I. Trong hoàng thất: Cách xưng hô trong gia tộc Trung Quốc - Cha vua (người cha chưa từng làm vua) : Quốc lão - Cha vua (người cha đã từng làm vua rồi truyền ngôi cho con) : Thái thượng hoàng - Mẹ vua (chồng chưa từng làm vua) : Quốc mẫu - Mẹ vua (chồng đã từng làm vua) : Thái hậu - Anh trai vua: Hoàng huynh - Chị gái vua: Hoàng tỉ - Vua: Hoàng thượng - Vua của đế quốc (thống trị các nước chư hầu) : Hoàng đế - Em trai vua: Hoàng đệ - Em gái vua: Hoàng muội - Bác vua: Hoàng bá - Chú vua: Hoàng thúc - Vợ vua: Hoàng hậu/Hoàng hậu nương nương - Cậu vua: Quốc cữu - Cha vợ vua: Quốc trượng - Con trai vua: Hoàng tử - Con trai vua (người được chỉ định sẽ lên ngôi) : Đông cung thái tử/Thái tử - Vợ hoàng tử: Hoàng túc - Vợ Đông cung thái tử: Hoàng phi - Con gái vua: Công chúa - Con rể vua: Phò mã - Con trai trưởng vua chư hầu: Thế tử - Con gái vua chư hầu: Quận chúa - Chồng quận chúa: Quận mã19 II. Xưng hô :(không viết hoa) - Vua tự xưng: + quả nhân: Dùng cho tước nào cũng được. + trẫm: Chỉ cho Hoàng đế/Vương. + cô gia: Chỉ dùng cho Vương trở xuống. - Vua gọi các quần thần: Chư khanh, chúng khanh - Vua gọi cận thần (được sủng ái) : Ái khanh - Vua gọi vợ (được sủng ái) : Ái phi - Vua gọi vua chư hầu: Hiền hầu - Vua, hoàng hậu gọi con (khi còn nhỏ) : Hoàng nhi - Các con tự xưng với vua cha: Nhi thần - Các con gọi vua cha: Phụ hoàng - Các con vua gọi mẹ: Mẫu hậu - Các quan tâu vua: Bệ hạ, thánh thượng - Các thê thiếp (bao gồm cả vợ) khi nói chuyện với vua xưng là: Thần thiếp - Hoàng thái hậu nói chuyện với các quan xưng là: Ai gia - Các quan tự xưng khi nói chuyện với vua: Hạ thần - Các quan tự xưng khi nói chuyện với quan to hơn (hơn phẩm hàm) : Hạ quan - Các quan tự xưng với dân thường: Bản quan - Dân thường gọi quan: Đại nhân - Dân thường khi nói chuyện với quan xưng là: Thảo dân - Người làm các việc vặt ở cửa quan như chạy giấy, dọn dẹp, đưa thư, v. V: Nha dịch/nha lại/sai nha - Con trai nhà quyền quý thì gọi là: Công tử - Con gái nhà quyền quý thì gọi là: Tiểu thư - Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi ông chủ là: Lão gia - Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi bà chủ là: Phu nhân - Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi con trai chủ là: Thiếu gia - Đầy tớ trong các gia đình quyền quý tự xưng là (khi nói chuyện với bề trên) : Tiểu nhân - Đứa con trai nhỏ theo hầu những người quyền quý thời phong kiến: Tiểu đồng - Các quan thái giám khi nói chuyện với vua, hoàng hậu xưng là: Nô tài - Cung nữ chuyên phục dịch xưng là: Nô tì - Ngoài ra, đối với các quan còn có kiểu thêm họ vào trước chức tước, thành tên gọi. Ví dụ: Quách công công, Lý tổng quản, Lưu hoàng thúc.. 21 III/Xưng hô khi nói chuyện với người khác: # Tôi (cho phái nam) = Tại hạ/Tiểu sinh/Mỗ/Lão phu (nếu là người già) /Bần tăng (nếu là nhà sư) /Bần đạo (nếu là đạo sĩ) /Lão nạp (nếu là nhà sư già) # Tôi (cho phái nữ) = Tại hạ/Tiểu nữ//Lão nương (nếu là người già) /Bổn cô nương/Bổn phu nhân (người đã có chồng) /Bần ni (nếu là ni cô) /Bần đạo (nếu là nữ đạo sĩ) # Anh/Bạn (ý chỉ người khác) = Các hạ/Huynh đài/Công tử/Cô nương/Tiểu tử/Đại sư (nếu nói chuyện với nhà sư) /Chân nhân (nếu nói chuyện với đạo sĩ) # Anh = Huynh/Ca ca/Sư huynh (nếu gọi người cùng học một sư phụ) # Anh (gọi thân mật) = Hiền huynh # Em trai = Đệ/Đệ đệ/Sư đệ (nếu gọi người cùng học một sư phụ) # Em trai (gọi thân mật) = Hiền đệ # Chị = Tỷ/Tỷ tỷ/Sư tỷ (nếu gọi người cùng học một sư phụ) # Chị (gọi thân mật) = Hiền tỷ # Em gái = Muội/Sư muội (nếu gọi người cùng học một sư phụ) # Em gái (gọi thân mật) = Hiền muội # Chú = Thúc thúc/Sư thúc (nếu người đó là em trai hoặc sư đệ của sư phụ) # Bác = Bá bá/Sư bá (Nếu người đó là anh hoặc sư huynh của sư phụ) # Cô/dì = A di (Nếu gọi cô ba thì là tam di, cô tư thì gọi là tứ di) # Dượng (chồng của chị/em gái cha/mẹ) = Cô trượng # Thím/mợ (vợ của chú/cậu) = Thẩm thẩm (Nếu gọi thím ba thì là tam thẩm, thím tư thì gọi là tứ thẩm) # Ông nội/ngoại = Gia gia # Ông nội = Nội tổ # Bà nội = Nội tổ mẫu # Ông ngoại = Ngoại tổ # Bà ngoại = Ngoại tổ mẫu # Cha = Phụ thân # Mẹ = Mẫu thân # Anh trai kết nghĩa = Nghĩa huynh # Em trai kết nghĩa = Nghĩa đệ # Chị gái kết nghĩa = Nghĩa tỷ # Em gái kết nghĩa = Nghĩa muội # Cha nuôi = Nghĩa phụ # Mẹ nuôi = Nghĩa mẫu # Anh họ = Biểu ca # Chị họ = Biểu tỷ # Em trai họ = Biểu đệ # Em gái họ = Biểu muội # Gọi vợ = Hiền thê/Ái thê/Nương tử # Gọi chồng = Tướng công/Lang quân # Anh rể/Em rể = Tỷ phu/Muội phu # Chị dâu = Tẩu tẩu # Cha mẹ gọi con cái = Hài tử/Hài nhi hoặc tên # Gọi vợ chồng người khác = hiền khang lệ (cách nói lịch sự) IV. Khi nói chuyện với người khác mà nhắc tới người thân của mình: : # Cha mình thì gọi là gia phụ # Mẹ mình thì gọi là gia mẫu # Anh trai ruột của mình thì gọi là gia huynh/tệ huynh (cách nói khiêm nhường) # Em trai ruột của mình thì gọi là gia đệ/xá đệ # Chị gái ruột của mình thì gọi là gia tỷ # Em gái ruột của mình thì gọi là gia muội # Ông nội/ngoại của mình thì gọi là gia tổ # Vợ của mình thì gọi là tệ nội/tiện nội # Chồng của mình thì gọi là tệ phu/tiện phu # Con của mình thì gọi là tệ nhi1 V. Khi nói chuyện với người khác mà nhắc tới người thân của họ: # Sư phụ người đó thì gọi là lệnh sư # Cha người đó là lệnh tôn # Mẹ người đó là lệnh đường # Cha lẫn mẹ người đó một lúc là lệnh huyên đường # Con trai người đó là lệnh lang/lệnh công tử # Con gái người đó là lệnh ái/lệnh thiên kim # Anh trai người đó thì gọi là lệnh huynh # Em trai người đó thì gọi là lệnh đệ # Chị gái người đó thì gọi là lệnh tỷ # Em gái người đó thì gọi là lệnh muội4 VI/Xưng hô trong gia đình: Ông bà tổ chết rồi xưng Hiển cao tổ khảo/tỷ Ông bà tổ chưa chết xưng Cao tổ phụ/mẫu Cháu xưng Huyền tôn Ông bà cố chết rồi xưng Hiển tằng tổ khảo/tỷ Ông bà có chưa chết xưng Tằng tổ phụ/mẫu Cháu xưng Tằng tôn Ông bà nội chết rồi thời xưng Hiẻn tổ khảo/tỷ Ông bà nội chưa chết thì xưng Tổ phụ/mẫu Cháu xưng nội tôn Cha mẹ chết rồi thì xưng: Hiển khảo, Hiền tỷ. Chưa chết xưng thân Phụ/mẫu (xem thêm phần cha kế mẹ kế) Cha chết rồi thì con tự xưng là: Cô tử, cô nữ (cô tử: Con trai, cô nữ: Con gái). Mẹ chết rồi thì con tự xưng là: Ai tử, ai nữ. Cha mẹ đều chết hết thì con tự xưng là: Cô ai tử, cô ai nữ. Cha ruột: Thân phụ. Cha ghẻ: Kế phụ. Cha nuôi: Dưỡng phụ. Cha đỡ đầu: Nghĩa phụ. Con trai lớn (con cả thứ hai) : Trưởng tử, trưởng nam. Con gái lớn: Trưởng nữ. Con kế. Thứ nam, thứ nữ. Con út (trai) : Quý nam, vãn nam. Gái: Quý nữ, vãn nữ. Mẹ ruột: Sanh mẫu, từ mẫu. Mẹ ghẻ: Kế mẫu: Con của bà vợ nhỏ kêu vợ lớn của cha là má hai: Đích mẫu. Mẹ nuôi: Dưỡng mẫu. Mẹ có chồng khác: Giá mẫu. Má nhỏ, tức vợ bé của cha: Thứ mẫu. Mẹ bị cha từ bỏ: Xuất mẫu. Bà vú: Nhũ mẫu. Chú, bác vợ: Thúc nhạc, bá nhạc. Cháu rể: Điệt nữ tế. Chú, bác ruột: Thúc phụ, bá phụ. Vợ của chú: Thiếm, Thẩm. Cháu của chú và bác, tự xưng là nội điệt. Cha chồng: Chương phụ. Dâu lớn: Trưởng tức. Dâu thứ: Thứ tức. Dâu út: Quý tức. Cha vợ (sống) : Nhạc phụ, (chết) : Ngoại khảo. Mẹ vợ (sống) : Nhạc mẫu, (chết) : Ngoại tỷ. Rể: Tế. Chị, em gái của cha, ta kêu bằng cô: Thân cô. Ta tự xưng là: Nội điệt. Chồng của cô: Dượng: Cô trượng, tôn trượng. Chồng của dì: Dượng: Di trượng, biểu trượng. Cậu, mợ: Cựu phụ, cựu mẫu. Mợ còn gọi là: Câm. Còn ta tự xưng là: Sanh tôn. Cậu vợ: Cựu nhạc. Cháu rể: Sanh tế. Vợ: Chuyết kinh, vợ chết rồi: Tẩn. Ta tự xưng: Lương phu, Kiểu châm. Vợ bé: Thứ thê, trắc thất. Vợ lớn: Chánh thất. Vợ sau (vợ chết rồi cưới vợ khác) : Kế thất. Anh ruột: Bào huynh. Em trai: Bào đệ, cũng gọi: Xá đệ. Em gái: Bào muội, cũng gọi: Xá muội Chị ruột: Bào tỷ. Anh rể: Tỷ trượng. Em rể: Muội trượng. Anh rể: Tỷ phu. Em rể: Muội trượng, còn gọi: Khâm đệ. Chị dâu: Tợ phụ, Tẩu, hoặc tẩu tử. Em dâu: Đệ phụ, Đệ tức. Chị chồng: Đại cô. Em chồng: Tiểu cô. Anh chồng: Phu huynh: Đại bá. Em chồng: Phu đệ, Tiểu thúc. Chị vợ: Đại di. Em vợ (gái) : Tiểu di tử, Thê muội. Anh vợ: Thê huynh: Đại cựu: Ngoại huynh. Em vợ (trai) : Thê đệ, Tiểu cựu tử. Con gái đã có chồng: Giá nữ. Con gái chưa có chồng: Sương nữ. Cha ghẻ, con tự xưng: Chấp tử. Tớ trai: Nghĩa bộc. Tớ gái: Nghĩa nô. Cha chết trước, sau ông nội chết, tôn con của trưởng tử đứng để tang, gọi là: Đích tôn thừa trọng. Cha, mẹ chết chưa chôn: Cố phụ, cố mẫu. Cha, mẹ chết đã chôn: Hiền khảo, hiển tỷ. Mới chết: Tử. Đã chôn: Vong. Anh em chú bác ruột với cha mình: Đường bá, đường thúc, đường cô, mình tự xưng là: Đường tôn. Anh em bạn với cha mình: Niên bá, quý thúc, lịnh cô. Mình là cháu, tự xưng là: Thiểm điệt, lịnh điệt. Chú, bác của cha mình, mình kêu: Tổ bá, tổ thúc, tổ cô. Mình là cháu thì tự xưng là: Vân tôn6 VII. Một số từ khác: * Gọi nhà của mình theo cách khiêm nhường lúc nói chuyện với người khác: Tệ xá/hàn xá Nói về chỗ ở của người thì dùng: Quí sở/quí cư (chỉ cần nói "tệ xá", chớ không cần nói "tệ xá của tôi"; chỉ cần nói "quí sở", chớ không cần nói "quí sở của ngài") * Đứa bé thì gọi là tiểu hài nhi.. bé gái thì gọi là nữ hài nhi.. bé trai thì gọi là nam hài nhi * Khách sạn, nhà hàng, ngân hàng: Quán trọ, tửu điếm, tiền trang * Bổ đầu: Người đứng đầu tổ chức truy lùng tội phạm ở huyện thời xưa * Bổ khoái: Người ở nha môn chuyên đi bắt người thời xưa.
