Mỗi ngày có từ 5 đến 8 trẻ từ độ tuổi 2 đến 8 tuổi đến khám về Âm ngữ trị liệu (khu vực TPHCM). Các vấn đề chính ở các bé này rơi vào tình trạng chậm nói, phát âm ngọng hay sai. Vậy lí do nào dẫn đến tình trạng như trên? Nguyên nhân hàng đầu được xác định bởi những người chăm sóc chính của trẻ là việc để trẻ xem điện thoại quá nhiều. Hiện nay, bố mẹ hầu như tất bật với công việc kiếm tiền, để trẻ cho ông bà chăm sóc hoặc sắm cho trẻ những chiếc smartphone hiện đại để trẻ tự xem. Điều này vô tình làm trẻ chậm nói hơn, không có người nói chuyện với trẻ, trẻ không thể bắt chước nói theo bố mẹ, trẻ không thể học được vốn từ ngữ cần thiết. Thêm một nguyên nhân khác là do vùng miền, trẻ có bố hoặc mẹ ở miền Bắc, người còn lại ở miền Nam và lại sinh sống ở miền Nam, khi tiếp xúc với trẻ, sử dụng ngôn từ và nhịp điệu khác nhau làm trẻ khó khăn trong việc tiếp nhận thông tin, cùng với việc sử dụng từ ngữ địa phương làm cho trẻ phát âm sai so với hệ thống quốc ngữ. Trên đây là 2 trong nhiều lí do thường gặp dẫn đến việc trẻ chậm nói so với mốc tuổi bình thường. Bố mẹ nên lưu tâm và chơi với con, dạy cho con nhiều hơn để vốn từ ngữ của con được phong phú và chính xác. Các bậc phụ huynh nên lưu ý đến trẻ để phát hiện tình trạng chậm nói của trẻ và nhanh chóng đưa con đến khám và điều trị tại các bệnh viện có Chuyên viên Âm ngữ trị liệu và Tâm lí. Dưới đây là một số sai lầm bạn hay mắc phải khiến việc phát triển ngôn ngữ của con gặp khó khăn, làm con chậm biết nói: Bậc làm cha mẹ thường có những thói quen tường chừng vô hại nhưng trên thực tế lại có tác động tiêu cực không ngờ tới khả năng phát triển ngôn ngữ của bé. Nhiều bậc phụ huynh có suy nghĩ đơn giản rằng "nói" là bản năng tự nhiên của con người, bé đến tuổi sẽ tự động học được cách nói mà không ngờ, khả năng trẻ nói sớm hay muộn phụ thuộc một phần rất lớn vào cách nuôi dạy của chính họ. Dưới đây là một số sai lầm bạn hay mắc phải khiến việc phát triển ngôn ngữ của con gặp khó khăn, làm con chậm biết nói: Cho bé xem TV, điện thoại thông minh không giới hạn Một số nghiên cứu khoa học đã kết luận rằng có một mối quan hệ mật thiết giữa việc bé tiếp xúc với màn hình và sự phát triển về mặt ngôn ngữ của con. Bé càng dành nhiều thời gian để xem TV, điện thoại thì càng chậm biết nói. Tại sao lại như vậy? 2 năm đầu đời của bé là khoảng thời gian cực kì quan trọng cho não bộ phát triển. Tiếp xúc với màn hình công nghệ quá nhiều sẽ "cướp" mất khoảng thời gian dành cho việc khám phá, tương tác, tiếp xúc với những người xung quanh con – khoảng thời gian thực sự cần thiết để bé phát triển về mặt tư duy, tình cảm. Cần nhớ rằng, khi bé cười với những chương trình trên TV, điện thoại, máy tính bảng, những đồ vật này không thể cười lại với con. Cái con đang cần là sự tương tác qua lại, cần có người hồi đáp, trả lời trẻ, cần nghe giọng nói thật từ những người xung quanh để bắt chước theo và có người sửa sai cho trẻ. Để bé "chìm đắm" trong thế giới màn ảnh nhỏ là bạn đã vô tình làm chậm lại quá trình phát triển ngôn ngữ tự nhiên của con. Lười nói chuyện với con Nhiều bậc phụ huynh không có thói quen "tám" chuyện với bé yêu của mình vì nghĩ con chưa hiểu gì, có nói cũng bằng.. vô ích mà quên mất rằng, chính việc thường xuyên nói chuyện với bé từ giai