Ngày xưa, ở một làng nọ có một gia đình người nông dân đã già mà chẳng có được một mụn con. Hai vợ chồng cầu trời khấn Phật mãi, cuối cùng người vợ cũng có thai. Sau chín tháng mười ngày, bà vợ trở dạ nhưng lại sinh ra một con Cóc xấu xí. Hai vợ chồng thất vọng, thở ngắn than dài cho là trời không thương, cho họ con thì chẳng cho, lại cho một con vật xấu xí. Lúc đầu, họ định vứt Cóc đi nhưng nghĩ đi nghĩ lại, họ thấy dù sao cũng là khúc ruột của mình nên để Cóc lại trong nhà và nuôi nấng chăm sóc như một đứa trẻ. Ngày qua tháng lại, dù cho Cóc ăn uống bao nhiêu thì Cóc vẫn cứ bé như lúc mới sinh. Được cái Cóc cũng bi bô nói được tiếng người nên ngôi nhà của họ cũng đầm ấm hẳn lên. Một hôm, người vợ ở đồng về phàn nàn với chồng: - Lúa nhà ta đã chín rồi, mọi người qua lại giẫm bừa lên, nhà chẳng có ai chăm nom đỡ, sinh được một mụn con thì lại là Cóc, còn trông mong được gì. Nghe mẹ than vãn, Cóc bèn thưa: - Cha mẹ để con ra đồng trông lúa cho. - Mày là Cóc, người ta qua lại dứt lúa còn giẫm cho bẹp, chứ trông nom được gì. - Cha mẹ cứ yên tâm, con ở dưới ruộng, nếu thấy ai dứt lúa thì nói thật lớn chắc chắn họ sẽ nghe thôi. - Cóc năn nỉ mãi, cuối cùng cha mẹ đành phải bằng lòng. Ở làng bên có anh học trò nghèo nhưng rất đẹp trai, ngày ngày hai buổi đi qua con đường có ruộng lúa của nhà Cóc. Cóc ở trong ruộng trông thấy, có ý phải lòng anh ta, nên lần nào thấy anh Cóc cũng chọc ghẹo: - Anh đồ ơi, anh đồ ơi! Anh học trò ngoảnh đi ngoảnh lại không thấy ai, lần thứ hai, thứ ba thì nghe thấy tiếng người mới ngồi xuống ruộng nói chuyện. Tò mò, anh học trò xuống ruộng, anh kêu lên kinh ngạc vì trước mắt là một con Cóc xù xì nói tiếng người: - Tôi thấy anh là một người học trò chăm chỉ, tôi muốn kết duyên cùng anh, chẳng hay anh có bằng lòng không? - Tôi và Cóc khác nhau thì làm sao chung sống? - Tuy tôi là Cóc nhưng tôi làm được mọi việc như những người vợ đảm đang, anh cứ lấy tôi rồi mọi việc sẽ được như ý. Trên đường về nhà, anh học trò phân vân ngẫm nghĩ: "Có lẽ là duyên số. Cóc mà biết nói tiếng người hẳn không phải là chuyện bình thường. Ta lấy Cóc về để nàng giúp đỡ mẹ già chẳng tốt sao"? Anh liền thưa với mẹ đến nhà Cóc xin lấy Cóc về làm vợ. Nghe bà cụ trình bày, cha mẹ Cóc đều từ chối: - Con tôi là Cóc, bà hỏi làm gì cho vợ chồng tôi thêm tủi. Cóc ngồi trong buồng nghe chuyện, thưa vọng ra: - Bà cụ đã có lòng đến hỏi, cha mẹ cứ nhận lời đi cho bà vui. Về làm dâu con sẽ chăm chỉ làm việc. Thấy Cóc nói vậy, cha mẹ đành nhận lời. Hôm cưới hai họ đưa đón, cô dâu nhảy lóc cóc đằng sau, về đến nhà chồng, cô dâu nhảy ngay vào buồng. Từ đó, ngày ngày mẹ chồng ra đồng, chồng đi học, Cóc ở nhà trút bỏ lốt cóc hiện thành người, dọn dẹp cửa nhà, thổi cơm nấu nước, cơm dẻo canh ngọt. Công việc xong xuôi, Cóc lại lấy da cóc mặc vào. Khi mẹ chồng về thì công việc đã xong đâu vào đấy. Gia đình sống rất đầm ấm và vui vẻ. Các bạn của anh học trò nghèo thấy anh lấy vợ cóc thì đều chê cười, khinh bỉ. Một hôm, sắp đến nhà thầy đồ có giỗ, bọn học trò