ nuôi chồng ăn học

Trong xã hội Việt Nam thời phong kiến, câu chuyện vợ tần tảo nuôi chồng ăn học rất quen thuộc, từng được phản ánh trong văn chương nghệ thuật:

Sáng trăng trải chiếu hai hàng,

Cho anh đọc sách, cho nàng quay tơ

(Ca dao)



Truyện Nôm có Tống Trân – Cúc Hoa, sân khấu chèo thì có Lưu Bình-Dương Lễ..

Nhưng anh học trò Trần Tế Xương đi học, đi thì vào cái thời Tây xâm chiếm nước ta, đạo đức suy vong, chủ thánh hiền đã xuống giá, thần phân nhà nhỏ dù có đỗ dạt ông nghè, ông cử thì cũng chẳng còn có được dành giả như xem, thậm chí còn phải chịu cái nhục của thân phận tri thức nô lệ:

Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt

Dưới sân ông cử ngẩng đầu trông

Ấy thế mà Trần Tế Xương vẫn phải đi thi, tuy rằng mãi cũng chỉ đỗ tú tài. Dầu biết

"Nào có ra gì cái chữ nho

Ông nghè, ông công cũng nằm co"

Và tổ chức thi cử không còn trang nghiêm nữa (Lễ xướng danh khoa thi Đinh Dậu), nhưng ông còn biết con đường nào khác?

Trong khi đó thì bà Tú cứ phải bươn chải, lăn lộn nơi chợ búa, bến sông để nuôi chồng, nuôi con.

Cho nên, trong bút Thương với tâm sự của Tú Xương không chỉ là thương bà Tú vất vả và thấy mình vô tích sự, mà còn nặng nổi buồn đau u uất, vừa giận minh vừa bực bội với đời. Ông Tú không chỉ tự thấy vô tích sự với vợ con mà còn thấy mình vô tích sự với đời, với đất nước.

Trời không chớp bể với mưa nguồn.

Đêm nảo đêm nao tớ cũng buồn

(Đêm hè)

Muốn mù trời chẳng cho mù nhỉ,

Giương cao mặt trông chi buổi bạc tình!

(Đau mắt)

Cần thấy tâm sự Tú Xương là thế và đó là nền tảng trữ tình sâu sắc của nhà thờ lớn thành Nam. Không phải ngẫu nhiên mà Nguyễn Khuyến đã đánh giá rất cao thơ ông Tú:

Kia ai chín suối xương không nát.

Ắt hẳn nghìn thu tiếng vẫn còn

2. Về hình ảnh bà tú lặn lội chợ búa

Chỉ bằng vài nét đơn sơ với những từ ngữ hết sức bình dị Tú Xương đã khiến người đọc hình dung được cảnh bà Tú một mình mang gánh nặng gia đình:

Quanh năm buôn bán ở mom sông

Nuôi đủ năm con với một chồng

Lăn lội thân cò khi quãng vắng

Eo sèo mặt nước buổi đò đông



Hình ảnh con cò trong ca dao, dân ca được đưa vào thật đúng chỗ

"Con cò Lặn lội bờ sông",

"Cái có lặn lội bờ ao"

"Cái cò mày đi ăn đêm"

"Nước non lận đận một mình

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay"..

Đó là hình ảnh của người đàn bà nghèo khổ, lam lũ, đêm hôm để kiếm ăn và nuôi con

"Cái cò là cái cò con

Mẹ đi xúc tép để con ở nhà"

Bà Tú một mình nơi quãng vắng đã khổ, mà bon chen nơi chợ búa, bến sông đông đúc còn cực hơn. Cực khổ và nguy hiểm nữa.

"Con ơi, nhớ lấy câu này.

Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua".

Ông cha ta bao đời nay đã khuyên con như thế. Nhưng cứ khổ, vất và đau chỉ là chuyện xô đẩy, chen chúc nhau. Còn có chuyện "eo sèo" nữa chứ. "Eo sèo" là cãi và để tranh hùng, giành khách nhau.

Trong bài Văn tế sống vợ ông Tú một lần nữa gởi đến cái cực này của bà Tú: "Đầu sông, bãi bến, đua tài buôn chín bán mười"

3. Tự họa hình ảnh của mình tầm thường và vô tích sự

Vẽ ra hình ảnh bà Tú càng đáng thương đáng quý, đáng nể trong bao nhiêu thì nhà thơ càng tự họa hình ảnh của mình tầm thường và vô tích sự bấy nhiêu. Một nụ cười mỉa mai tự trào đã gái kín ở câu thứ hai: "Nuôi đủ năm còn với một chồng".

Nhà thơ Xuân Diệu đã bình rất hay về câu thơ này của Tú Xương: "Thì ra chồng cũng là một thứ con còn dại, phải nuôi. Đêm con năm con, chứ ai lại đếm chồng, một chồng – tại vì phải nuôi như nuôi con cho nên mới liệt ngang hàng mà đếm để nuôi đủ"

4. Câu kết

Câu kết là một lời chửi, chửi đời, chửi đổng. Không phải lần này ông Tú mới chửi như thế. Trong bài Gặp người ăn xin, ông cũng đã từng chửi chính mình, mà thực ra là chửi đời:

"Người đói, ta đây cũng chẳng no

Cha thằng nào có, tiếc không cho."

Chỉ có chỗ khác là, lần này, lời chửi tuy có ném thẳng vào đời, nhưng trước hết là ném vào mình. Để tự trách mình thì ông phải chửi. Mà ông phải đặt vào miệng bà Tú mà xỉ vả mình thì mới đích đáng chứ! Nhưng bà Tú vốn "con gái nhà dòng", đời nào lại chanh chua thô tục như thế, nhất là lại chửi chồng. Nhưng

Đối với ông Tú thì tự trách mình như thế là chân thật. Thì cả bài thơ ông viết ra chẳng phải chỉ cốt để bày tỏ tâm sự ấy hay sao - thương yêu, quý trong bà Tú và tự trách mình là tâm thường, vô tích sự, là đồ bỏ.

Tuy nhiên, có điều này ông đã nói oan cho mình: Đó là hai chữ "hờ hững". Vì giận mình mà ông nói thế thôi. Thực lòng ông đầu có hờ hững với bà. Nếu ông hờ hứng thì đã không có bài Thương vợ này. Và lại, hình ảnh bà Tú vất vả vì chồng con đầu chỉ ở bài Thương vợ. Ta có thể tìm thấy thấp thoáng hình ảnh ấy trong hàng loạt bài thơ của ông Tú:

"No ấm chưa qua vành mẹ đĩ" (Hỏi mình),

"Hỏi ra quan ấy ăn lương vợ (Làm quan tại nhà). " Hỏi vợ, vợ còn đi chạy gạo (Đau mắt), vv.

Nhưng tập trung hơn cả là trong bài Văn tế sống vợ, ông chỉ đùa là một chút cho vui đấy thôi. Nhưng thực sự có nước mắt, có nhiều nước mắt ở trong đó:

Mình bỏ mình đi,

Mình không chịu được

Chẳng nói chẳng rằng

Không than không thở

() Thôi thôi thôi!

Chữ nhất phẩm ơn vua vinh tứ, ngày khác sẽ hay;

Duyên trăm năm ông nguyệt xe dây, kiếp này đã lỡ.

Mình đi tu cho thành tiên thành Phật, để rong chơi Lãng uyển, Bồng hồ

Tớ nuôi con cho có rể có dâu, để trọn vẹn đạo chồng nghĩa vợ