BỨC TRANH GẤM Ngày xưa, ở một vùng khô cằn gần chân núi, có một người đàn bà góa sống với ba đứa con trai. Đứa con lớn là một kẻ vô tích sự, đứa kế cũng chẳng hơn gì, chỉ có đứa con út là hiếu thảo và siêng năng, luôn luôn làm hết sức để giúp đỡ mẹ. Người mẹ dệt vải suốt ngày, đôi tay khéo léo của bà tạo ra những bông hoa tuyệt mỹ, chim chóc và đủ loại thú vật. Bà đem vải tới ngôi chợ làng bên, đổi lấy tiền đủ mua những thứ cần thiết nuôi sống bốn mẹ con. Đứa con út có thói quen vào rừng kiếm củi, nhưng hai đứa lớn nằm ưỡn sưởi nắng, chờ mẹ làm sẵn cho ăn. Một hôm người mẹ bán được vải sớm hơn thường lệ nên bà đi quanh chợ tìm người bán gạo rẻ nhất. Bỗng bà thấy một tấm bảng treo ở một cửa tiệm. Bà lại gần để nhìn cho rõ. Đó là một bức tranh hình dung một ngọn núi giống ngọn núi ở sau làng, nhưng ở chân núi không phải là những mái tranh nghèo chen chúc. Thay vào đó có những ngôi nhà xinh xắn, sạch sẽ, nhưng đẹp nhất là một ngôi nhà lầu nằm giữa một vườn hoa có dòng suối long lanh với một chiếc hồ nhỏ mà người ta thấy cả những con cá đỏ quẫy đuôi. Gia cầm mổ thức ăn rải rác chỗ này chỗ kia, những con cừu trắng dễ thương ăn cỏ trên sườn đồi, và những cánh đồng ngô vàng óng trải dài mút mắt. Phía trên bức tranh điền dã, mặt trời sáng rực. Người mẹ bị bức tranh đẹp chinh phục, cứ nhìn nó mãi. Không suy nghĩ, bà móc hết tiền bán được vải trong túi ra và mua bức tranh. Bà chỉ còn vài đồng tiền lẻ để mua một ít gạo đem về. Bà tự nhủ: "Chỉ một lần thôi, cũng không sao. Lần tới, mình sẽ mua thứ gì ngon lành nhất cho bọn trẻ". Trong khi đi đường, chốc chốc bà lại dừng chân, tháo tấm tranh ra để ngắm nghía. Những ngôi nhà rực rỡ quá, con suối long lanh quá. Và bà đếm xem có bao nhiêu con gà, bao nhiêu con vịt, bà ngắm mê say vườn rau xanh tươi, bà tưởng như ngửi được mùi hương của những đóa hoa rực rỡ trong vườn. Trong đời mình chưa bao giờ bà cảm thấy sung sướng như khi ngắm bức tranh. Tới nhà, người mẹ treo bức tranh lên cửa. Bà ngắm không chán mắt. Hai đứa con lớn càu nhàu, thấy tiêu phí tiền bạc để mua một hình ảnh là lố bịch, nhưng đứa con út nói: - Con mong ước mẹ có một ngôi nhà như ngôi nhà trong bức tranh, với một khu vườn cũng đẹp như vậy. Nếu con là mẹ, con sẽ dệt một bức tranh gấm theo mẫu này. Khi mẹ dệt nên ngôi nhà, bông hoa, con suối, gà vịt, mẹ sẽ có cảm tưởng mẹ có tất cả những thứ đó thật. Đứa con lớn vừa ngáp vừa nói: Đừng có xúi giục mẹ. Nếu mẹ dệt để chơi, thì lấy tiền đâu để sống? Đứa con kế có ý kiến: - Hiển nhiên rồi. Nếu mẹ muốn sống sang trọng, mẹ phải đợi kiếp sau. Có lẽ kiếp sau sẽ sung sướng hơn kiếp này. Nhưng ý của đứa con út làm người mẹ say mê. Bà nói để dỗ dành: - Đừng sợ mẹ làm điều gì có hại cho các con. Mẹ sẽ dệt cho vui vào mỗi tối và sáng sớm. Mẹ đã nuôi nổi các con cho tới ngày nay, mẹ sẽ tiếp tục nuôi sống các con. Thế là người mẹ mua những thứ sợi đẹp nhất và bắt đầu dệt suốt một năm ròng. Tối