Review Sách Cuốn Sách Gen Vị Kỷ: Một Tác Phẩm Khoa Học Và Triết Học Đáng Đọc

Review sách: Gen Vị Kỷ

Tác giả: Richard Dawkins

Người dịch: Dương Ngọc Cường, Hồ Tú Cường

Reviewer: Thanh Tien​

Gen vị kỷ là một trong những cuốn sách khoa học nổi tiếng nhất của thế kỷ 20, viết bởi nhà sinh học tiến hóa Richard Dawkins. Cuốn sách này đã thay đổi cách nhìn của chúng ta về sự sống, bằng cách đặt gen làm trung tâm của quá trình tiến hóa. Dawkins đã tạo ra thuật ngữ "gen vị kỷ" để thể hiện quan điểm gen là những đơn vị cơ bản của chọn lọc tự nhiên, và chúng có khả năng ảnh hưởng đến hành vi của các cá thể và các loài. Theo Dawkins, gen không phải là những thực thể bị động, mà là những thực thể chủ động, có mục tiêu duy nhất là tồn tại và sao chép bản thân. Để làm được điều này, gen phải cạnh tranh với nhau, lừa dối nhau, và hợp tác với nhau. Gen cũng có thể tạo ra các hiện tượng xã hội phức tạp, như sự vị tha, sự hiếu chiến, hay sự lựa chọn giới tính.

​

Cuốn sách được chia thành 13 chương, mỗi chương đề cập đến một khía cạnh của gen vị kỷ. Dawkins bắt đầu bằng việc giải thích lý thuyết tiến hóa của Darwin, và chỉ ra rằng tiến hóa không phải là một quá trình mục đích, mà là một quá trình ngẫu nhiên, do sự biến đổi gen và sự chọn lọc tự nhiên. Sau đó, ông giới thiệu khái niệm "vị kỷ" và "vị tha" là gì, và làm thế nào để hiểu chúng trong bối cảnh của gen. Ông cho rằng vị kỷ là một thuộc tính cơ bản của gen, vì chúng luôn cố gắng tối ưu hóa tỷ lệ sao chép của mình. Tuy nhiên, vị kỷ không phải lúc nào cũng có nghĩa là ích kỷ. Đôi khi, gen có thể biểu hiện sự vị tha thông qua các hiện tượng như sự huyết thống (kin selection), sự tương hỗ có điều kiện (reciprocal altruism), hay sự phân công lao động (division of labour).

Trong các chương tiếp theo, Dawkins khám phá các vấn đề liên quan đến gen vị kỷ, như sự phát triển của cá thể (ontogeny), sự phân bố giới tính (sex ratio), sự lựa chọn giới tính (sexual selection), sự lừa dối và sự tin tưởng (deception and self-deception), hay sự tiến hóa của con người (human evolution). Ông cũng giới thiệu một khái niệm mới là "meme", là những đơn vị di truyền của văn hóa. Meme là những ý tưởng, quan niệm, hay hành vi được sao chép từ người này sang người khác. Meme cũng có tính vị kỷ và cạnh tranh như gen, nhưng có thể biến đổi nhanh hơn và không bị ràng buộc bởi các ràng buộc sinh học. Dawkins cho rằng meme có thể giải thích được nhiều hiện tượng văn hóa và tâm lý của con người.

Cuốn sách kết thúc bằng một chương tổng kết, trong đó Dawkins nhấn mạnh rằng gen vị kỷ không phải là một lý thuyết khoa học chặt chẽ, mà là một cách nhìn khác về sự sống. Ông cũng khẳng định rằng gen vị kỷ không có nghĩa là con người phải sống theo quy luật của gen, mà có thể chống lại nó bằng ý thức và lựa chọn. Ông viết: "Chúng ta, những con người tuyệt vời, có thể chống lại gen vị kỷ của chúng ta".

13 chương của quyển sách lần lượt là:

-Chương 1: giới thiệu lý thuyết tiến hóa của Darwin và khái niệm gen là những đơn vị cơ bản của chọn lọc tự nhiên.

-Chương 2: giải thích tại sao gen có tính vị kỷ và làm thế nào để tính tỷ lệ sao chép của chúng.

-Chương 3: nói về sự phát triển của cá thể từ một quần thể gen.

-Chương 4: trình bày về sự huyết thống, một hiện tượng mà gen biểu hiện sự vị tha đối với những cá thể có chung gen.

