Đọc hiểu: Miền quê, Nguyễn Khoa Điềm Đọc bài thơ sau: Miền quê Lại về mảnh trăng đầu tháng Mông lung mặt đồng bóng chiều, Tiếng ếch vùi trong cỏ ấm Lúa mềm như vai thân yêu Mùa xuân, là mùa xuân đấy Thả chim, cỏ nội hương đồng Đàn trâu bụng tròn qua ngõ Gõ sừng lên mảnh trăng cong Có gì xôn xao đằm thắm Bao nhiêu trông đợi chóng chầy Đàn em tóc dài mười tám Thương người ra lính hôm mai Để rồi bao nhiêu gió thổi Bên giếng làng, ngoài bến sông Có tiếng hát như con gái Cao cao như vầng trăng trong... (Nguồn: Thơ Nguyễn Khoa Điềm, tuyển tập 40 năm do tác giả chọn, NXB Văn học, 2012) Trả lời câu hỏi: Câu 1: Bài thơ "Miền quê" được viết theo thể thơ nào? Câu 2: Xác định nhân vật trữ tình trong bài thơ. Câu 3: Tìm những từ ngữ, hình ảnh miêu tả vẻ đẹp miền quê trong khổ thơ thứ nhất. Câu 4: Chỉ ra, phân tích tác dụng của biện pháp tu từ trong những câu thơ: Có tiếng hát như con gái Cao cao như vầng trăng trong. Câu 5: Trong bài thơ, hình ảnh "mảnh trăng" được lặp lại nhiều lần. Theo em, hình ảnh này có vai trò gì trong việc tạo dựng không khí và cảm xúc của bài thơ? Câu 6: Bài thơ có cấu tứ như thế nào? Câu 7: Nhận xét về nét đặc sắc của hình ảnh thơ trong bàiMiền quê. Câu 8: Nhận xét về tình cảm của nhân vật trữ tình với miền quê thể hiện trong bài thơ. Gợi ý đọc hiểu: Câu 1: Bài thơ "Miền quê" của Nguyễn Khoa Điềm được viết theo thể thơ tự do. (Cấu trúc của bài thơ không tuân theo số lượng câu, số tiết hay vần điệu cố định, mà tự do, linh hoạt theo cảm xúc và hình ảnh của tác giả) Câu 2: Nhân vật trữ tình trong bài thơ "Miền quê" chính là tác giả hoặc - là người kể đang trở về với quê hương, cảm nhận, hồi tưởng về những kỷ niệm, hình ảnh quê hương và tình cảm đối với quê nhà. Nhân vật trữ tình thể hiện những cảm xúc sâu sắc về thiên nhiên, con người và cuộc sống của miền quê Việt Nam. Câu 3: Khổ thơ thứ nhất miêu tả vẻ đẹp miền quê qua những hình ảnh thiên nhiên gần gũi, thanh bình và đầy sức sống: "Mảnh trăng đầu tháng" : Hình ảnh ánh trăng đầu tháng mới, sáng trong, gợi lên sự yên bình, thanh thoát. "Mặt đồng bóng chiều" : Cảnh chiều tà trên đồng quê, ánh sáng hoàng hôn mờ ảo, tạo không gian mơ màng, huyền bí. "Tiếng ếch", "cỏ ấm" : Âm thanh của thiên nhiên (tiếng ếch) hòa quyện vào không gian tĩnh lặng của cỏ, tạo nên một cảm giác ấm áp, quen thuộc. "Lúa mềm" : Hình ảnh lúa chín mềm mại, gợi cảm giác gần gũi, thân thuộc. Tất cả các hình ảnh này đều miêu tả sự đẹp đẽ, thanh bình của thiên nhiên miền quê. Câu 4: Có tiếng hát như con gái Cao cao như vầng trăng trong. - Biện pháp tu từ so sánh: "Tiếng hát như con gái" : Câu so sánh này làm nổi bật chất âm thanh trong tiếng hát, thể hiện sự mềm mại, trong trẻo, dịu dàng, giống như tiếng hát của một cô gái. Hình ảnh này không chỉ nói về âm thanh mà còn gợi lên cảm giác về sự trong sáng, thanh thoát của miền quê. "Cao cao như vầng trăng trong" : So sánh này thể hiện sự rộng lớn, cao đẹp của tiếng hát. Vầng trăng trong sáng gợi lên hình ảnh thanh cao, vĩnh cửu, tượng trưng cho vẻ đẹp lý tưởng và sự thuần khiết. So sánh này làm nổi bật vẻ đẹp tinh thần của người hát, tạo nên cảm giác ngưỡng mộ và yêu mến. - Tác dụng: + Tạo hình ảnh sinh động, gợi cảm, giúp người đọc cảm nhận được âm thanh và vẻ đẹp của thiên nhiên, con người miền quê qua các hình ảnh so sánh. + Cùng với hình ảnh trăng, biện pháp so sánh giúp bài thơ trở nên lãng mạn, nâng cao giá trị tinh thần của quê hương, tình yêu và cuộc sống nơi đây. Câu 5: Hình ảnh "mảnh trăng" được lặp lại nhiều lần trong bài thơ, và nó đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo dựng không khí và cảm xúc của bài thơ. Trăng là một hình ảnh quen thuộc trong thơ ca, thường gắn với vẻ đẹp thanh thoát, lãng mạn và sự yên bình. Trong bài thơ này, mảnh trăng không chỉ là một chi tiết thiên nhiên mà còn là một biểu tượng của quê hương, của kỷ niệm và tình yêu thương đối với quê nhà. - Tạo không khí mơ màng, huyền ảo: Cảnh trăng đầu tháng trong không gian mông lung của buổi chiều hay trăng cong như một mảnh vỡ gợi