nào bà cũng đốt một ngọn đuốc; khói cay làm đôi mắt đỏ ửng của bà chảy nước mắt. Từng giọt, từng giọt, nước mắt bà rơi trên tấm gấm bà đang dệt, kết tinh lại, và bà ghép chúng vào bức tranh của mình. Bà dệt dòng suối nhỏ và chiếc hồ sóng nước long lanh bằng nước mắt. Năm thứ hai, đôi mắt tội nghiệp của người mẹ buốt xót đến tóe máu, và những giọt lệ đỏ hồng bắt đầu rơi xuống tấm gấm. Bà cũng ghép chúng vào bức tranh. Những bông hoa đỏ và nắng vàng thành hình như vậy. Năm thứ ba, bức tranh hoàn tất. Nó chứa đựng tất cả chi tiết có trên tranh mẫu. Một vùng xanh tươi ở chân một ngọn núi cao, những ngôi nhà lấp lánh ánh bạc, những đồng ngô vàng rực, và bên bờ suối, thay cho túp lều tranh nghèo nàn có một dinh thự nguy nga, cột sơn son, cửa thếp vàng, lợp ngói men xanh. Sau dinh thự, đàn cừu gặm cỏ trên sườn đồi xanh um, có cả trâu và bò sữa. Gà con lông vàng như tơ và vịt con đùa nghịch trên cỏ, chim bay vun vút trên không. Ở tiền cảnh, một vườn cây và hoa rực rỡ, giữa có một cái hồ nhỏ với bầy cá đỏ, từ đó một dòng suối bạc chảy qua các ruộng lúa. Sau làng, cánh đồng ngô vàng rực trải dài mút mắt. Và trên cao, mặt trời rực rỡ trong bầu trời xanh. Bà mẹ giụi đôi mắt đỏ, nở một nụ cười mãn nguyện. - Các con tới mà xem, đẹp lắm! Ba đứa con chạy tới, cùng kêu to thán phục. - Nếu đem bán thì sẽ được bao nhiêu vàng? Đứa lớn hỏi. - Với một thứ như vậy, người ta có thể được một số tiền lớn - đứa con kế nói thêm. Nhưng đứa con út tuyên bố: - Mẹ đã xây cho chúng ta một ngôi nhà nhung lụa. Chúng ta sẽ giữ gìn và sống trong đó bằng tư tưởng. - Mẹ đã dệt bức tranh này để thỏa ý, mẹ sẽ không bán cho ai cả - người mẹ nói. Nhưng trong nhà mờ tối trông không rõ trên đó có gì. Ta hãy mang nó ra ánh sáng. Người mẹ treo bức tranh gấm ra ngoài, và màu sắc của nó đậm đà hơn. Chỉ trong ánh sáng ban ngày người ta mới thấy nó đẹp ra sao. Láng giềng chạy tới ngắm và ai cũng khen bà mẹ khiến bà cười sung sướng. Bỗng bà cảm thấy một làn gió mát ve vuốt mặt mình, còn bức tranh thì rung động. Làn gió mạnh hơn lay bức tranh như người ta giũ thảm và cuối cùng rứt nó ra khỏi cửa. Trong phút chốc, bức tranh bay mất. Người mẹ thét to và bất tỉnh. Láng giềng chạy tứ tán tìm bức tranh, ba đứa con trai chạy khắp vùng lân cận, nhưng không ai tìm thấy bức tranh. Sau khi mất bức tranh, bà mẹ đi lang thang như người mất trí. Đứa con út cố hết sức an ủi bà, nấu canh gừng cho bà ăn, nhưng bà sa sút trông thấy. Sau đó ít lâu, bà mẹ nói với đứa con lớn: - Nếu con muốn mẹ sống sót, con hãy đi tìm bức tranh gấm đem về cho mẹ. Thiếu nó, mẹ như mất một phần đời. Đứa con lớn mang giày và đi về hướng đông. Anh ta đi được một tháng thì tới một hẻm núi, nơi có một căn nhà đá. Trong nhà có một con ngựa đang vươn cổ tới một vạt cây dâu tây. "Tại sao con ngựa không ăn dâu? Anh ta tự hỏi. Tại sao nó cứ đứng đó mà vươn cổ và há mồm ra?". Khi tới gần hơn, anh ta nhận thấy con ngựa đó bằng