đoạn sơ sinh mới kích thích con nhanh biết nói. Dù bé không thể hiểu được những từ bạn đang nói, dù bé chưa nói được câu nào hoặc mới chỉ bập bẹ, ê a vài từ thì bạn cũng cần trò chuyện hàng ngày với bé. Chỉ cần nói những câu rất bình thường, kể lể lại những chuyện bạn gặp thường ngày.. cũng giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ, tăng vốn từ vựng. Không đáp lại lời con Không chỉ có việc chủ động nói chuyện với bé mới giúp con phát triển khả năng ngôn ngữ mà cách bạn đáp lời với trẻ cũng đóng vai trò cực kì quan trọng. Mỗi khi con có điều gì cần nói với bạn, dù chỉ là bập bẹ những từ vô nghĩa, bạn không được bỏ qua mà cần nhìn thẳng vào mắt con, thể hiện biểu cảm rõ ràng trên khuôn mặt và trả lời con nhiệt tình. Ít cho con ra ngoài găp gỡ với mọi người Trẻ được đặt trong môi trường có nhiều người, đặc biệt là có nhiều bạn bè đồng trang lứa, con sẽ tự khắc nảy sinh nhu cầu muốn được giao tiếp, muốn nói thành lời. Thường xuyên để bé trong nhà, ở môi trường tĩnh lặng, không có sự tương tác giữa người với người thì không những bé chậm biết nói mà sự phát triển về mặt tư duy, tình cảm của con cũng bị cản trở. Do đó, các bậc cha mẹ cần tránh tình trạng bảo bọc bé trong 4 bức tường suốt cả ngày hay để điện thoại thông minh, máy tính bảng, tivi.. thay thế vai trò "bảo mẫu" cho bé. Con chậm nói phải làm sao? Cha mẹ cần phải nắm được các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ và kịp thời phát hiện các dấu hiệu bất thường trong quá trình phát triển ngôn ngữ của con mình để có sự can thiệp sớm. Các biểu hiện bất thường về phát triển ngôn ngữ ở trẻ: Trẻ không phản ứng lại với giọng nói hay âm thanh to khi trẻ từ sáu đến 8 tuần tuổi. Cha mẹ cười đùa với trẻ nhưng trẻ không có phản ứng mặc dù đã 2 tháng tuổi Thờ ơ với người và mọi vật xung quanh khi 3 tháng tuổi. Không quay đầu khi nghe thấy các âm thanh phát ra lúc trẻ 4 tháng. Không biết tự cười mặc dù đã 6 tháng tuổi. Không bập bẹ, ê a được từ nào lúc 8 tháng. Chưa nói được các từ đơn khi đã 2 tuổi. Không thể nói được những câu đơn giản khi đã 3 tuổi. Phương pháp dạy trẻ chậm nói Giống như nhiều việc khác, phát triển khả năng nói là tổng hợp của khả năng bẩm sinh và nuôi dạy. Gene có thể tham gia vào việc trẻ nói sớm hay muộn. Tuy nhiên, nó phụ thuộc rất nhiều vào việc nuôi dạy. Trẻ có được kích thích nói đúng mức ở nhà hay ở nhà trẻ không? Trẻ có cơ hội trò chuyện không? Hãy buôn chuyện với trẻ nhiều hơn Ngay cả khi trẻ không nói được nhưng những câu chuyện cực kỳ đơn giản bạn nói với trẻ bằng ngôn ngữ, cử chỉ trìu mến, yêu thương cũng có thể cải thiện thái độ nghe của trẻ. Hãy buôn chuyện với bé mọi lúc mọi nơi, lúc cho bé ăn, bé tắm, ru bé ngủ.. Không bắt chước ngôn ngữ của bé Bé thường không phát âm chuẩn, nói ngọng, lịu khi vừa mới bắt đầu. Bạn đừng bắt chước cách nói của trẻ trong quá trình dạy trẻ chậm nói vì rất có thể sẽ khiến trẻ nói sai, nói ngọng nhiều và lâu hơn, trở thành thói quen khó sửa. Tạo môi trường cho bé tiếp xúc với nhiều người, nhiều bạn đồng lứa Bạn có tin bé có thể nói chuyện với bạn cùng lứa không bằng cách thông qua ngôn ngữ. Với môi trường tiếp xúc nhiều, bé sẽ trở nên dạn dĩ, nhanh nhẹn, không sợ sệt và có nhiều cơ hội để phát triển ngôn ngữ tốt hơn. Hãy luôn trả lời bé Bé