Cảm nhận về hình ảnh người lái đò sông Đà trong tùy bút Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân?

Là một trong những tác phẩm trọng tâm trong chương trình ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn Ngữ văn, tác phẩm Người lái đò sông Đà đã trở thành "ác mộng" của nhiều học sinh. Vậy, làm thế nào để có thể hiểu và vận dụng trọn vẹn tác phẩm. Hãy cùng mình tìm hiểu và chinh phụ đề bài sau để có cái nhìn khác về Người lái đò sông Đà nhé!



Đề bài: Cảm nhận về hình ảnh người lái đò sông Đà trong tùy bút Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân?

Bài làm​

"Quê hương tôi có con sông xanh biếc

Nước gương trong soi tóc những hàng tre

Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè

Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng"​

Đã có biết bao dòng sông uốn lượn trải dài khắp Việt Nam, những dòng sông để thương, để nhớ chảy về đã dệt lên bao vần thơ đẹp. Con sông uốn lượn quanh co, bồi đắp phù sa cho đồng ruộng màu mỡ, sông tưới mát cho những miệt vườn cây trái xanh tươi tạo nên một bức tranh thiên nhiên mang đầy màu sắc. Từ cuộc đời, sông chảy vào những áng thơ văn. Nếu sông Hương là người mẹ phù sa của nền văn hóa cố đô trong bút kí "Ai đã đặt tên cho dòng sông" của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Đuống như dòng ánh sáng trôi nghiêng nghiêng trong hoài niệm của Hoàng Cầm thì hình tượng sông Đà trong trang viết tài hoa của Nguyễn Tuân trích trong tập "Sông Đà" (1960) lại mang vẻ hùng vĩ choáng ngợp với cảnh sông nước đầy hiểm trở. Tùy bút "Người lái đò sông Đà" là những trang văn đượ viết bằng ngôn ngữ điêu luyện, những đoạn tả đèo cao, vực sâu, thác dữ hoặc cảnh thiên nhiên đẹp tuyệt đỉnh nhưng lấp lánh giữa những vẻ đẹp ấy là người lao động bình thương nhưng rất đỗi phi thường mà Nguyễn Tuân đã khắc họa ông lái đò.

Đọc bài kí "Người lái đò sông Đà" của Nguyễn Tuân ta thấy nhà văn đã xóa mờ gần hết những nét riêng biệt về ông lái đò, ông lái đò không tên, không tuổi, không tiểu sử mà gọi theo nghề nghiệp. Nhà văn đã giới thiệu bằng giọng điệu thân mật, gần gũi "Ông lái đò Lai Châu bạn tôi". Việc nhà văn không đặt tên cho người lái đò, xóa mờ nét tiểu sử không phải ngẫu nhiên, vô tình mà đầy dụng ý nghệ thuật. Nguyễn Tuân muốn tạo ra một chân dung vô danh để lẫn vào đám đông. Ông lái đò chính là mộ trong số những người vô danh lao động trên sông nước. Nhưng chính con người bình dị ẩn khuất nơi Tây Bắc lại chứa chất thứ vàng mười đã qua thử lửa đích thực của tâm hồn và tài năng. Qua đây, tác giả cho ta thấy cảm hứng hướng vào đời thường khuất lấp, những bóng vô danh mà ngời sáng non sông mà Nguyễn Tuân luôn theo đuổi.

Nguyễn Tuân đã chạm khắc nhân vật của mình bằng những đường nét sắc sảo đầy ấn tượng "Cái đầu bạc quắc thước, tay lều nghều như cái sào, chân lúc nào cũng khuỳnh như kẹp lấy cuống lái, giọng thì ào ào như tiếng nước trước mặt ghềnh, nhãn giới thì vời vợi" Đặc điểm ngoại hình với những tố chất được tạo nên bởi nét đặc thù của môi trường sông nước. Ngoại hình ông lái đò mang đậm dấu ấn nghề nghiệp.