đá. Anh con trai rất ngạc nhiên. Và khi anh còn há hốc mồm ngắm nghía con ngựa đá và căn nhà đá, một bà già tươi cười bước ra khỏi cửa. Con tìm gì đây, con trai? Bà ân cần hỏi. - Tôi đi tìm một bức tranh gấm do mẹ tôi dệt được - anh trả lời. Trên bức tranh đó, bà đã tái tạo một phong cảnh với một ngôi nhà, một dòng suối, một khu một bầy gà, vịt, mặt trời và bông hoa. Để có bức tranh đó, chúng tôi phải chịu ăn đói trong ba năm tròn, và mẹ tôi vừa hoàn thành bức tranh thì gió mang đi mất, không biết đi đâu. Mẹ tôi bảo tôi đi tìm. Bà không biết nó ở đâu chớ? Ta biết chớ - bà già gật đầu, nói. Chính các nàng tiên ở Quang Sơn, nghĩa là Núi Rực Rỡ, đã mượn bức tranh. Họ muốn lấy đó làm mẫu để dệt một bức gấm đẹp. - Tôi rất vui lòng vì đã biết phải đi đâu để tìm lại nó - anh con trai thở phào nhẹ nhõm. - Bà có thể chỉ đường cho tôi tới Quang Sơn không? Tôi sẽ đi thẳng tới đó, có thế tôi mới yên lòng. Chỉ đường thì dễ, nhưng đi thì khó - bà già cười lặng lẽ. Và con chỉ có thể đi tới đó bằng cách cỡi con ngựa này. Nhưng đây là ngựa đá mà - anh con trai nhận xét. Cái đó không hề gì. Con ngựa này sẽ sống lại nếu con trồng răng của con vào hàm của nó, để nó ăn được mười trái dâu. Nếu con muốn, ta sẽ đập gãy răng con bằng một hòn đá. Anh con trai lớn hoảng sợ nhìn bà già. Đầu gối anh bắt đầu run. Mà chuyện đó cũng chưa quan trọng gì đâu - bà già nói tiếp, có vẻ không nhận thấy anh đang hoảng sợ. Khi cỡi con ngựa này, con phải vượt qua đám lửa của mộ hỏa sơn, rồi đi qua một băng hà, và chỉ bên kia biển con mới gặp Quang Sơn và các nàng tiên. Nhưng nếu dọc đường con thở dài một tiếng thì hoặc con sẽ bị lửa thiêu đốt ra tro bụi, hoặc những khối băng sẽ nghiền nát con, hoặc sóng biển sẽ nhận chìm con. Anh con trai lùi nhanh một, hai bước mà nhìn lại con đường anh đã đi tới. Bà già mỉm cười: - Nếu con không muốn thì đừng miễn cưỡng. Về phần ta, ta sẽ cho con một hộp tiền vàng để làm lộ phí. - Bà sẽ cho tôi nhiều như vậy mà tôi không phải làm gì sao? Anh con trai sửng sốt nhưng đã thích mê. - Ừ, như vậy đó, không phải làm gì cả - bà già lạ lùng trả lời. Hoặc, nếu con muốn, cứ coi như để cho con ăn thỏa thích. Trong thâm tâm, con muốn trở về nhà - anh ta nói, lấy tiền rồi chạy biến trên con đường đã đưa anh tới. Khi đi tới ngã ba, anh ta tự nhủ: "Để cho một người thôi thì những đồng vàng này khá đủ, nhưng cho bốn người thì quá ít. Ta nên đi tới thành phố hơn là về nhà. Ta sẽ sống như ông hoàng?". Và anh ta theo con đường tới thành phố. Khi thấy đã lâu mà đứa con lớn không về, một hôm người mẹ nói với đứa con kế: Không biết anh con đi đâu? Có lẽ nó đã quên chúng ta. Con đi xem có tìm lại được bức gấm của mẹ không. Anh con trai kế mang giày và lên đường. Anh đi một ngày, một tuần rồi một tháng, và tới căn nhà đá. Anh thấy con ngựa đá vươn cổ tới mấy trái dâu. Một bà già đi ra và hỏi anh: - Con ơi, ngọn gió lành nào đưa con tới đây? Tôi tìm một bức