không nói nhưng giao tiếp với bạn bằng thái độ, bằng cử chỉ, điệu bộ cơ thể, hãy trẻ lời bé bằng cách giải quyết những thái độ đó: Bé đưa cho bạn 1 đồ vật, hãy đón nhận lấy, bé muốn lấy đồ vật, hãy khuyến khích bé hành động để có được nó. Đây là cách dạy trẻ chậm nói tưởng chừng đơn giản nhưng lại được nhiều chuyên gia đánh giá cao. Cha mẹ luôn là người quan trọng nhất Cha mẹ luôn là người đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Do đó cha mẹ cần phải khuyến khích trẻ tập nói ngay từ khi trẻ còn nhỏ. Cha mẹ cần nói chuyện thường xuyên với trẻ, đọc sách, đọc truyện cho trẻ nghe. Có thể dạy trẻ ngôn ngữ bằng cách chỉ vào các đồ vật trong nhà và đọc to tên của những đồ vật đó. Không được gượng ép Lưu ý không nên ép trẻ nói nhưng đừng quên khen ngợi, vỗ tay mỗi khi trẻ phát âm được một từ nào đó. Đừng lơ là mỗi khi nói chuyện với con, bạn phải thật tập trung và chú ý lắng nghe để trẻ có thời gian chuẩn bị cho những từ sắp nói. Nguyên nhân do các yếu tố thính lực của trẻ Nếu nguyên nhân xuất phát từ các yếu tố thính lực của trẻ thì cũng không nên quá lo lắng. Trước 5 tuổi việc điều trị cho trẻ vẫn rất khả quan bằng cách phẫu thuật. Nếu trường hợp xấu nhất trẻ không nghe được thì có thể cho trẻ đeo máy trợ thính. Nguyên nhân do vùng não bộ đảm nhiệm vai trò ngôn ngữ Nếu nguyên nhân do sự kém phát triển của vùng não bộ đảm nhiệm vai trò ngôn ngữ thì cần phải có những tác động tích cực vào khu vực này. Nguyên nhân do chế độ ăn uống Cha mẹ cần xem xét lại chế độ ăn uống của con mình đã đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng đặc biệt là các loại vitamin và các nguyên tố vi lượng cần thiết cho sự phát triển của não bộ chưa. Đôi khi chế độ ăn hàng ngày cung cấp không đầy đủ các loại vitamin này hoặc do trẻ hấp thu kém, ăn kém. Trong trường hợp này hãy tìm cách bổ sung các chất còn thiếu bằng các sản phẩm dinh dưỡng bên ngoài. Do yếu tố tâm lý của trẻ Nếu nguyên nhân khiến trẻ chậm nói là do yếu tố tâm lý, thì cần phải áp dụng các phương pháp theo sự chỉ dẫn của bác sĩ tâm lý. Bên cạnh đó gia đình cần dành nhiều thời gian quan tâm đến bé hơn, cần để cho bé có thời gian tự lập và có cơ hội để phát triển ngôn ngữ. Chậm nói do mắc chứng tự kỷ Nếu không may trẻ mắc phải hội chứng tự kỷ, để cải thiện giao tiếp bố mẹ không nên tập trung vào lời nói mà cần biết cách tiếp cận trẻ qua các trò chơi giúp tăng cường sự chú ý của trẻ, giúp trẻ bắt chước âm thanh cũng như lời nói. Có vậy giao tiếp của trẻ tự kỷ được hình thành mới nền tảng và ổn định. Phần lớn trẻ chỉ ở giai đoạn chơi tự phát (chơi một mình) hoặc chơi song song (chơi bên cạnh mà không tương tác) với kỹ năng chơi khám phá (đập, ngậm, bóp, cắn) hoặc chơi nguyên nhân hệ quả (hộp âm nhạc, đập búa) mà không chơi đúng chức năng của đồ chơi cũng như không biết chơi giả vờ và chưa tương tác. Cha mẹ nên tích cực hơn trong việc giao tiếp với con Cha mẹ cần tăng sự chú ý bằng cách ngồi trước mặt con thay vì để con ngồi trong lòng mình. Gọi tên con ở khoảng cách gần, tạo âm thanh hay chuyển động như chơi hộp âm nhạc, chơi thổi bóng.. Điều này giúp thúc đẩy giai đoạn chơi tự phát trở thành chơi song song hay tiến đến chơi tương tác Đến giai đoạn giả vờ là mức cao nhất trong các giai đoạn phát triển của chơi đùa, bố