Nhưng ở ông lái đò ta còn bắt gặp các tính từ khác nữa: Cao, to, gọn quánh, da ánh lên chất sừng chất mun. Những hình ảnh này gợi một sự vạm vỡ, khỏe mạnh, trẻ trung, nhân vật liên tưởng tới nếu bít cái đầu hói của ông lái đò lại thì không ai nghĩ đó là một ông lão mà là một chàng trai. Ngoại hình của ông lái đò vừa bình dị, vừa khác thường, vừa phi thường. Đó là bóng dáng của người anh hùng Đà giang.

Trước hết, Nguyễn Tuân miêu tả người lái đò Tây Bắc với vẻ đẹp tài hoa. Trong cách cảm nhận của Nguyễn Tuân, ông lái đò rất thông minh và tài trí bởi con sông Đà uốn lượn 500 cây số. Giữa núi rừng thiên nhiên mênh mông hùng vĩ là một thiên hùng ca, "ông lái đò nhớ từng dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm than và cả những đoạn xuống dòng" Ông đò quả thực rất tài năng, có một trí nhớ vô cùng siêu đẳng. "Ông thuộc mọi binh pháp của thần sông, thần đá, thuộc hết quy luật phục kích của từng trùng điệp thạch trận" Cách bày trí của từng hòn đó nằm ngổn ngang giữa lòng sông đà ở thượng nguồn như thử thách ông đò mỗi lần chèo qua đó nhưng ông vẫn luôn nhớ mặt, nhớ từng tính cách và nhiệm vụ của từng hòn. Phải yêu nghề, chuyên tâm với nghề, gắn bó với sông Đà thì ông mới có thể thuộc dòng sông đến thế.

Bả vai ông có nổi lên hững cư lâu, dấu vết, chứng tích của những ngày chèo đò vượt thác. Những cư lâu ấy là huân chương lao động siêu hạng mà Nguyễn Tuân ưu ái sẵn sàng tạo ra để tặng cho người lái đò. Đặc biệt, ông lái đò là người so sánh rất thú vị về nghề vận tải trên sông nước và đường bộ. Đi xa trên những đoạn đường nguy hiểm còn có phanh, có số lùi. Chiếc đò thì không có điều đó. Vẫn viết nghề lái đò dọc trên sông Đà cực nguy hiểm nhưng ông lái đò Lai Châu vẫn có một sở thích đặc biệt: Chạy thuyền trên khúc sông không có thác thì dại tay, dại chân và buồn ngủ. Nghĩa là thích ghềnh thác và mạo hiểm. Đó là sở thích của người có tài, có ý thức đầy đủ về tài năng của mình – một hình mẫu quen thuộc trong thế giới nhân vật của Nguyễn Tuân, thế giới của những con người cá tính đầy tài hoa.

​

Đọc tác phẩm "Người lái đò sông Đà" ta không chỉ thấy ông đò tỏa sáng vẻ đẹp tài hoa mà còn là là con người mang vẻ đẹp trí dũng. Điều đó được thể hiện qua sự vượt thác ba trùng vi thạch trận chính là thiên la địa võng, là trận đồ bát quái mà thiên nhiên, thần sông thần đá giăng ra để tiêu diệt người lái đò. Và người xưa quan niệm "Cưỡi cơn gió mạnh, đạp đầu sóng dữ, cưỡi con cá kình ở biển Đông" Đây là biểu hiện của hành động phi thường. Ông lái đò không chém cá kình ở biển Đông nhưng lại là người đạp đầu sóng dữ đã được miêu tả như một người anh hùng nơi sông nước.

Tác giả miêu tả thuyền của ông lái đò vượt qua ba trùng vi thách trận và nhà văn vận dụng sự hiểu biết uyên bác về thể thao, võ thuật, binh pháp, quân sự, điện ảnh. Chỉ trong vài trang văn, Nguyễn Tuân đã sử dụng ngót 300 động từ mạnh để ganh đua với cơn cuồng nộ của Sông Đà, tạo ra những ẩn dụ, so sánh, liên tưởng đem đến cho bạn đọc thước phim về ngôn từ đắt giá, về cuộc giao tranh giữa ông đò và ông Đà.

