Bọ ngựa vào Sách đỏ Việt Nam

Bọ ngựa vào Sách đỏ Việt Nam



Hình 1. Bọ ngựa Mantis religiosa đã vào mức độ đe dọa. (Vietnam check in)​

Bọ ngựa, loài côn trùng vốn quen thuộc trong đời sống và thiên nhiên Việt Nam, gần đây đã được ghi nhận trong Sách đỏ Việt Nam, đánh dấu một bước ngoặt trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Việc một loài côn trùng như bọ ngựa vốn từng xuất hiện phổ biến ở nhiều vùng quê nay lại trở thành đối tượng cần bảo vệ, không chỉ cho thấy những biến đổi đáng lo ngại trong môi trường sống, mà còn phản ánh áp lực ngày càng gia tăng từ con người và biến đổi khí hậu lên hệ sinh thái tự nhiên.

Bọ ngựa thuộc họ Mantidae, nổi bật với cặp chân trước có gai sắc, hình dáng giống như đang chắp tay cầu nguyện là đặc điểm khiến loài này có tên gọi là "praying mantis" trong tiếng Anh. Chúng là loài ăn thịt hiệu quả trong tự nhiên, đóng vai trò kiểm soát số lượng các loài côn trùng khác. Tuy nhiên, sự gia tăng hoạt động nông nghiệp thâm canh, sử dụng thuốc trừ sâu hóa học và sự suy giảm diện tích rừng, đồng cỏ vốn là nơi sinh sống tự nhiên của bọ ngựa đã làm cho quần thể của loài này sụt giảm nghiêm trọng. Điển hình là chủng Mantis religiosa, một trong những loài bọ ngựa phổ biến và có giá trị sinh học cao, gần đây đã được ghi nhận với mật độ ngày càng thấp tại nhiều vùng sinh thái ở Việt Nam. Loài này trước đây thường gặp ở các vùng trung du, đồi núi thấp và ven rừng, nhưng hiện nay đã trở nên hiếm gặp do tác động kép từ môi trường và con người.

Việc bọ ngựa được ghi nhận trong Sách đỏ Việt Nam là lời cảnh tỉnh cho cộng đồng về tầm quan trọng của bảo tồn cả những loài nhỏ bé, thường bị xem nhẹ trong hệ sinh thái. Cần nhấn mạnh rằng sự biến mất của một loài côn trùng dù nhỏ cũng có thể làm xáo trộn chuỗi thức ăn, ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh thái trong khu vực. Đặc biệt, các loài bọ ngựa bản địa còn có tiềm năng nghiên cứu lớn trong y học, nông nghiệp sinh thái và kiểm soát sinh học, nên việc bảo vệ chúng là một đầu tư cho tương lai.

Trong bối cảnh đó, các giải pháp bảo tồn cần được triển khai đồng bộ, từ việc hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu độc hại, khôi phục môi trường sống tự nhiên đến nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của côn trùng trong tự nhiên. Các chương trình nghiên cứu và giám sát quần thể bọ ngựa cũng cần được tăng cường, để có căn cứ khoa học cho việc đề xuất chính sách và hành động cụ thể.

Bọ ngựa, dù chỉ là một mắt xích nhỏ trong hệ sinh thái rộng lớn, nhưng sự hiện diện của chúng lại góp phần gìn giữ sự cân bằng mong manh của thiên nhiên. Việc ghi tên loài này vào Sách đỏ không chỉ là một động thái bảo vệ một loài côn trùng, mà còn là hành động bảo vệ chính hệ sinh thái mà con người đang phụ thuộc vào để tồn tại và phát triển.

Nhầm lẫn

Nghĩa là, không phải bất kì loài bọ ngựa nào cũng vào sách đỏ nha.

Mantis religiosa dễ bị nhầm lẫn với các bọ ngựa khác do hình thái bên ngoài tương đối giống nhau, đặc biệt là ở giai đoạn chưa trưởng thành. Những đặc điểm như thân hình thon dài, cặp chân trước răng cưa dùng để săn mồi, và màu sắc cơ thể dao động từ xanh lá đến nâu đất khiến việc phân biệt bằng mắt thường trở nên khó khăn. Mantis religiosa thường có dải viền nhạt ở mép trước của cánh và một chấm mắt giả hình tròn màu đen ở mặt trong chân trước. Đây là các dấu hiệu đặc trưng để nhận diện, song lại rất dễ bị bỏ qua nếu không quan sát kỹ hoặc nếu cá thể đã trưởng thành bị mất một phần cơ thể.