bẩm với thầy rằng: - Nay mai nhà thầy có giỗ cụ, chúng con muốn mỗi người có một mâm cỗ đem lòng thành kính, nhân thể nhờ thầy chấm cho xem ai làm cỗ khéo. Thầy đồ bằng lòng, cả bọn hỉ hả chắc mẩm phen này anh chàng có vợ cóc chắc chắn phải tìm kẽ nẻ mà chui xuống. Anh học trò có vợ cóc lấy làm lo lắng, về đến nhà anh liền lăn ra giường thở ngắn than dài. Vợ hỏi nguyên do, anh chồng nói cho Cóc nghe chuyện phải làm. Nghe xong, Cóc nhỏ nhẹ bảo chồng: - Chàng cứ an tâm đi học, lúc nào người ta bưng cỗ đến thì chàng về nhà, sẽ có cỗ ngon cho chàng đem thi. Ngày giỗ đã tới, các trò tới tấp bưng cỗ đến nhưng mâm nào thầy cũng chê, đến mâm cỗ của anh chàng có vợ cóc thì thầy khen nức nở. Mâm cỗ ấy được thầy chấm cho giải nhất, không những cỗ trông rất đẹp mắt mà ăn lại ngon miệng. Bọn học trò thua cuộc lấy làm tức tối, không ngờ Cóc lại giỏi đến thế. Bọn chúng lại nghĩ ra trò mới để hạ nhục đồng môn. Chúng thưa với thầy cho thi may áo mừng thầy. Anh học trò có vợ Cóc lo lắm, bồn chồn đứng ngồi không yên. May áo là một việc rất khó, Cóc làm sao mà may được. Về đến nhà, anh đưa bộ mặt ủ rũ kể chuyện cho vợ nghe. Cóc nghe xong liền vui vẻ bảo chồng: - Chàng cứ yên tâm đi học, lúc nào người ta mang áo đến nhà thầy, chàng về nhà sẽ có áo đẹp cho chàng mang đi thi. Bọn học trò háo hức đem áo đến nhà thầy, nhưng khi thầy mặc vào, cái thì dài lê thê, cái thì ngắn cũn cỡn, cái thì rộng thùng thình, cái lại hẹp bó lấy người, thầy chẳng ưng cái nào cả. Cuối cùng, thầy thử đến cái áo của anh học trò có vợ cóc thì áo vừa như in. Thầy tấm tắc khen áo may khéo đến thế, và lần này, anh học trò có vợ Cóc lại được giải. Bọn học trò cay cú bàn nhau: - Vợ nó là Cóc, tuy có tài nhưng nhất định không đẹp. Lần này, đến đúng mùng một tết, ta xin với thầy tất cả học trò phải đưa vợ đi cùng để mừng tuổi thầy và thi xem học trò nào có vợ đẹp nhất. Vợ chúng ta dù xấu hay đẹp cũng là người, lẽ nào lại không hơn vợ nó. Anh học trò có vợ Cóc nghe tin này thì bạt vía kinh hồn. Anh ta chạy một mạch từ nhà thầy về nhà mình hổn hển than với vợ. Anh quả quyết rằng tết năm nay sẽ xin khất không đến mừng tuổi thầy vì anh nghĩ vợ mình dẫu sao cũng chỉ là cóc. Cũng như những lần trước, Cóc khuyên chồng yên tâm học tập, mọi việc đã có nàng lo liệu. Rồi ngày tết cũng đến, học trò đua nhau đưa vợ xúng xính trong bộ váy áo sặc sỡ đến chúc tết thầy. Cóc giục chồng đi trước rồi cóc nhảy theo sau. Anh chàng thấy vợ mình như thế thì chán quá, dừng lại không đi, đành chịu thất lễ với thầy vậy. Thấy chồng chán nản, Cóc động viên: - Chàng cứ đi đi, rồi đâu sẽ vào đấy. Đến gần cổng nhà thầy, cóc nhảy vào bụi cỏ trút lốt cóc, hiện ra là một cô gái xinh đẹp nõn nà. Anh chồng vội lấy lốt cóc xé đi rồi dẫn vợ vào nhà thầy. Tất cả mọi người đều ồ lên ngạc nhiên, không ngờ chị Cóc lại xinh đẹp đến thế. Hai vợ chồng họ thật là đẹp đôi và lần này chị Cóc lại được giải nhất. Bấy giờ bọn học trò mới lấm lét nhìn nhau chịu thua và cũng từ đấy chúng không còn dám khinh thường anh chàng lấy vợ cóc nữa.