Nguyễn Tuân đã tạo dựng được một không khí chiến trận thự sự. Ở thạch trận một có năm cửa, bốn tử một sinh, cửa sinh bố trí bên phía tả ngạn. Ở trận này, con sông đã tung ra những món đòn hiểm độc như đá trái, thúc gối, túm chặt thắt lưng, hạ bộ rồi đánh đòn âm, đòn tỉa, đòn hồi lùng truy kích. Chúng đã có sự hợp sức của sóng, nước, đá đánh phủ đầu ông lái đò khi tung ra những đội quân liều mạng, hò la vang dậy ùa vào bẻ gãy cán chèo. Rồi chúng tung cả món đòn hiểm độc nhất khi bóp chặt hạ bộ của người lái đò, khiến người lái đò bị thương mặt méo bệch đi. Dòng nước quá nham hiểm, độc ác, chúng đại diện cho sức mạnh của uy vũ cuồng nộ, mặc dù bị đánh phủ đầu, tấn công vào chỗ hiểm khiến ông lái đò mặ méo bệch đi nhưng ông lái đò vẫn không nao núng tinh thần kìm nén vết thương chỉ huy con thuyền một cách ngắn gọn, tỉnh táo nên chiếc thuyền chỉ có sáu bơi chèo. Sự tỉnh táo trong hoàn cảnh này không phải ai cũng làm được, điều đó chỉ xuất hiện đối với những bậc anh hùng cao nhân. Chi tiết này khiến ta nhớ tới Quan Vũ khi được Hoa Đà mổ cạo chất độc ở xương ông vẫn ung dung chơi vờ. Ông lái đò cũng vậy – "Uy vũ bất năng khuất" Rõ ràng, ở thạch trận 1, ông lái đò mang dáng dấp của một vị tướng chỉ huy bản lĩnh, kiên cường và dũng cảm.

Để tô đậm hình ảnh ông lái đò trí dũng, Nguyễn Tuân tiếp tục miêu tả cuộc vượt thác lần 2. Sang thạch trận 2 này, thách thức dành cho ông lái đò càng chồng chất. Con sông Đà thêm nhiều cửa tử, cửa sinh được bố trí bên hữu ngạn (phải). Điều đặc biệt, thạch trận hai được bố trí ngay sát thạch trận một khiến cho người lái đò không được nghỉ ngơi một phút. Hơn nữa khi tiến vào thạch trận hai, ông lái đò đã bị thương, bị hao mòn sức lực, giờ lại đặt trong thế "tiến thoái lưỡng nan". Mặc dù khó khăn chồng chất, hiểm nguy rình rập nhưng do nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá nơi ải nước nguy hiểm trở nên có chỗ thì ông lái đò "cưỡi lên thác Sông Đà, phải cưỡi đến cùng như là cưỡi hổ", rồi có lúc ông "rảo bơi chèo", có khi "đè sần lên chặt đôi mà mở đường tiến" Ở thạch trận này, ông lái đò đã chiến thắng bằng trí nhớ siêu việt của một con người tự do khi đã nắm chắc được binh pháp của thần sông, thần đá. Ông mang vẻ đẹp của Triệu Tử Long tả xung hữu đột xông vào giữa quân Tào để cứu ấu chúa. Có lúc lại thấy ông như một cao bồi miền Tây đang thuần phục con ngựa bất kham, có khi ông như Võ Tòng đánh hổ dũng mãnh, có lúc lại ung dung, tự tại như một người nghệ sĩ. Ở thạch trân này, ta thấy được sức mạnh thể chất, trí dũng vô song của người lái đò. Ông như mang sức mạnh của chàng trai tuổi 20, khi thì là một con người lão luyện trong trận mạc, khi lại hừng hừng khí thế chinh phục. Nói tóm lại, bằng đoạn văn ngắn, Nguyễn Tuân đã miêu tả rất sống động vẻ đẹp của người lái đò – là một người lao động trí dũng nhưng vẫn toát lên cốt cách của một người nghệ sĩ. Ở ông là sự tổng hòa của những hình tượng anh hùng để đời trong các pho sử nổi tiếng trên toàn thế giới. Chất anh hùng và tâm hồn nghệ sĩ đã hòa làm một.

Thạch trận ba ít cửa tử hơn, cửa sinh được bố trí ở giữa những cánh cửa đá khép mở trong làn hơi nước. Tuy chỉ có hai cửa tử nhưng khó khăn chồng chất, nguy hiểm dữ dội. Sông Đà quá nham hiểm, quá mưu mô khi bố trí cửa sinh ở những cánh cổng đá khép mở để đánh lừa thị giác của người lái đò. Nhìn thì tưởng ngon ăn khi cửa sinh đã được mở toang nhưng chỉ cần một chút sơ xuất nhỏ, chỉ cần thiếu chính xác một chút thì người lái đò sẽ phải trả giá bằng cả tính mạng. Hơn nữa, ở thạch trận này, ông lái đò phải đi với tốc độ rất cao, vút vút cửa người cửa trong lại cửa trong cùng theo một đường dích dắc không dễ dàng. Ấy vậy những khó khăn nguy hiểm không làm cho ông lái đò chùng bước mà ngược lại, tay lái của ông lái đò thêm thăng hoa để vượt qua những cánh cổng đá cho con thuyền "tự động lượn được, lái được" Có thể nói, con thuyền đi với tốc độ rất cao, tốc độ của tia chớp xé gió "vút vút kinh hoàng" như vậy đòi hỏi người lái đò phải có bản lĩnh, sự khéo léo mới có thể vẽ được một đường cong rất mềm mại giữa sóng nước sông Đà, giữa mây trời Tây Bắc. Ở thạch trân này, ông lái đò hiện lên như một tay đua công thức một, một người nghệ sĩ trên sân cỏ đã đi bóng với tốc độ rất cao, mềm mại, khéo léo vượt qua các cầu thủ đối phương và kiến tạo những bàn thắng đẹp. Ông lái đò đã để lại tuyệt phẩm có một không hai mà Nguyễn Tuân từng viết: Xưa nay chưa từng có. Để đi với tốc độ cao như thế khi vào đường cua, ô tô và xe máy có sự hỗ trợ của côn, phanh, ga, số còn ông lái đò chỉ có sự hỗ trỡ của cán chèo, vậy mà ông vẫn vẽ được một đường cong tuyệt mĩ khi cho con thuyền tự động lượn được và lái được thì quả thực là tài hoa. Chất nghệ sĩ trong ông lái đò bỗng chốc thăng hoa để tạo nên một kiệt tác trong đời.

​

Qua cuộc chiến đấu với ba thạch trận, ông lái đò hiện lên với cốt cách của một người anh hùng trí dũng và vẻ đẹp của người nghệ sĩ có tay lái nở hoa. Điều đáng nói ở đây là ông lái đò gần 70 tuổi đã chiến thắng được con sông đà cuồng nộ, hung bạo, biểu tượng cho sức mạnh của thiên nhiên Tây Bắc. Chiến thắng ấy vẻ mang biết chừng nào, nó không khác nào chiến thắng của ông lão Xan-ti-a-go trong tiểu thuyết "Ông già và biển cả" của nhà văn Hê-ming-uê. Chiến thắng của ông lái đò chính la chiến thắng của kinh nghiệm, của niềm tin vủa một vẻ đẹp tâm hồn trí dũng của người nghệ dĩ khéo léo, tài hoa. Qua chiến thắng ấy, nhà văn Nguyễn Tuân đã tôn vinh và ngợi ca vẻ đẹp của con người lao động trong thời đại mới.

Xong trận, lúc nào ông lái đò cũng ung dung, thanh thản với tâm hồn bình dị như chưa từng vượt thác. Sóng thác xèo xèo tan trong trí nhớ, sông nước lại thanh bình. Đêm ấy, nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ, cá dầm xanh, về những cái hầm cá, hang cá mùa khô nổ những tiếng to như mìn bộc phá rồi cá túa ra đầy tràn ruộng. Cũng chả thấy ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dữ quân tợn vừa rồi. Như người nghệ sĩ chân chính, sau khi vắt kiệt sức mình để thai nghén nên tác phẩm không thấy ai tự tán dương về công sức của mình. Phải chăng người lái đò anh hùng có tâm hồn bình dị chỉ có ở Nguyễn Tuân.