mẹ cần tập trung thêm kỹ năng luân phiên bên cạnh chú ý và bắt chước. Quan trọng không kém các kỹ năng và giai đoạn phát triển chơi đùa là công dụng của đồ chơi. Để biết hết công dụng của một đồ chơi, cần ứng dụng chức năng của từng món đồ chơi vào từng lĩnh vực phát triển của trẻ như vận động thô, vận động tinh (lắp ráp, cầm nắm và vẽ, ngôn ngữ, nhận thức, cảm xúc và chơi với bạn, người khác). Khi chơi đùa với con, bố mẹ như một huấn luyện viên để xác định mục tiêu của đồ chơi, giai đoạn phát triển chơi đùa và kỹ năng của trẻ đang ở mức nào để có định hướng đúng. Sau đó bố mẹ trở thành bạn chơi với trẻ trong trò chơi luân phiên để thúc đẩy giai đoạn chơi đùa bước vào giai đoạn cao hơn. Một trong những thử thách tiếp theo của trẻ tự kỷ trong quá trình hòa nhập cộng đồng là vấn đề hành vi. Bên cạnh những hành vi thường gặp ở mọi trẻ như chống đối, bùng nổ hoặc không hợp tác, thu rút, trẻ tự kỷ còn có hành vi kỳ lạ như chạy không biết nguy hiểm, nhảy liên tục hằng giờ trên nệm mà không có dấu hiệu chóng mặt, nhón gót xoay tròn. Trẻ thường ngửi nếm đồ vật hoặc đồ ăn trước khi ăn hoặc nhìn cận một đồ chơi, quay bánh xe thay vì chơi xe, bận tâm hàng giờ với một việc gì đó nên không quay lại khi gọi tên, xé giấy thay vì vẽ và tô màu. Có trẻ khóc quấy không hiểu vì sao, không chịu ngồi vào bồn cầu khi cần đi vệ sinh hoặc không thể cắt tóc, khó khăn không thể giải thích để gội đầu.. Hành vi kỳ lạ làm khác biệt gây hiểu lầm hay khó chịu cho bạn bè và những người xung quanh. Trẻ có thể bị đánh, la mắng hoặc dọa nạt để ngưng. Những hành vi này có thể giảm chút ít nhưng sau đó thì chúng vẫn xuất hiện trở lại, gây giận dữ hay bực tức thêm cho bố mẹ, thầy cô giáo đang chăm sóc trẻ. Với bạn bè, trẻ có thể bị hiểu lầm, bị bắt nạt bằng chọc ghẹo, đánh hay bị tẩy chay. Tất cả hệ quả này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ trong quá trình hòa nhập, cản trở trẻ kết bạn và học hỏi lớn lên. Những điều này cần phải được can thiệp một cách cụ thể và thiết thực. Đừng nôn nóng khi dạy trẻ tập nói Dạy trẻ những từ ngữ đơn giản trước Tốt nhất nên bắt đầu từ những từ ngữ liên quan đến những tình huống giao tiếp hàng ngày. Bạn có thể sử dụng hình ảnh và điệu bộ để dạy con giao tiếp trước, đây sẽ là tiền đề giúp con học nói rất tốt. Bên cạnh đó cha mẹ cần kiểm soát thời gian xem ti vi của con, nếu cho con xem tivi thì cố gắng ngồi cạnh con để bàn luận về những tình huống trên tivi để tạo thói quen giao tiếp hai chiều với trẻ. Thăm khám từ nhà chuyên môn kịp thời Nếu cha mẹ thấy con có một số trong những biểu hiện của chậm nói, hoặc sự phát triển chưa đạt các dấu mốc ngôn ngữ bình thường của lứa tuổi, cha mẹ cần cho trẻ thăm khám và tư vấn tâm lí kịp thời, nhằm chẩn đoán sớm nhất các vấn đề con có thể gặp phải. Các mốc phát triển ngôn ngữ Nếu như trẻ phát triển hoàn toàn bình thường về thể chất, tinh thần sẽ trải qua các thời kỳ phát triển ngôn ngữ sau: Từ 3 – 6 tháng tuổi 3 tháng tuổi trẻ biết khóc, phát ra một âm nào đó hoặc là gừ.. gừ.. trong cổ họng, biết cười, làm cử động, phát âm với giọng nhẹ khi được người khác nói chuyện. Trẻ sẽ hướng về phía mọi người đang nói chuyện và chăm chú lắng nghe. Ở độ tuổi 5-6 tháng trẻ cũng có thể phát ra các âm thanh như ê, a, ba, bà.. Phát một âm tiết