Bạn đang học bài 1 của chương trình Vật lý 10 Chân Trời Sáng Tạo, về các khái niệm cơ bản của vật lý như vật chất, nhiệt độ, năng lượng, công, động lượng, va chạm, quán tính và định luật Newton. Để kiểm tra kiến thức và kỹ năng của bạn, mình xin gửi đến bạn 10 câu hỏi tự luận, kèm theo giải thích chi tiết cho từng câu. Bạn có thể sử dụng những câu hỏi này để ôn tập, tự kiểm tra hoặc tham khảo. Hy vọng những câu hỏi này sẽ giúp bạn nắm vững bài học và phát triển tư duy vật lý của mình. Chúc bạn học tốt! Bài 1: Khái quát về môn Vật lí Câu 1: Giải thích khái niệm vật chất và các trạng thái của vật chất. Câu 2: Nêu định luật bảo toàn khối lượng và cho một ví dụ minh họa. Câu 3: Giải thích sự khác biệt giữa nhiệt độ và nhiệt lượng. Cho biết công thức tính nhiệt lượng cấp tính và nhiệt lượng cấp biến. Câu 4: Nêu định luật bảo toàn năng lượng và cho một ví dụ minh họa. Câu 5: Giải thích khái niệm công và công suất. Cho biết công thức tính công và công suất trong các trường hợp cơ bản. Câu 6: Giải thích khái niệm động lượng và động lượng riêng. Cho biết công thức tính động lượng và động lượng riêng của một vật. Câu 7: Nêu định luật bảo toàn động lượng và cho một ví dụ minh họa. Câu 8: Giải thích khái niệm va chạm và phân loại các loại va chạm theo tiêu chí bảo toàn năng lượng cơ. Câu 9: Giải thích khái niệm quán tính và quán tính riêng. Cho biết công thức tính quán tính và quán tính riêng của một vật. Câu 10: Nêu định luật Newton về chuyển động và cho một ví dụ minh họa. Đáp án kèm giải thích: Câu 1: Vật chất là những thứ có khối lượng và chiếm không gian. Vật chất có thể tồn tại ở ba trạng thái cơ bản là rắn, lỏng và khí. Trạng thái của vật chất phụ thuộc vào nhiệt độ và áp suất. Khi nhiệt độ tăng, vật chất có thể chuyển từ trạng thái rắn sang lỏng (nóng chảy) hoặc từ lỏng sang khí (bay hơi). Khi nhiệt độ giảm, vật chất có thể chuyển từ trạng thái khí sang lỏng (ngưng tụ) hoặc từ lỏng sang rắn (đông đặc). Câu 2: Định luật bảo toàn khối lượng nói rằng trong một hệ kín, tổng khối lượng của các vật không đổi khi xảy ra các quá trình vật lý hoặc hóa học. Ví dụ: Khi đốt một cây nến, khối lượng của nến và không khí không đổi, mặc dù nến bị chảy và phát ra khói và hơi nước. Câu 3: Nhiệt độ là đại lượng đo mức độ nóng hay lạnh của một vật. Nhiệt độ phản ánh trung bình năng lượng động của các phân tử hay nguyên tử trong vật. Nhiệt lượng là đại lượng đo lượng nhiệt được truyền từ vật này sang vật khác do sự chênh lệch nhiệt độ. Nhiệt lượng cấp tính là nhiệt lượng cần thiết để làm thay đổi nhiệt độ của một khối vật một đơn vị nhiệt độ. Công thức tính nhiệt lượng cấp tính là Q = mc∆T, trong đó Q là nhiệt lượng, m là khối lượng, c là nhiệt dung riêng, ∆T là biến thiên nhiệt độ. Nhiệt lượng cấp biến là nhiệt lượng cần thiết để làm thay đổi trạng thái của một khối vật ở nhiệt độ không đổi. Công thức tính nhiệt lượng cấp biến là Q = mL, trong đó Q là nhiệt lượng, m là khối lượng, L là nhiệt latent. Câu 4: Định luật bảo toàn năng lượng nói rằng trong một hệ kín, tổng năng lượng của các vật không đổi khi xảy ra các quá trình vật lý hoặc hóa học. Năng lượng có thể biến đổi từ dạng này sang dạng khác, nhưng không bị tạo ra hay tiêu hủy. Ví dụ: Khi một quả bóng rơi từ trên cao xuống, năng lượng tiềm của quả bóng giảm, nhưng năng lượng động của quả bóng tăng, sao cho tổng năng lượng của quả bóng