Bánh cúng lá dứa – Hương vị dân dã của miền quê Nam Bộ

Bánh cúng lá dứa – Hương vị dân dã của miền quê Nam Bộ​

Bữa giờ bạn tui về An Giang, có gửi nó mua giùm bánh lên cho ăn mà nó kêu ở dưới không có. Tui thèm bánh quá phải lên bài đây.

Hình 1. Bánh cúng lá dứa. (Bách hóa xanh)​

Bánh cúng lá dứa là một trong những món bánh truyền thống đậm đà bản sắc văn hóa của người dân Nam Bộ, đặc biệt thường xuất hiện trong các dịp cúng giỗ, lễ tết hay ngày rằm, mùng một. Không cầu kỳ trong cách chế biến, cũng không đắt đỏ về nguyên liệu, món bánh này mang trong mình nét giản dị mà ấm áp, như chính tấm lòng chân chất của người miền Tây.

Bánh cúng được làm từ bột gạo pha với nước cốt dừa, chút muối, đôi khi thêm ít đường để vị bánh đậm đà hơn. Đặc biệt, với phiên bản bánh cúng lá dứa, người ta cho thêm nước lá dứa tươi giã hoặc xay nhuyễn lọc lấy nước để hòa vào bột. Nhờ vậy, bánh không chỉ có màu xanh ngọc dịu dàng mà còn thoảng hương thơm đặc trưng thanh mát của lá dứa – một loại lá quen thuộc trong ẩm thực Việt.

Hỗn hợp bột sau khi được quậy đều, nấu sệt và để nguội, sẽ được múc vào khuôn nhỏ hoặc đổ vào lá chuối tạo hình rồi đem hấp chín. Khi bánh chín, mặt bánh mềm mượt, mùi dừa và lá dứa quyện hòa trong làn khói nghi ngút tỏa ra mùi thơm dễ chịu. Bánh thường được ăn nguội, kèm theo chút muối mè hoặc đường cát tùy khẩu vị.

Tuy mộc mạc, bánh cúng lá dứa lại mang nhiều ý nghĩa văn hóa. Trong các mâm cúng gia tiên, món bánh tượng trưng cho sự no đủ, lòng hiếu thảo và ước mong một cuộc sống an lành. Với người lớn tuổi, chiếc bánh gợi nhớ tuổi thơ bên gánh hàng rong, còn với lớp trẻ hôm nay, đó là sợi dây kết nối với truyền thống, với cội nguồn.

Giữa muôn vàn món ngon hiện đại, bánh cúng lá dứa vẫn âm thầm giữ một chỗ đứng riêng trong lòng người Việt – như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng về giá trị của những điều bình dị trong cuộc sống.

Mùi vị

Hình 2. Bánh cúng có thêm nước chấm cốt dừa mặn. (Báo thanh niên)​

Có hai loại bánh cúng, một loại không màu với loại màu xanh dứa. Nhìn chung thì vị cũng như nhau, nhưng có màu thì thơm hơn một xíu với cả bắt mắt hơn.

Hương vị của bánh cúng lá dứa rất nhẹ nhàng, tinh tế nhưng dễ gây thương nhớ. Bánh mềm mịn, dẻo nhẹ chứ không dai như bánh ít hay giòn như bánh da lợn. Khi đưa lên miệng, đầu tiên là cảm nhận được mùi thơm thoang thoảng, thanh mát của lá dứa quyện cùng hương béo ngậy từ nước cốt dừa. Vị bánh vừa có chút mằn mặn nhẹ, vừa bùi bùi, thơm thơm, đôi khi điểm thêm vị ngọt dịu nếu người làm cho thêm đường.

Nếu ăn kèm với muối mè, bánh sẽ trở nên đậm đà và hài hòa hơn, vị ngọt béo của bánh cân bằng với vị mặn và thơm bùi của mè rang. Có người lại thích rắc thêm tí đường cát để bánh thêm phần ngọt ngào. Dù ăn theo cách nào thì bánh cúng lá dứa cũng để lại hậu vị thanh thanh, mềm mát nơi đầu lưỡi – một cảm giác rất đặc trưng của ẩm thực quê nhà.