Hình 2. Các đặc điểm của Mantis religiosa . (iNaturalist)​

Việc nhầm lẫn này không chỉ gây khó khăn cho các nhà nghiên cứu trong việc thống kê, theo dõi quần thể mà còn khiến các nỗ lực bảo tồn bị giảm hiệu quả. Nhiều trường hợp người dân bắt nhầm Mantis religiosa vì nghĩ chúng chỉ là loài bọ ngựa thông thường, không có giá trị sinh học đặc biệt. Do đó, việc phổ biến kiến thức nhận diện đúng loài trong cộng đồng và tăng cường đào tạo cho các cán bộ bảo tồn tại địa phương là điều cần thiết. Cùng với đó, các tài liệu hướng dẫn nhận dạng bọ ngựa cần được bổ sung, minh họa rõ ràng hơn, đặc biệt trong bối cảnh các chương trình bảo tồn hiện nay ngày càng chú trọng đến nhóm sinh vật nhỏ như côn trùng.

Biện pháp bảo tồn Mantis religiosa

Để bảo tồn hiệu quả Mantis religiosa, cần có các biện pháp đồng bộ, kết hợp giữa khoa học, chính sách và giáo dục cộng đồng. Trước hết, việc bảo vệ và phục hồi môi trường sống tự nhiên là yếu tố then chốt. Mantis religiosa thường sinh sống tại các khu vực đồng cỏ, rìa rừng và vùng cây bụi thưa, nơi chúng có thể ẩn nấp, săn mồi và sinh sản. Việc giảm sử dụng thuốc trừ sâu hóa học, nhất là tại các vùng canh tác gần khu vực sinh sống của loài, là rất quan trọng, vì thuốc hóa học không chỉ làm giảm lượng côn trùng mồi mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của chính bọ ngựa.

Song song đó, cần tiến hành điều tra, đánh giá lại mật độ phân bố và cấu trúc quần thể của Mantis religiosa tại các khu vực đã từng ghi nhận có mặt loài. Việc giám sát định kỳ giúp theo dõi biến động quần thể, từ đó điều chỉnh các biện pháp bảo tồn phù hợp. Ngoài ra, xây dựng và ban hành chính sách pháp lý cụ thể để quản lý hoạt động thu bắt và buôn bán các loài côn trùng quý hiếm cũng là một hướng đi quan trọng, hạn chế tình trạng khai thác tràn lan không kiểm soát.

Một yếu tố không thể thiếu là nâng cao nhận thức cộng đồng. Người dân địa phương cần được phổ biến kiến thức về vai trò của bọ ngựa trong hệ sinh thái, cách phân biệt Mantis religiosa với các loài tương tự, cũng như lý do vì sao cần bảo vệ chúng. Các chương trình giáo dục môi trường tại trường học và các hoạt động truyền thông địa phương sẽ góp phần tạo ra sự chuyển biến trong hành vi, từ đó góp phần duy trì ổn định quần thể ngoài tự nhiên.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh nghiên cứu khoa học về đặc điểm sinh học, vòng đời, hành vi sinh sản và khả năng thích ứng môi trường của Mantis religiosa . Những dữ liệu khoa học này sẽ là cơ sở để xây dựng mô hình nhân nuôi bảo tồn loài trong điều kiện bán tự nhiên hoặc phòng thí nghiệm, phục vụ mục đích phục hồi quần thể hoặc hỗ trợ tái thả về môi trường sống cũ trong tương lai.

Vì vậy, mình có nghe tin bọ ngựa đưa được đưa vào sách đỏ. Tin này khá hot dạo gần đây. Tuy nhiên, bọ ngựa cũng có bọ ngựa này bọ ngựa kia, không phải con nào cũng trong tình trạng nguy cấp. Mọi người có thể tìm hiểu thêm thông tin để nắm rõ chính xác chủng loài cần được bảo vệ. Từ đó, chung tay bảo vệ kịp thời các loài đang gặp phải nguy cơ tuyệt chủng.

Cảm ơn các bạn đã ghé xem bài viết, chúc các bạn một ngày tốt lành.