tranh gấm mà mẹ tôi đã dệt. Gió đã thổi nó đi mất. - Anh con đã đi qua đây - bà già thở dài - nhưng nó sợ cỡi con ngựa này vượt qua lửa và băng để tìm lại bức gấm. Nhưng đây là con ngựa đá mà - anh con trai kế ngạc nhiên. Nếu con để ta lấy đá đập gãy răng để lấy răng đó trồng lại cho con ngựa, và khi con ngựa ăn được mười trái dâu, nó sẽ sống lại và đưa con tới các nàng tiên Quang Sơn, và họ sẽ trả lại con bức tranh gấm. - Để nhổ răng của tôi, chỉ còn thiếu việc đó nữa thôi! Anh con trai hoảng hốt. Tôi thích trở về nhà hơn. - Trong trường họp đó ta sẽ cho con một hộp tiền vàng. Anh con cũng đã được chừng đó - bà già nói. "Vì 1ý do đó mà anh ấy không về nhà - anh con kế nói thầm. Anh ấy đã làm đúng. Anh ấy đang hưởng thụ của cải ở một nơi nào đó". Thế là anh ta lấy Hộp tiền vàng từ tay bà già, cám ơn bà và vội vã đi thật nhanh. Tới ngã ba, không một chút phân vân. Anh đi thẳng tới thành phố. "Bây giờ mình sẽ sống thỏa thích theo ý muốn - anh ta vui mừng. Tại sao phải chia sẻ với người khác". Khi một tháng nữa trôi qua, bà mẹ nói với đứa con út: Mẹ cảm thấy yếu như sên; nếu không tìm lại được bức tranh gấm, chắc mẹ không sống nổi. Không biết hai anh con rong chơi ở đâu! Chắc chắn chúng không nghĩ tới chúng ta. Con luôn luôn là người mẹ tin tưởng nhất. Con hãy đi tìm bức gấm cho mẹ. Anh con trai mang giày vào và ra đi. Anh tới hẻm núi nơi con ngựa đá đứng trước căn nhà đá, vươn cổ tới mấy trái dâu. Bà già đứng ở ngưỡng cửa, có vẻ như đợi anh. Bà nói: Đường đi tìm bức tranh gấm rất khó khăn. Hai anh của con thích lấy một hộp vàng của ta và tới thành thị hơn. Tôi không sợ gì cả và tôi không cần vàng - anh con trai trả lời. Tiền vàng không làm mẹ tôi khỏe lại. Tôi phải làm gì để lấy lại bức gấm của mẹ tôi? Bà già nói với anh con trai về con đường đi qua lửa và băng. Bà cũng nói rằng để con ngựa đá sống lại, anh phải hiến răng của mình cho nó. Không đợi bà giải thích hết, anh vớ một hòn đá, đập liền vào răng mình và lấy trồng vào hàm con ngựa. Con ngựa sống lại, ngốn mười trái dâu, anh con trai nhảy lên lưng nó và cả hai phi nhanh hơn gió. Bà già nói với theo: Đừng quên rằng con không được thở dài một tiếng, dầu lửa cháy sém và băng cắt da con, nếu không con sẽ chết! Anh con trai thúc ngựa chạy càng lúc càng sâu vào vùng rừng núi, quên cả thở, cho tới một nơi lửa phun lên từ lòng đất. Anh thúc ngựa đi qua bức tường lửa. Những ngọn lửa đốt anh, làm anh ngạt thở, nhưng anh không than vãn một lời. Khi anh tưởng lửa sắp thiêu hủy anh, con ngựa nhảy mạnh và cả hai đã ở trên một đường mòn rợp bóng mát giữa núi đá. Anh lau mồ hôi trán, hít không khí mát đầy phổi, rồi thúc ngựa đi tiếp. Anh đi như vậy rất lâu, lâu lắm, rồi anh cảm thấy không khí lạnh giá. Anh nghe tiếng ầm ào trầm đục từ xa. Anh vẫn thúc ngựa đi nhanh như gió. Bỗng con đường có vách đá bao bọc mở rộng ra, con ngựa đứng khựng lại, anh rét run, nhìn xung quanh. Cả hai đang ở