Cảm nhận về bài thơ Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm gắn với 50 năm giải phóng miền Nam

Đề bài: Bài thơ "Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm, đặt trong bối cảnh hướng tới kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025)

Tiêu đề: Cảm nhận - nghị luận về bài thơ "Đất nước" trong bối cảnh hướng tới 50 năm giải phóng miền Nam.

Người viết: Jamie Doan



Năm 2025, đất nước ta bước vào dấu mốc lịch sử thiêng liêng: Kỷ niệm 50 năm ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, Bắc – Nam sum họp một nhà. Trong không khí xúc động và tự hào ấy, người dân Việt Nam không khỏi bồi hồi nhớ về những năm tháng gian lao, máu lửa của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Và giữa dòng chảy ký ức ấy, bài thơ "Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm lại vang lên như một lời nhắc nhở sâu sắc và đầy cảm động về cội nguồn, về nhân dân, và về trách nhiệm gìn giữ hòa bình hôm nay.

"Đất nước" – một góc nhìn mới trong văn học kháng chiến: Nếu như trước đó, hình ảnh đất nước trong thơ ca thường gắn với những biểu tượng hùng vĩ, thiêng liêng – "non sông gấm vóc", "giang sơn cẩm tú" – thì với Nguyễn Khoa Điềm, đất nước lại hiện lên thật gần gũi, dung dị và thấm đẫm tình người:

"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái 'ngày xửa ngày xưa..'mẹ thường hay kể.."

Tác giả đưa người đọc trở về với mái nhà xưa, giếng nước, sân đình, nơi có mẹ bới tóc sau đầu, có miếng trầu cay, có hạt gạo ngọt lành.. Chính từ những điều nhỏ bé ấy, hình hài Đất Nước đã được dựng xây – không phải bởi những vị anh hùng trên đài cao, mà bởi nhân dân bình dị – những con người không tên tuổi nhưng mang tầm vóc của lịch sử.

Nhân dân – chủ thể của lịch sử và người kiến tạo đất nước: Một trong những điểm đặc sắc, mang giá trị tư tưởng lớn lao của bài thơ là quan niệm "Đất Nước là của nhân dân" – một tư tưởng xuyên suốt, nhất quán và thấm đẫm tình yêu thương.

"Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng bay về trời

Còn để lại những ao đầm.."

Nhân dân không chỉ là chứng nhân mà là người làm nên lịch sử. Họ không chỉ bảo vệ đất nước bằng gươm giáo, mà còn giữ gìn qua từng nếp ăn, tiếng nói, qua miếng trầu cay, câu ca dao, mái đình làng cổ. Đất nước vì thế không xa vời, mà hiện hữu trong từng con người, từng ngõ nhỏ.

Tư tưởng này đặc biệt có giá trị khi nhìn lại 50 năm sau ngày thống nhất đất nước. Cuộc kháng chiến trường kỳ không chỉ là công lao của những tướng lĩnh, mà là chiến thắng của ý chí nhân dân, của hàng triệu bà mẹ Việt Nam anh hùng, của những người lính đã hóa thân vào lòng đất. Cách nhìn ấy vừa dân chủ, vừa nhân văn, vừa có chiều sâu văn hóa.

Sự hòa quyện giữa tình yêu lứa đôi và tình yêu đất nước: Một điểm nhấn rất đẹp của bài thơ là sự đan cài giữa tình yêu cá nhân và tình yêu đất nước:

"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất Nước là nơi anh đến trường

Đất Nước là nơi em tắm.."

Bằng cách đưa tình yêu đôi lứa vào trong định nghĩa về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm cho thấy rằng đất nước không chỉ là lịch sử, là xương máu, mà còn là không gian sống, là nơi tình yêu được vun trồng. Từ đó, tác giả khơi dậy một mạch cảm xúc sâu xa: Khi hai người yêu nhau, họ cũng đang góp phần làm nên đất nước.

Ngày nay, khi đất nước đã hòa bình, thế hệ trẻ lớn lên trong hòa ca phát triển, điều đáng quý là vẫn giữ được những rung động đẹp đẽ đó – tình yêu dành cho nhau gắn liền với tình yêu dành cho quê hương, xứ sở. Đó là trách nhiệm tiếp nối, là sự gắn bó giữa hôm qua và hôm nay.

"Đất Nước là máu xương của mình" – lời nhắc nhở đầy ám ảnh

"Em ơi em, Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở.."

Câu thơ như một lời tâm tình, nhưng cũng là lời nhắc nhở nghiêm khắc. Mỗi chúng ta đều mang trong mình phần máu thịt của đất nước, đều là kết tinh của truyền thống, lịch sử và văn hóa. Vì vậy, yêu nước không phải là khái niệm trừu tượng, mà là sống có trách nhiệm, có ý thức với cộng đồng, với dân tộc.

Trong bối cảnh đất nước đã hòa bình được nửa thế kỷ, lời thơ ấy càng trở nên sâu sắc và thiết tha. Bởi đất nước hôm nay không còn bom rơi, đạn lạc, nhưng vẫn còn nhiều "mặt trận" cần đến sự hóa thân: Chống tham nhũng, giữ gìn môi trường, phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ chủ quyền biển đảo.. "Hóa thân cho dáng hình xứ sở" giờ đây không chỉ là cầm súng, mà là cống hiến, sáng tạo, và sống tử tế mỗi ngày.

Nghệ thuật thơ đầy sáng tạo và mang bản sắc Việt: Không chỉ sâu sắc về tư tưởng, bài thơ "Đất nước" còn thành công ở phương diện nghệ thuật. Ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh dân gian, ngữ điệu mềm mại như lời ru, như lời kể chuyện. Nguyễn Khoa Điềm sử dụng những biểu tượng đậm màu văn hóa truyền thống: Trầu cau, giếng nước, ca dao, truyện cổ tích, khiến đất nước hiện lên vừa gần gũi, vừa thiêng liêng.

Đặc biệt, cách sử dụng giọng điệu trữ tình – chính luận đan xen, kết hợp cấu trúc lặp cú pháp (Đất nước là, đất nước của.) đã tạo nên một bản trường ca vừa trầm hùng, vừa tha thiết. Bài thơ không gào to, nhưng âm vang của nó lặng lẽ len vào lòng người, để rồi khắc sâu một triết lý: Đất nước là nhân dân.

50 năm sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, những dòng thơ trong "Đất nước" vẫn mang giá trị thời sự mạnh mẽ. Khi xã hội bước vào thời đại hội nhập và phát triển, lời thơ như một lời nhắn nhủ thế hệ hôm nay:

Hãy biết yêu thương nhau, sống tử tế

Hãy giữ gìn tiếng Việt, hồn cốt dân tộc

Hãy sống với trách nhiệm và tình yêu đối với mảnh đất mình đang đứng, bầu trời mình đang thở

Vì đó chính là "máu xương của mình", là đất nước