lên sự yên bình, tĩnh lặng, huyền bí. - Tạo cảm xúc về sự vĩnh cửu, bền bỉ: Trăng, dù có thay đổi hình dạng (đầu tháng hay cong), nhưng vẫn tồn tại qua thời gian. Nó tượng trưng cho sự bền vững, cho những giá trị không phai mờ, như tình yêu quê hương. - Trăng gắn liền với những kỷ niệm: Trong bài thơ, mảnh trăng cũng như là điểm nối giữa hiện tại và quá khứ. Nó thể hiện một sự tiếp nối, một sự liên kết giữa người ra đi và quê hương, giữa cuộc sống hôm nay và những hình ảnh thiên nhiên thân thuộc. Câu 6: Bài thơ "Miền quê" của Nguyễn Khoa Điềm có cấu tứ mạch lạc, hài hòa và phản ánh một chuỗi cảm xúc gắn liền với vẻ đẹp quê hương, sự giao thoa giữa thiên nhiên và con người. - Khổ 1: Miêu tả vẻ đẹp thanh bình, trong trẻo của thiên nhiên quê hương qua hình ảnh ánh trăng, cánh đồng, tiếng ếch, và lúa. Đây là sự khởi đầu của một sự trở về đầy cảm xúc. - Khổ 2: Cảnh mùa xuân tươi vui, với hình ảnh đàn trâu và trăng cong. Cảnh vật và con người trong mùa xuân như hòa vào nhau, tạo nên không khí rộn ràng, xôn xao của thiên nhiên và cuộc sống. - Khổ 3: Mở rộng cảm xúc về tình yêu quê hương qua sự khắc khoải, trông đợi của nhân vật trữ tình. Đây cũng là khoảnh khắc gắn với nỗi niềm chia ly, khi nhân vật trữ tình phải chia tay, có thể là ra đi chiến đấu. - Khổ 4: Tiếng hát của con gái và hình ảnh vầng trăng tạo nên một cảm giác thanh thoát, vĩnh cửu. Hình ảnh cuối cùng này là lời nhắn gửi về sự hy sinh và khát khao về một tương lai hòa bình. => Cấu tứ của bài thơ là sự hòa quyện giữa thiên nhiên và cảm xúc con người, giữa quá khứ và hiện tại, tạo nên một bức tranh sinh động và đầy cảm xúc về miền quê. Câu 7: Nét đặc sắc của hình ảnh thơ trong bài "Miền quê" nằm ở sự gần gũi, sinh động và tinh tế trong cách tác giả khai thác hình ảnh thiên nhiên và đời sống quê hương. Những hình ảnh này không chỉ đơn giản là miêu tả mà còn ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa, thể hiện tình yêu quê hương và cảm xúc mãnh liệt của nhân vật trữ tình. - Hình ảnh thiên nhiên sinh động: Các hình ảnh như "mảnh trăng đầu tháng", "mặt đồng bóng chiều", "tiếng ếch vùi trong cỏ ấm", "đàn trâu bụng tròn", đều rất gần gũi và dễ nhận biết. Chúng không chỉ đơn giản miêu tả vẻ đẹp ngoại cảnh mà còn gợi lên những cảm xúc sâu sắc về tình yêu và nỗi nhớ quê hương. - Biện pháp so sánh tinh tế: Những hình ảnh như "lúa mềm như vai thân yêu", "tiếng hát như con gái" đều là những phép so sánh đầy cảm xúc, vừa tạo nên hình ảnh sống động vừa làm tăng giá trị biểu cảm của bài thơ. - Hình ảnh mang tính biểu tượng: Trăng, lúa, đàn trâu, tiếng hát không chỉ là hình ảnh thiên nhiên hay sinh hoạt đời thường mà còn tượng trưng cho những giá trị văn hóa, tinh thần của quê hương, như sự bền vững, sự chăm chỉ, và tình yêu thương. Câu 8: Tình cảm của nhân vật trữ tình đối với miền quê trong bài thơ "Miền quê" là sâu sắc, tha thiết, và tràn đầy yêu thương. Từ những hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp đến những suy tư về sự chia ly và khát vọng hòa bình, bài thơ thể hiện một mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa nhân vật trữ tình và quê hương. - Yêu quê hương tha thiết: Nhân vật trữ tình yêu thiên nhiên, đất đai, con người nơi mình sinh ra. Những hình ảnh như "lúa mềm như vai thân yêu", "mặt đồng bóng chiều" thể hiện sự thân thuộc và yêu thương sâu sắc đối với từng mảnh đất quê hương. - Nỗi nhớ, sự trân trọng: Dù có thể ra đi, hình ảnh quê hương vẫn luôn trong tâm trí, khắc sâu trong tâm hồn nhân vật. "Thương người ra lính hôm mai" là một nỗi niềm riêng về sự chia ly và mong muốn bảo vệ quê hương. - Khát vọng hòa bình, sự vĩnh cửu của quê hương: Cuối bài thơ, hình ảnh "tiếng hát như con gái / Cao cao như vầng trăng trong" thể hiện khát vọng về một quê hương yên bình, hạnh phúc, với những giá trị trường tồn. => Như vậy, tình cảm của nhân vật trữ tình đối với quê hương là một tình cảm sâu sắc, vừa đau đáu, vừa ngập tràn yêu thương và khát khao gìn giữ những giá trị truyền thống và vẻ đẹp thanh bình của miền quê.