giữa vùng ngập nước. Nhìn mút tầm mắt, anh chỉ thấy một băng hà mênh mông, với những băng sơn khổng lồ va chạm nhau ầm ĩ. Ở rất xa bên kia băng hà, anh lờ mờ thấy một ngọn núi cao xanh biếc tràn ngập ánh nắng. "Đó là Quang Sơn? Anh kêu to mừng rỡ. Ngựa ơi! Nhanh lên! Chúng ta gần tới rồi?". Con ngựa không ngần ngại phóng xuống sông băng. Thứ băng di động này va đập và làm anh rách thịt, những lượn sóng xô đẩy, sẵn sàng hất anh rơi khỏi lưng ngựa. Nhưng anh mím môi, không kêu than một tiếng. Khi anh thấy đã bị sông băng nuốt chửng thì con ngựa cũng tới bờ. Nắng ấm nhanh chóng sưởi khô quần áo, làm vết thương lành sẹo, và trước khi kịp hiểu, anh đã ở trên đỉnh núi. Trước mắt anh, một cung điện pha lê sáng rực, và người ta nghe tiếng cười, tiếng hát của những thiếu nữ từ vườn hoa vọng tới. Anh đi qua cổng, vào sân và nhảy xuống ngựa. Anh thấy một đám thiếu nữ xinh đẹp đang dệt gấm. Bức tranh của mẹ anh dựng ở giữa. Thấy anh tới, các thiếu nữ bỏ khung dệt, chạy tới vây quanh anh và cười vui vẻ. Anh đặc biệt thích một cô nhỏ nhắn, mặc áo đỏ sẫm. Lúc đó một phụ nữ rất đẹp đi tới. Bà mặc một chiếc áo lấp lánh như ánh mặt trời chiếu trên mặt nước. Trên mái tóc dài cài một chiếc lược vàng. - Ta là chúa tiên - bà nói. Không bao giờ có ai tới đây. Tại sao ngươi mạo hiểm đi xa như vậy? - Tôi tới tìm bức tranh gấm của mẹ tôi - anh con trai nói. Gió đã mang nó tới chỗ tiên nương, mẹ tôi vì thế mà lâm bệnh. - Chính chúng ta ra lệnh cho gió mang bức tranh của mẹ ngươi đi, chớ không phải ngẫu nhiên đâu. Chúng ta muốn dùng nó làm mẫu để cũng dệt được một bức tranh đẹp. Nếu ngươi để nó cho chúng ta một đêm nay nữa, ngày mai ngươi có thể đem đi. Trong thời gian này, ngươi là khách của chúng ta - bà tiên mỉm cười, nói. Anh con trai như sống trong mơ. Các nàng tiên vây quanh cười nói, mời anh dùng tiên tửu và thực phẩm dành cho thần tiên. Kế đó họ lại cần mẫn làm việc. Họ dệt tới tối. Khi hoàng hôn xuống, họ treo một viên trân châu sáng trưng lên trần nhà và họ dệt tới nửa đêm. Anh thanh niên mệt mỏi sau bấy nhiêu cảm xúc nên ngủ quên lúc nào không hay. Trong lục đó, các nàng tiên lần lượt làm xong công việc và đi ngủ. Một mình nàng tiên trẻ nhất còn thức, cái nàng được anh con trai phải lòng tức khắc ấy. Nàng nhìn bức tranh của bà mẹ và của mình, rồi thở dài. Không nàng tiên nào dệt được bức gấm đẹp Như bức gấm của bà mẹ. Không có dòng suối nào long lanh như dòng suối của bà, vì nó được dệt bằng nước mắt; không có mặt trời nào cháy bỏng như mặt trời có lẫn máu của bà mẹ. Nàng tiên nhìn anh con trai ngủ say và bỗng nảy ra một ý. Nàng lấy một sợi tơ và thêu lên bức tranh của bà mẹ một nàng tiên bé nhỏ mặc áo đỏ sẫm đứng bên bờ hồ nhìn những con cá đỏ. Nửa đêm anh con trai thức dậy. Gian phòng vắng ngắt. Ở giữa phòng chỉ có bức tranh của mẹ anh dệt nên. Anh ngắm nó một lúc rồi tự bảo:"Tại sao phải đợi tới sáng? Mẹ ta đau càng ngày càng nặng? Anh cuốn