Một trong những yêu cầu đối với học sinh trong Chuyên đề 3 của Chuyên đề Ngữ văn 10 (Chân trời sáng tạo) đó là: Viết bài giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết. Đây là bài viết tham khảo viết về tiểu thuyết Dế mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài. Bài làm Nếu trong thi ca, chúng ta có Truyện Kiều là thi phẩm Việt Nam hiếm hoi được dịch sang 20 thứ tiếng. Thì đối với tiểu thuyết, ta phải kể đến tác phẩm bất hủ Dế mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài khi được dịch sang 15 ngôn ngữ. Với nội dung kể về chuyến hành trình phiêu lưu hấp dẫn của nhân vật chính - Dế Mèn. Quả thật, đây là một cuốn sách đã gây ra được tiếng vang lớn đối với những người đam mê văn học trên thế giới. Và là bảo chứng được lưu truyền qua bao thế hệ về tài năng kiệt xuất của Tô Hoài. Tiểu thuyết bao gồm 10 chương nói về cuộc hành trình lắm thăng trầm nhưng đổi lại là vô vàn những bài học và giá trị quý giá được đúc rút ra. Từ một chú dế kiêu căng, ngạo mạn, hồ đồ dẫn đến cái chết đáng thương của người bạn Dế Choắt, Mèn đã phải vượt qua biết bao biến cố như: Trở thành món đồ chơi của hai cậu bé trong xóm, lênh đênh trên sông tận mấy ngày liền, lạc vào một xóm lầy lội không được tiếp đón, tranh tài trên sàn đấu cùng võ sĩ Bọ Ngựa, bị giam tù bởi chú chim Chả, bị những chú Kiến tấn công.. Vượt qua tất cả những điều này, đã tôi luyện nên một anh bạn Dế Mèn nghĩa khí, hiểu chuyện, ai ai cũng quý mến, biết đem tài năng của mình để giúp đỡ kẻ yếu thế thay vì dương dương tự đắc như trước kia. Nói đến khía cạnh nghệ thuật, Tô Hoài với tài năng miêu tả nhân vật kết hợp cùng sự quan sát tinh tế và tỉ mỉ, tác giả đã sử dụng thành công lối trần thuật hóm hỉnh, miêu tả sinh động. Giúp dẫn dắt người đọc đi theo một chuyến hành trình dài cùng nhân vật Mèn nhưng vẫn cảm thấy thú vị. Đặc biệt là cảm giác chân thật như đang được trực tiếp tham gia vào cốt truyện, gặp gỡ những loài vật tuy chỉ được "phác họa" bằng những con chữ nhưng lại cứ như đang hiện ra trước mắt mình. Loài dế thì hay "đạp phành phạch" đôi càng, sống trong hang, thích ăn cỏ, uống sương, thỉnh thoảng vũ cánh gáy o o. Xiến Tóc thì được bao bọc bởi lớp vỏ cứng ví như bộ giáp trụ, thỉnh thoảng lại gật gù lắc lư cái cổ khiến nó kêu kin kít.. Tất cả những đặc điểm ấy được miêu tả một cách thực tế, nhưng vẫn thấm đẫm tinh hoa nghệ thuật. Giúp tác phẩm không trở nên khô khan như một cuốn tạp chí khoa học ghi chép tập tính động vật. Để làm được điều này, nhân hóa là một biện pháp nghệ thuật đặc biệt nổi bật và xuyên suốt cuốn sách. Ngoài ra, để một tiểu thuyết trải dài trong 190 trang vẫn có thể lôi cuốn độc giả tới con chữ cuối cùng, nhà văn Tô Hoài đã khéo léo lèo lái mạch cảm xúc, nhịp độ tác phẩm thông qua giọng kể. Giọng kể truyện luôn luôn thay đổi, có lúc hóm hỉnh, có lúc châm biếm, có lúc thì là những dòng tâm trạng trữ tình. Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất, thông qua lời kể của Dế Mèn về chuyến phiêu lưu của chính bản thân, nhờ vào đó nhân vật có thể bộc lộ một cách tự nhiên những suy nghĩ, cảm xúc của mình. Chung quy lại, Tác phẩm là sự kết tinh khéo léo giữa ngòi bút tài hoa và vốn kiến thức uyên thâm của "hạt ngọc văn đàn Việt Nam" - Tô Hoài. Cuốn sách đã trải qua 85 năm nhưng những lớp bụi thời gian không làm cho tác phẩm phai nhòa đi trong lòng độc giả mà còn ngày càng trở nên giá trị hơn. Giống như một bình rượu ngâm càng lâu thì lại uống càng say. Chỉ khác chăng say ở đây là say trong những trang văn chứa đựng "men đời" được nhà văn dùng sự tâm huyết ấp ủ mà thành. Nhìn từ nhan đề, có thể cuốn sách sẽ được đánh giá là một tác phẩm dành riêng cho thiếu nhi, tuy nhiên theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp, bên cạnh đối tượng là thiếu nhi, tác phẩm còn được viết cho cả người lớn bởi ẩn sâu trong từng con chữ là những bài học nhân sinh sâu sắc được tác giả gửi gắm. Tác phẩm thật sự đã đóng góp một phần to lớn vào nền văn học Việt Nam, tạo được những dấu ấn riêng giúp lưu lại trong lòng người đọc như: Việc giáo dục được lồng ghép qua câu chuyện về thế giới động vật; ngôn ngữ được sử dụng hết sức chân phương, bình dị; phản ánh đời sống xã hội con người thông qua những hình tượng là loài vật. Với những giá trị mà tác phẩm mang lại, cùng những kiến thức và bài học bổ ích được lồng ghép khéo léo, chọn lọc tinh tế. Dế mèn phiêu lưu ký chính xác là một cuốn tiểu thuyết đáng đọc và chiêm nghiệm. Hãy thử lật từng trang sách và đắm mình trong cuộc hành trình cùng nhân vật Dế Mèn. Biết đâu, bạn sẽ nhìn thấy chính hình ảnh của bạn trong câu chuyện ấy.
