Soạn bài: Cảm hoài (Nỗi lòng) - Đặng Dung - Ngữ văn 12 Kết nối tri thức đầy đủ, chi tiết

感 懷

世 事 悠悠 奈 老 何,​

無 窮 天 地 入 酣 歌 .

時 來 屠 釣 成 功 易,

運 去 英 雄 飲 恨 多 .

致 主 有 懷 扶 地 軸,

洗 兵 無 路 挽 天 河 .

國 讎 未 報 頭 先 白,

幾 度 龍 泉 戴 月 磨 .​

​

Phiên âm:

Thế sự du du nại lão hà,

Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.

Thời lai đồ điếu thành công dị,

Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.

Trí chủ hữu hoài phù địa trục,

Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà.

Quốc thù vị báo đầu tiên bạch,

Kỉ độ Long Tuyền đới nguyệt ma.​

Dịch nghĩa:

Việc đời dằng dặc, mà ta đã già, biết làm thế nào?

Trời đất không cùng, thu cả vào cuộc say ca.

Gặp thời, người hàng thịt, kẻ đi câu cũng dễ thành công,

Lỡ vận, những bậc anh hùng cũng đành nuốt hận.

Giúp chúa, những muốn xoay trục đất,

Rửa binh khí, tiếc không có lối kéo sông Ngân xuống.

Thù nước chưa trả được, mà đầu đã bạc,

Bao phen mài gươm Long Tuyền dưới trăng.​

Dịch thơ:

Thế sự ngổn ngang đã vội già,

Đất trời bất tận cuộc say ca.

Gặp thời đồ điếu công thành dễ,

Lỡ vận anh hùng hận xót xa.

Phò chúa dốc lòng nâng trục đất,

Tẩy binh khôn lối kéo Ngân Hà.

Quốc thù chưa trả đầu sao bạc,

Bao độ mài gươm ánh nguyệt tà.​

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả Đặng Dung

- Đặng Dung, chưa rõ năm sinh, mất năm 1414, quê ở huyện Thiên Lộc, nay là huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.

​

- Dưới triều nhà Hồ, ông giúp cha là tướng quân Đặng Tất cai quản đất Thuận Hóa. Khi quân Minh xâm lược nước ta, ông cùng cha tham gia cuộc khởi nghĩa của Trần Ngỗi, lập nhiều công lớn, trong đó có trận thắng Bô Cô hiển hách. Đáng tiếc là Trần Ngỗi nghe lời gièm pha, nghi kị và giết Đặng Tất.

- Đặng Dung bỏ Trần Ngỗi, tôn Trần Quý Khoáng làm minh chủ, chỉ huy nghĩa quân giao chiến với quân Minh hàng trăm trận.

- Năm 1414, khi thua trận, bị giặc Minh bắt giải sang Trung Quốc, ông đã tuẫn tiết trên đường đi.

2. Tác phẩm

- Tác phẩm Cảm hoài thuộc thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.

- Tác phẩm được Nguyễn Khắc Phi dịch và chủ biên, trích trong Kiến thức bổ trợ Ngữ Văn 10 nâng cao, tập một, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2008, tr 148)

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm.

- Bố cục bài thơ:

+ Hai câu đề: Một tình thế bi kịch.

+ Hai câu thực: Nêu cụ thể nỗi niềm thời thế với tâm trạng oán hận của tác giả.

+ Hai câu luận: Tình thế bất lực, cảm giác bi kịch được tiếp tục trong những hình ảnh khoáng đạt, đượm màu bi tráng.

+ Hai câu kết: Tác giả đã thể hiện chí khí quật cường và tinh thần kiên trì chiến đấu.

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

1. Đề tài và thể loại

* Bài thơ viết về đề tài chí khí của người anh hùng trước vận nước.

*Bài thơ viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, có quy định chặt chẽ về thể loại:

– Số câu: 8, số chữ mỗi câu: 7, số chữ cả bài: 56

– Độc vận: "A", vần chân ở câu 1, 2, 4, 6, 8.