-Chương 5: nói về sự tương hỗ có điều kiện, một hiện tượng mà gen biểu hiện sự vị tha đối với những cá thể có khả năng trả ơn.

-Chương 6: nói về sự phân công lao động, một hiện tượng mà gen hợp tác với nhau để tạo ra các cấu trúc phức tạp.

-Chương 7: nói về sự phân bố giới tính, một hiện tượng mà gen quyết định tỷ lệ giữa con đực và con cái trong một quần thể.

-Chương 8: nói về sự lựa chọn giới tính, một hiện tượng mà gen ảnh hưởng đến sự thu hút giữa các cá thể khác giới.

-Chương 9: nói về sự lừa dối và sự tin tưởng, một hiện tượng mà gen gây ra hoặc ngăn chặn các hành vi dối trá và tự dối trá.

-Chương 10: nói về sự tiến hóa của con người, một hiện tượng mà gen đã tạo ra các đặc điểm riêng biệt của loài người so với các loài khác.

-Chương 11: giới thiệu khái niệm meme, là những đơn vị di truyền của văn hóa.

-Chương 12: nói về sự tiến hóa của meme, một hiện tượng mà meme đã phát triển theo các nguyên tắc tương tự như gen.

-Chương 13: kết thúc cuốn sách bằng cách nhấn mạnh rằng con người có thể chống lại gen vị kỷ bằng ý thức và lựa chọn.

Đánh giá của mình về quyển sách này:

Mình đã đọc cuốn sách "Gen vị kỷ" của tác giả Richard Dawkins và mình rất ấn tượng với những kiến thức và quan điểm mà ông đưa ra. Mình thấy cuốn sách này không chỉ là một tác phẩm khoa học, mà còn là một tác phẩm triết học, vì nó đã giúp mình nhìn nhận sự sống và con người từ một góc độ mới. Mình cũng thích cách viết của Dawkins, vừa sâu sắc, vừa dí dỏm, vừa dễ hiểu. Mình nghĩ cuốn sách này là một cuốn sách bổ ích và đáng đọc cho bất kỳ ai quan tâm đến tiến hóa, sinh học, hay văn hóa. Mình đánh giá cuốn sách này 5 sao.

Mình cảm thấy cuốn sách này đã mở rộng tầm nhìn của mình về gen và meme, là những đơn vị di truyền của sinh học và văn hóa. Mình thấy ý tưởng về gen vị kỷ rất thú vị và có tính giải thích cao cho nhiều hiện tượng trong tự nhiên và xã hội. Mình cũng thấy Dawkins đã trình bày các lập luận của mình rất logic và có chứng cứ. Mình cũng thích cách Dawkins sử dụng nhiều ví dụ trực quan và sinh động, như những câu chuyện về kiến, ong, chim, cá, hay người. Mình cũng thấy Dawkins có khả năng phê phán các quan điểm sai lầm hay thiếu căn cứ của các tác giả khác, như Lamarck, Wilson, hay Gould.

Mình nghĩ cuốn sách này không chỉ là một cuốn sách khoa học khô khan, mà còn là một cuốn sách mang tính nhân văn và triết lý. Mình thấy Dawkins đã khơi gợi nhiều câu hỏi quan trọng về bản chất của sự sống, vai trò của con người trong vũ trụ, hay ý nghĩa của sự tồn tại. Mình cũng thấy Dawkins đã khuyến khích con người phải tự do và có trách nhiệm trong việc lựa chọn cách sống của mình, không bị chi phối bởi gen hay meme. Mình cho rằng đây là một thông điệp rất tích cực và mang lại hy vọng cho con người.

​

Tóm lại, Gen vị kỷ là một cuốn sách đáng đọc cho bất kỳ ai quan tâm đến tiến hóa, sinh học, hay văn hóa. Dawkins viết với một phong cách sáng tạo, hấp dẫn, và dí dỏm. Ông sử dụng nhiều ví dụ, ẩn dụ, và phép tu từ để làm sinh động các khái niệm khoa học. Ông cũng không ngần ngại đưa ra những quan điểm cá nhân và tranh luận với các tác giả khác. Cuốn sách này không chỉ cung cấp cho độc giả một kiến thức sâu rộng về gen và tiến hóa, mà còn thách thức độc giả phải suy nghĩ lại về bản chất của sự sống và vai trò của con người trong vũ trụ.