không đổi. Câu 5: Công là đại lượng đo sự biến thiên năng lượng của một vật do tác dụng của một lực. Công bằng tích vô hướng của vectơ lực và vectơ di chuyển của điểm áp dụng lực. Công suất là đại lượng đo công được thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Công suất bằng công chia cho thời gian. Công thức tính công trong trường hợp lực và di chuyển cùng phương là W = F. S, trong đó W là công, F là lực, s là quãng đường. Công thức tính công suất trong trường hợp này là P = W/t = F. V, trong đó P là công suất, W là công, t là thời gian, v là vận tốc. Câu 6: Động lượng là đại lượng đo khả năng tác động của một vật đang chuyển động lên một vật khác. Động lượng bằng tích của khối lượng và vận tốc của vật. Động lượng riêng là đại lượng đo động lượng trên một đơn vị khối lượng. Động lượng riêng bằng động lượng chia cho khối lượng. Công thức tính động lượng của một vật là p = mv, trong đó p là động lượng, m là khối lượng, v là vận tốc. Công thức tính động lượng riêng của một vật là p' = p/m = v, trong đó p' là động lượng riêng, p là động lượng, m là khối lượng, v là vận tốc. Câu 7: Định luật bảo toàn động lượng nói rằng trong một hệ kín, tổng động lượng của các vật không đổi khi xảy ra các quá trình va chạm hay tương tác. Động lượng có thể chuyển từ vật này sang vật khác, nhưng không bị tạo ra hay tiêu hủy. Ví dụ: Khi hai quả bóng va chạm với nhau, tổng động lượng của hai quả bóng trước và sau va chạm bằng nhau. Câu 8: Va chạm là quá trình hai hay nhiều vật tiếp xúc ngắn ngủi và tác dụng lực lên nhau. Va chạm có thể được phân loại theo tiêu chí bảo toàn năng lượng cơ thành hai loại: Va chạm đàn hồi và va chạm không đàn hồi. Va chạm đàn hồi là va chạm mà năng lượng cơ của các vật không bị biến thiên do không có ma sát hay nhiệt hao hụt. Va chạm không đàn hồi là va chạm mà năng lượng cơ của các vật bị giảm do có ma sát hay nhiệt hao hụt. Câu 9: Quán tính là khả năng duy trì trạng thái nghỉ hay chuyển động của một vật khi không có tác dụng của bất kỳ một lực nào. Quán tính phụ thuộc vào khối lượng của vật: Càng nặng thì càng khó thay đổi trạng thái. Quán tính riêng là quán tính trên một đơn vị khối lượng. Quán tính riêng phụ thuộc vào hình dạng và phân bố khối lượng của vật: Càng tập trung thì càng nhỏ. Công thức tính quán tính của một vật rắn cơ bản (hình cầu, hình trụ) có sẵn trong sách giáo khoa hoặc công thức toán học. Công thức tính quán tính riêng của một vật rắn cơ bản là I' = I/m, trong đó I' là quán tính riêng, I là quán tính, m là khối lượng. Câu 10: Định luật Newton về chuyển động gồm ba nguyên tắc: +Nguyên tắc I: Một vật ở trạng thái nghỉ hoặc chuyển động đều đặn sẽ duy trì trạng thái đó cho đến khi có một lực tác dụng lên nó. Nguyên tắc này thể hiện khái niệm quán tính của vật. +Nguyên tắc II: Khi có một lực tác dụng lên một vật, vật sẽ chuyển động với gia tốc tỷ lệ thuận với lực và tỷ lệ nghịch với khối lượng. Nguyên tắc này thể hiện mối quan hệ giữa lực, khối lượng và gia tốc của vật. Công thức biểu diễn nguyên tắc này là F = ma, trong đó F là lực, m là khối lượng, a là gia tốc. +Nguyên tắc III: Khi có hai vật tương tác với nhau, chúng sẽ tác dụng lên nhau hai lực cùng đường thẳng, cùng môđun và ngược chiều. Nguyên tắc này thể hiện tính đối xứng của các lực tương tác. Ví dụ: Khi bạn đẩy một chiếc xe, bạn cũng bị xe đẩy lại với một lực bằng và ngược chiều.