– Bài thơ có luật Trắc, vần Bằng.

– Niêm: Tiếng thứ 2 của câu 1 – 8, 2 – 3, 4 – 5, 6 – 7 cùng thanh bằng hoặc trắc.

– Đối ở hai câu thực và hai câu luận.

– Kết cấu: Đề – thực – luận – kết hoặc 4/4.

* So sánh bản phiên âm và bản dịch thơ:

– Ở câu 1, từ "du du" bản dịch thơ dịch là "ngổn ngang" là sát. "Du du" nghĩa là kéo dài mãi không dứt, không cùng; "ngổn ngang" gợi sự bề bộn, làm cho khó tháo gỡ hoặc giải quyết.

– Ở câu 2, cụm từ "nhập hàm ca" dịch là "cuộc say ca", chưa thể hiện được điều không thích nhưng vẫn phải làm với mong muốn giải tỏa tâm trạng nhưng tâm trạng vẫn ngổn ngang.

– Ở câu 8, "gươm Long Tuyền" chưa được dịch hết ý. "Kỉ độ Long Tuyền đới nguyệt ma" không chỉ cho thấy vẻ đẹp lung linh tráng lệ của hình ảnh người anh hùng mài gươm dưới trăng mà còn thấy được thanh gươm đang mài là thanh gươm báu.

2. Nhân vật trữ tình

2.1 Bốn câu đầu: Hoàn cảnh – tình thế và nỗi oán hận của nhân vật trữ tình

* Hoàn cảnh, tình thế:

– Việc đời: Dằng dặc.

– Nhân vật trữ tình: Đã già, thù nước chưa trả mà mái tóc đã bạc sớm.

– Liên hệ với thực tế: Quân thua trơ trọi, chỉ còn khoảng 500 người, quân giặc có tới 2 chục vạn. Hơn nữa năm 1407, chúng đã thiết lập xong chính quyền đô hộ ở nước ta. Đó là tình thế "lấy một cây gỗ chống giữ ngôi nhà lớn đã xiêu vẹo" (Ngô Sĩ Liên).

- > Bi kịch lỡ vận của vị tướng già vì bi phẫn và bất lực nên đành phải đắm mình vào uống rượu say mà hát.

* Nỗi oán hận:

– Gặp thời, có thế thì người bình thường như Phàn Khoái, Hàn Tín cũng làm được việc lớn.

– Mất thời, không thế thì dẫu là người tài ba, anh hùng lỗi lạc cũng đành nuốt hận mà thôi.

- > Câu thơ nhấn mạnh: Với người anh hùng, thời vận là yếu tố có tính quyết định.

2.2 Bốn câu sau: Nỗi lòng và ý chí của người anh hùng

* Nỗi lòng thể hiện qua các biểu tượng "xoay trục đất", "rửa binh khí", "kéo sông Ngân" :

– Biểu tượng kì vĩ, mang tầm vóc vũ trụ; gắn với bối cảnh đất nước và cuộc đời bi tráng của nhà thơ.

– Biểu tượng diễn tả khát vọng lớn lao và khí phách của người anh hùng trong tình thế bấy giờ: Giúp chúa khôi phục đất nước, đuổi toàn bộ quân thù ra khỏi bờ cõi để kết thúc chiến tranh, không còn phải dùng đến vũ khí.

– Những biểu tượng này còn ẩn chứa nỗi niềm xót xa, bi phẫn khi nghiệp lớn không thành.

* Hình tượng người tráng sĩ mài gươm dưới bóng trăng:

– Tương phản Thù nước chưa trả được >< đầu đã bạc: Dù đã cống hiến trọn vẹn cuộc đời cho sự nghiệp cứu nước; đã bền gan vững chí vượt qua biết bao thử thách, gian nguy mà đến khi đầu bạc, nghiệp lớn vẫn chưa thành, thù nước chưa trả được. Ông hiểu rõ tình trạng "lỡ thời, thất thế" và thực tại phũ phàng, nghiệt ngã của mình.