gồm một phụ âm đầu và một nguyên âm, phát ra những âm khác nhau thể hiện cảm xúc khác nhau.. Từ 6 – 9 tháng tuổi Trẻ có thể phát âm được những từ có 2 âm tiết đơn giản như ba ba, ma ma.. Bập bẹ nói chuyện với người quen, bắt chước làm lại âm thanh mà trẻ đã làm khi nghe người lớn phát ra âm đó hoặc bắt chước hành động đi kèm âm thanh đơn giản được lặp đi lặp lại nhiều lần. Từ 9 – 12 tháng tuổi Trẻ có thể phát âm được nhưng câu dài giống người lớn nhưng câu từ không rõ ràng mà chỉ bao gồm những tiếng ê, a hoặc phát ra âm có ngữ điệu để thể hiện ý muốn trao đổi thông tin nào đó.. Một số trẻ phát triển nhanh thì đã có thể nói được khoảng 3 từ như mẹ, bố, bà. Trẻ thường bắt chước các cử động của miệng, các hành động kèm theo phát âm như vừa vỗ bụng vừa kêu bum.. bum Từ 12 – 15 tháng tuổi Trẻ có thể phát âm những âm thanh có tiết tấu giống với âm nhạc, bé đã có thể nói được câu dài 4 từ. Ở tầm tuổi này bé đã tự biết cách ghép các từ lại với nhau thành câu và sắp xếp các từ cho đúng trật tự. Đồng thời trẻ cũng phân biệt được các bộ phận của cơ thể, các hình con vật khác nhau.. Trẻ 2 tuổi Vốn từ của trẻ đang trên đà phát triển nhanh chóng, bé 2 tuổi biết khoảng 50 đến 75 từ và bắt đầu biết xâu chuỗi lại với nhau thành cụm từ và câu, biết chào mọi người theo đúng tên, biết từ chối khi không thích. Trẻ đã có vốn từ vựng như một "cuốn từ điển nhỏ". Giai đoạn này, để phát triển ngôn ngữ cho trẻ, mẹ nên kiên nhẫn trong cách chỉnh lỗi ngữ pháp và bổ sung từ vựng cho trẻ. Đây là mốc rất quan trọng, bởi vậy các cha mẹ tập cho con mở rộng cụm từ trong lúc giao tiếp, ví dụ: Thay vì "con mang vớ nhé" thì hãy "Con muốn mẹ giúp con mang vớ phải không?" hoặc thay vì nói "chúng ta chơi bóng nhé" thì hãy nói dài hơn "Được rồi, ba sẽ chơi bóng với con nhé". Tuy nhiên cha mẹ không nên nhấn mạnh và bắt trẻ lặp lại ngay một câu đầy đủ như: "Con hãy nói: Mẹ giúp con mang vớ", điều này chỉ khiến bé con thất vọng và phá vỡ sự phát triển bình thường của trẻ. Hãy giao tiếp thật nhiều để trẻ tự tiếp thu những câu nói mở rộng của chúng ta. Không nên chỉnh ngữ pháp của trẻ vì vẫn còn quá sớm để chỉ ra lỗi ở thời điểm này, bạn chỉ nên tình cờ lặp lại câu trẻ vừa nói và dùng đúng từ. Trong lúc đọc sách cho trẻ nghe chúng ta hãy tương tác với trẻ, hỏi trẻ những gì trẻ thấy trong sách hoặc đố trẻ những gì sẽ xảy ra tiếp theo để phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Từ 2, 5 – 4 tuổi Trẻ 2, 5-4 tuổi bước sang một giai đoạn mới trong việc phát triển ngôn ngữ của mình, vốn từ mở rộng thêm và khả năng sử dụng ngữ pháp đáng ngạc nhiên khiến bạn có thể hiểu được hơn 3 hoặc 4 từ trong những gì trẻ nói. Bé thường sử dụng những câu dài hơn, thường trên 3 từ, và phát triển nhiều hơn về từ vựng, từ 300 đến 1.000 từ hoặc nhiều hơn. Các bé 3 tuổi rất thích nói và hát. Cách diễn đạt dài dòng cũng là một dấu hiệu của tuổi này. Trẻ có thể trả lời những câu hỏi đơn giản hoặc đặt câu hỏi với bạn. Đôi khi, trẻ chỉ nói liên miên không ngừng chứ không mấy để ý đến câu trả lời. Trẻ cũng bắt đầu mô tả những gì trẻ nhìn thấy hoặc đang làm và bắt đầu tìm từ ngữ để giải thích cho những chuyện đó. Bạn nên chỉ cho trẻ cách sử dụng tính từ nhiều hơn, ví dụ: Chiếc xe hơi to màu đỏ, và dùng đúng động từ trong mỗi hoàn cảnh.