Nguồn gốc

Nhưng theo lời kể dân gian truyền miệng, món bánh này đã gắn bó với người dân miền Tây từ rất lâu từ thời ông bà còn dùng những sản vật có sẵn trong vườn nhà để làm lễ vật dâng cúng tổ tiên. Cái tên "bánh cúng" cũng từ đó mà ra, không phải do hình dạng hay nguyên liệu đặc biệt, mà bởi vì nó được làm chủ yếu để cúng trong các dịp lễ truyền thống như ngày rằm, mùng một, tết Đoan Ngọ hay lễ Vu Lan. Sau khi cúng xong, bánh sẽ được chia cho con cháu thưởng thức như một phần lộc từ ông bà tổ tiên.

Bánh ra đời trong bối cảnh cuộc sống còn đơn sơ, thiếu thốn, người dân thường tận dụng những nguyên liệu có sẵn quanh nhà như gạo, dừa, lá chuối. Về sau, khi cây lá dứa (dứa thơm, pandan) được trồng phổ biến hơn trong vườn, người ta thêm nước lá dứa vào bánh để tạo màu xanh ngọc thanh mát và mùi thơm dịu dàng, vừa làm đẹp bánh vừa tăng phần ngon miệng. Từ đó, phiên bản "bánh cúng lá dứa" ra đời và được yêu thích bởi cả người lớn lẫn trẻ nhỏ.

Không giống như những loại bánh cầu kỳ của vùng khác, bánh cúng mang đậm tính thực dụng và đời sống của người miền Tây: Dễ làm, dễ ăn, dễ chia sẻ. Tuy giản dị, nhưng nó thể hiện rõ tinh thần trọng lễ nghĩa, hiếu kính tổ tiên và sự khéo léo của người phụ nữ trong gian bếp. Trải qua bao thế hệ, bánh cúng lá dứa vẫn được lưu truyền, trở thành một phần hương vị của ký ức quê hương, một món ăn tuy nhỏ bé nhưng đậm đà chất tình.

Giá cả

Hiện nay, bánh cúng lá dứa vẫn được bán phổ biến tại nhiều khu vực ở TP. HCM, đặc biệt là tại các chợ truyền thống và xe đẩy bán bánh miền Tây. Tuy không phổ biến như các loại bánh hiện đại, nhưng bánh cúng lá dứa vẫn giữ được vị trí nhất định trong lòng người yêu thích ẩm thực truyền thống.

Về giá cả, bánh cúng lá dứa thường được bán với mức giá dao động từ 5.000 đến 15.000 đồng mỗi chiếc, tùy thuộc vào kích thước và địa điểm bán. Một số nơi bán theo chục hoặc theo set kèm nước cốt dừa, với giá khoảng 80.000 đồng cho 10 chiếc.

Coi vậy chứ tui ở Vĩnh Long kiếm mua thì bữa có bữa không. Bạn tui ở An Giang thì không có luôn nha.

Các dịp ăn bánh cúng

​

Bánh cúng lá dứa thường được ăn vào các dịp lễ truyền thống mang tính tâm linh và sum họp gia đình, đặc biệt phổ biến ở miền Tây Nam Bộ. Người dân hay làm bánh này vào những dịp như:

(1) Ngày rằm và mùng một âm lịch: Đây là lúc nhiều gia đình chuẩn bị mâm cúng tổ tiên, ông bà, đất đai.. Bánh cúng là một món quen thuộc trong mâm cỗ chay vì vừa thanh đạm lại mang ý nghĩa hiếu kính.

(2) Lễ Vu Lan (rằm tháng Bảy) : Trong ngày báo hiếu này, nhiều gia đình làm bánh cúng để dâng lên tổ tiên, ông bà quá vãng, thể hiện lòng thành và tưởng nhớ công ơn sinh thành dưỡng dục.

(3) Tết Nguyên Đán và các lễ tết cổ truyền khác: Bánh cúng cũng xuất hiện trong các mâm cúng đầu năm, như một biểu tượng cho sự no đủ, tròn đầy và cầu chúc an lành cho gia đình.

(4) Giỗ chạp: Trong những dịp tưởng niệm người đã khuất, bánh cúng được chọn vì tính chất mềm, dễ ăn, dễ làm và có thể chia đều cho người thân sau buổi lễ, thể hiện tinh thần sẻ chia, gắn kết.

Ngoài những dịp mang tính lễ nghi, bánh cúng lá dứa còn được bán ở các chợ quê như một món ăn sáng hoặc món ăn vặt dân dã, phù hợp với cả người lớn tuổi lẫn trẻ nhỏ nhờ vị thanh nhẹ, dễ tiêu và không gây ngấy.

Cảm ơn mọi người đã ghé qua và cùng thèm bánh cúng với mình, chúc mọi người một ngày tốt lành.