Qua hình tượng ông lái đò, Nguyễn Tuân như muốn khẳng định không chỉ có người anh hùng trong chiến đấu mà còn có người anh hùng trong lao động, không chỉ có người nghệ sĩ trong các lĩnh vực nghệ thuật mà còn có người nghệ sĩ trong công việc lao động bình thường. Với hình tượng ông lái đò, Nguyễn Tuân đã mở rộng đề tài về người anh hùng và nghệ sĩ. Đây là một quan điểm rất mới mẻ, một tư tưởng rất tiến bộ và nhân văn. Đối với Nguyễn Tuân, chỉ thuần thục khéo léo và tài khoa trong các lĩnh vực nghề nghiệp của mình đang làm cũng xứng đáng được tôn vinh là người nghệ sĩ. Với quan điểm này, Nguyễn Tuân đã là người khai mở, người giản phóng để từ đây con người phát huy toàn bộ tài năng, tâm huyết của mình trong công việc bình dị.

Như vậy, so với "chữ người tử tù", "người lái đò sông Đà" vừa có sự thống nhất, vừa có sự phát triển. Thống nhất ở cách tiếp nhận con người với hai tư cách là người nghệ sĩ và người anh hùng. Nếu như Huấn Cao là lớp nho sĩ cuối mùa nay chỉ còn vang bóng một thời thì ông lái đò là con người lao động của thời đại mới. Ông lái đò chính là chất vàng mười của thứ tâm hồn Tây Bắc đã qua thử lửa, là kết tinh tài năng, nghệ thuật và tư tưởng của Nguyễn Tuân. Ông lái đò đã góp phần tạo nên mộ nét đẹp, tạo nên một áng văn được dệt từ tình yêu nước đắm say của một con người dùng văn chương để miêu tả vẻ đẹp kì công của tạo hóa và kì tích của con người trên vùng núi sông hùng vĩ, thơ mộng của tổ quốc.

​

Ai đó đã nói rằng: "Hoa hồng ở lại giữa đời nhờ hương thơm say đắm, không nồng nàn như hoa cúc hay ngọt ngào như ngọc lan. Loài chim sơn ca ở lại với đời bởi tiếng hót thiết tha vút lên giữa dàn đồng ca của núi rừng" Câu chuyện ấy gợi nhắc chúng ta nỗi băn khoăn có phải điều còn lại của mỗi nhà văn chân chính là giọng điệu của riêng mình. Quả đúng vậy, người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp ấy đã đóng một dấu "triện" vào văn chương như một thứ nghệ thuật độc đáo. Nguyễn Tuân đã rất uyên bác khi dùng ngòi bút nghệ thuật của mình để khắc họa ông lái đò anh hùng trong trận thủy chiến sông Đà. Cảm hứng lãng mạn được sử dụng trong tùy bút, đặc biệt khi viết về người lái đò đã tạo nên liên tưởng độc đáo, những khúc ca tươi đẹp để ca ngợi. Nguyễn Tuân còn sáng tạo ra nhiều ngôn từ có sức gợi như "ải nước", "bờm sóng", "cương lái".. khiến câu văn trở nên sinh động, có linh hồn, diễn tả một cách chân thực hình ảnh người lao động bằng xương bằng thịt ngoài đời chứ không phải trong sách vở. Tác giả sử dụng ngôn ngữ phong phú, đa dạng và người ta gọi người nghệ sĩ này là thầy phù thủy của ngôn từ.

Mạch nước ngầm âm ỉ dưới vách núi đã thay đổi qua những ngày xuân đến những chiều thu buồn. Những đền đài rồi sụp đổ dưới ánh chiếu của thời gian, những tranh tượng rồi tiêu tan hóa thành bụi vàng của quá khứ nhưng người lao động của nhà văn họ Nguyễn vẫn tồn tại bền bỉ tựa dòng suối chảy mãi trong tâm hồn bao thế hệ hôm qua, hôm nay và ngày mai. Như một nhà thơ từng chiêm nghiệm:

"Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ

Như những đám mây ngũ sắc ngự trên đầu"​

Ẩn chứa trong những tác phẩm ấy chính là hình tượng ông lái đò dưới ngòi bút điêu luyện của Nguyễn Tuân, vừa là người anh hùng, vừa là người nghệ dĩ tài hoa trên chính nghề nghiệp của mình.