- > Chất chứa nỗi xót xa, cay đắng, phẫn uất của người anh hùng "hùm thiêng khi đã sa cơ cũng hèn".

– Hình ảnh người tráng sĩ đầu đã bạc mài gươm dưới trăng: Người anh hùng ấy vẫn không nản chí, không từ bỏ hoài bão lớn lao. Hình ảnh tràn đầy nhiệt huyết cứu nước, tinh thần bất khuất và ý chí chiến đấu. Bút pháp cách điệu hóa tạo thành biểu tượng đẹp một cách hùng tráng đầy khí phách.

- > Hình tượng người tráng sĩ trong hai câu kết đã trở thành biểu tượng cho những người anh hùng thất thế mà vẫn hiên ngang, hào hùng. Vẻ đẹp bi tráng của biểu tượng này góp phần mang lại vị trí đặc biệt và sức sống bất diệt cho bài thơ. Phan Huy Chú ca ngợi: Dù sau trăm đời vẫn còn tưởng thấy sinh khí lẫm liệt.

3. Đặc sắc về nghệ thuật

– Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, hàm súc cô đọng.

– Hình tượng giàu sức gợi, bi tráng, kì vĩ.

– Biểu tượng thơ giàu ý nghĩa, hàm súc.

– Điển cố tạo cho câu thơ độ súc tích và dư âm.

– Giọng điệu hào hùng, bi tráng.

4. Phong cách cổ điển trong tác phẩm

*Khái niệm

– Phong cách cổ điển là loại phong cách sáng tác được hình thành từ thời trung đại, chịu sự chi phối của quan niệm về thế giới có tính đặc thù.

– Đặc trưng cơ bản của phong cách cổ điển: Nghiêng về thể hiện những đề tài cao nhã; có cảm hứng đặc biệt với cái vĩnh hằng, bất biến; luôn hướng về những mẫu hình lí tưởng, tôn trọng tính quy phạm của cách tổ chức các yếu tố nghệ thuật thành một cấu trúc hoàn mĩ;..

*Phong cách cổ điển được thể hiện trong bài thơ

* Phương diện nội dung:

– Đề tài: Nỗi lòng của người tráng sĩ ôm hoài bão lớn lao, cao cả.

– Chủ đề: Giãi bày nỗi lòng trước hoàn cảnh và thời cuộc, đồng thời thể hiện tâm trạng bi tráng và ý chí quật cường của người anh hùng.

– Cảm hứng: Khẳng định chí lớn theo những hình mẫu lí tưởng: Xoay trục đất/ rửa binh khí và những giá trị vĩnh hằng, bất biến: Khát vọng đền nợ nước – dẫu đầu đã bạc vẫn mài gươm dưới bóng trăng;..

* Phương diện hình thức:

– Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật với thi luật chặt chẽ.

– Chữ viết: Chữ Hán.

– Không gian: Vũ trụ.

– Hình tượng thơ: Mang tính quy phạm, giàu ý nghĩa biểu tượng "xoay trục đất", "rửa binh khí".

– Điển tích: Người hàng thịt, kẻ đi câu, gươm Long Tuyền..

– Giọng điệu, âm hưởng bi hùng..

 

Lâu lắm rồi mình không học văn nữa, nên không nhớ rõ, hình như là bài này mới xuất hiện ở chương trình lớp 12 phải không ta. Mình có một gợi ý nho nhỏ cho bạn là, bạn nên trích dẫn thơ một xíu cho những người chưa từng đọc qua bài này như mình có thể hiểu được.

 

Cảm ơn bạn đã đọc bài viết của mình. Bài này xuất hiện trong sách Ngữ văn 12 Bộ kết nối tri thức với cuộc sống, sách mới áp dụng vào lớp 12 năm nay. Góp ý của bạn rất hay, mình cảm ơn rất nhiều và sẽ bổ sung bài