bức gấm lại, đút vào áo, nhảy lên ngựa và lên đường trở về. Sóng biển xô những tảng băng to vào anh, núi lửa toan nuốt chửng anh, anh cũng không sờn lòng. Anh không thở dài một tiếng và anh trở về trước căn nhà đá nhỏ lúc nào không hay. Bà già tươi cười đứng trông anh trên ngưỡng cửa. - Ta sung sướng thấy con trở về - bà nói. Con là đứa con trai lương thiện, hiếu thảo. Con đã có được cái con muốn. Còn ta, ta sẽ trả lại răng cho con. Bà lấy răng từ miệng con ngựa, trồng lại cho anh. Con ngựa lập tức hóa đá. - Đây là giày da hươu - bà già lại nói. Mang giày này con sẽ về tới nhà ngay. Anh con trai nồng nhiệt cảm ơn bà già và mang giày vào. Anh không hiểu bằng cách nào mà chỉ trong chớp mắt mình đã ở trước ngôi nhà của mẹ. Một bà láng giềng thấy anh, liền đi ra, cúi đầu, nói nhỏ: - Anh đã về rồi, tốt quá. Không biết mẹ anh sẽ ra sao. Bà không ra khỏi nhà nữa. Mắt bà kém lắm. Tôi không biết.. tôi không biết.. Anh nhảy bổ vào nhà, hét to: Mẹ ơi, nhìn này, mẹ xem nhanh đi! Anh lấy tấm gấm, mở ra. Cả căn nhà rực sáng. Khi biết con mình đem bức tranh về, bà mẹ kêu to mừng rỡ. Và bà khỏi bệnh ngay. Bà nhảy xuống khỏi giường, ngạc nhiên thấy mình khỏe mạnh như cũ. Bà nhìn bức tranh, như thể bỗng nhiên cũng nhìn thấy rõ hơn nhiều. Rồi bà bảo: - Con hãy đem tranh ra ngoài để ta nhìn cho rõ. Anh mang tranh ra ngoài sáng. Màu sắc trở nên rực rỡ hơn. Bỗng một làn Gió thổi tới và bức tranh trải rộng ra, càng lúc càng rộng hơn, cho tới lúc nó bao phủ cả phong cảnh xung quanh. Và bà mẹ bước ra từ một lâu đài nguy nga, nhìn quanh, mắt đẫm lệ hạnh phúc. Những cánh đồng ngô vàng rực trải dài mút mắt, tới tận chân núi. Đàn cừu gặm cỏ, bầy gà con vàng óng như tơ tíu tít chạy khắp nơi với những con vịt con. Một dòng suối chảy qua một khu vườn đầy hoa nở. Bấy giờ mọi thứ trong thiên nhiên giống hệt bức tranh. Và những người láng giềng từ các ngôi nhà nhỏ sáng bạc đi ra, bỡ ngỡ trước phép mầu. Anh con trai nắm tay mẹ, dắt tới vườn hoa. Họ đi chậm tới cái hồ, ngắm không chán mắt bao điều kỳ diệu. Bỗng anh con trai đứng sững kinh ngạc, tim đập mạnh. Nàng tiên nhỏ nhắn, mặc áo đỏ sẫm, đứng bên hồ mỉm cười nhìn anh. Cô từ đâu tới? Anh hỏi. Cô gái cười, giọng ngân nga như chuông bạc: - Tôi thêu hình ảnh của mình lên bức tranh của mẹ anh, và anh đã mang tôi theo. Vì bức tranh đâu có sự sống, nên chỗ của tôi cũng ở đây. Bà mẹ sung sướng nhìn nàng, nói: - Bây giờ chúng ta có một ngôi nhà lớn, nhưng ta thiếu một đứa con gái. Người ta tổ chức một đám cưới lớn. Ngoài láng giềng, người mẹ mời tất cả người ăn mày quanh vùng. Hai người anh nghe nói việc này. Họ đã tiêu xài hết tiền bạc từ lâu, và vì họ đã quen để người khác nuôi mình nên họ đi ăn xin. Khi tới trước căn nhà cũ và thấy sự đổi thay, họ xấu hổ vì quần áo rách rưới nên họ không muốn vào. Họ đi xa, biệt tích. Người con út sống hạnh phúc với vợ và mẹ ở vùng đất trù phú, dưới ánh nắng tươi sáng đó rất lâu.
